بود، که اقوام اویغور ترک‌نژاد، در آسیای مرکزی سلطنتی بزرگ تشکیل دادند و یکی از خوانین اویغوری، که در نیمه اخیر این قرن فرمانروایی می‌نمود، بکیش مانی گروید و لقب «مظهر مانی» گرفت ۱. قطعاتی که در تورفان کشف شده و نمونه از همه السنه سابق الذکر مثل پهلوی جنوب غربی و پهلوی شمالی و زبان سغدی و ترکی دربردارد، متعلق به دوره‌ایست، که با حکومت این خان اویغوری آغاز می‌شود. چنانکه پیش از این گفته‌ایم، فرقه مانویه آسیای مرکزی، با محیط بودایی آنجا سازش گرفت؛ دعاة مانوی اصطلاحات دین بودا را بکار بردند و از افسانه‌های بودایی استفاده نمودند، چنانکه مانویان مغرب زمین از حکم و قصص اناجیل مسیحیان اقتباس می‌نمودند ۲.
در روایات نویسندگان اسلامی، که آمیخته به افسانه است، صفات فوق‌العادۀ از مانی ذکر شده است؛ از آن جمله چابکی و مهارت او در خط و نقاشی است، من‌جمله ابو المعالی نویسنده ایرانی در «بیان الادیان»، که در سال ۱۰۹۲ میلادی تألیف شده، حکایت می‌کند، که مانی «بر پارۀ از حریر سپید خطی فروکشید، چنانکه آن یک تار حریر بیرون کشیدند و آن خط ناپدید گشت» و کتابی کرد بانواع تصاویر که آن را ارژنگ مانی خواندند» و در خزائن غزنین هست.
بنا بر اشعار فردوسی مانی از چین آمده و در نقاشی بی‌نظیر بوده است:
بیامد یکی مرد گویا ز چین که چون او مصور نبیند زمین قصه‌ها و افسانه‌های گوناگون در باب اردنگ مانی [۱] (ارتنگ، ارژنگ)
- ↑ آلفاریک،۲، ص ۴۱ و بعد. لفظ اردنگ همراه با لفظ کوان‌نامه، که به لهجه شمال نوشته شده و در کتاب آندرآس-هنینگ،۳، ص ۸۵۸ ضبط است، دیده می‌شود، مقایسه شود با گنومون ۹، ص ۳۴۷؛ پولوتسکی، خطب و مواعظ مانوی، ص ۱۸، یادداشت a.
