آیین زروانی، که بعدا ذکر خواهد شد[۱]، پس از انقراض ساسانیان، متروک گشت و مؤلفین کتب پهلوی، که در زمان اسلام بنقل روایات دینی پرداخته‌اند، در محو کردن آثار زروانیه سعی بلیغ نموده‌اند، ولی بکلی آن را از میان نبرده‌اند.
مؤلفین عیسوی اشاره به اساطیر دیگر کرده‌اند، که در عهد ساسانی متداول بوده است. مثلا تولد اجرام سماوی را منسوب به ازدواج اوهرمزد با مادر یا خواهران یا دخترانش دانسته‌اند[۲]. ظاهراً میترا از ازدواج اوهرمزد با مادر خودش تولد یافت، که زوجه زروان باشد[۳].
تئودور بارکونائی پس از ذکر افسانه زروانیه راجع به ولادت اوهرمزد و اهریمن و سایر مخلوقاتی، که از آن دو بترتیب وجود یافته‌اند، چنین گوید:[۴] «وقتی که اوهرمزد به نیکان زن داد، زنان گریختند و نزد شیطان (اهریمن) شدند. چون اوهرمزد نیکان را آرامش و سعادت بخشید، شیطان نیز زنان را سعادتمند گردانید. شیطان به زنان اجازه داد، که هرچه خواهند از او بطلبند، اوهرمزد ترسید، که مبادا زنان طلب آمیزش با نیکان کنند و از این امر نیکان را گزندی برسد و بعقوبتی گرفتار آیند: پس تدبیری اندیشید و خدایی نرسا[۵] نام را بیافرید، که جوانی پانزده‌ساله شد[۶]
- ↑ رک اواخر فصل هشتم.
- ↑ ماربها، زاخو، قوانین سریانی،۳، ص ۲۶۵. جزئیات ذکر نشده. راجع بمقدس بودن ازدواج بین اقوام نزدیک پائین‌تر فصل هفتم را ببینید.
- ↑ الیزه، لانگلوا،۲، ص ۱۹۳. بنا بر عبارت دیگر (ص ۱۹۴) مهر «از مادری در میان مردمان» تولد یافته است.
- ↑ پونیون، کتیبه‌ها ماندائی الخ، ص ۱۶۳ و ما بعد. بنونیست، جهان شرقی ۱۹۳۲ ص ۱۸۵.
- ↑ Narsa
- ↑ راجع است به نیریوسنگ Neryosang، که در اوستا آن را Nairyosaeha می‌خوانند. وی رسول خدایان بوده است. کسی است که جهان را به پیش میراند. از ایزدانیست که قبول عامه داشته و در کتب پهلوی نام او بسیار ذکر شده است. رک کریستنسن کیانیان، ص ۵۸٬۹۸ و ۱۰۲؛ کومون، تحقیقات درباره مانویت، ص ۶۱ و بعد.
