برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران/مبانی فلسفی و علمی

۱ مبانی فلسفی و علمی برنامه درسی ملی

مبانی فلسفی و علمی این برنامه همانند سایر اسناد همطراز خود مبتنی بر مبانی نظری سند تحول بنیادین نظام تعلیم و تربیت رسمی و عمومی )مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی( می باشد و از این مجموعه، آن بخش از مبانی که مستقیماً به حوزه ی برنامه درسی دلالت دارد و به عنوان مبانی خاص برنامه درسی تلقی می شود، آمده است.

مبانی برنامه درسی ملی

مبانی برنامه درسی ملی، برگرفته از فلسف ه تربیت در جمهوری اسلامی ایران؛ فلسفه تربیت رسمی و عمومی در جمهوری اسلامی ایران؛ سند ملی آموزش و پرورش و مطالعات کمیته تخصصی کلیات است و بر دلال تهای مهم زیر که باید نگرش حاکم بر عناصر و مؤلف ههای برنام ه درسی ملی را شکل دهد، تأکید می ورزد.

1/1 مبانی هستی شناختی مقصود از مبانی هست یشناختی، مه مترین گزار ههای توصیفی تبیینی دربار ه حقیقت وجود و احکام کلی آن و نیز واقعیات جهان است که در مباحث جها نبینی اسلامی یا در حوز ه دانش فلسفه اسلامی، به طور مدلل و مبرهن مطرح شده یا مفروض قرار گرفته اند. 1/1/1 خداوند مبدأ و غایت هستی است؛ 1/1/2 خداوند خالق جهان و مالک، مدبر و ربّ حقیقی همه موجودات عالم است؛ 1/1/3 خداوند خیر بنیادین و بنیاد خیر است و همه موجودات عالم را به سوی کمال شایسته آن ها هدایت م یکند؛ 1/1/4 هستی واقعیت دارد؛ 1/1/5 نظام آفرینش از حیات، شعور، قانون مندی، هد فمندی و هماهنگی برخوردار است؛ 1/1/6 نظام آفرینش دارای مراتب شهود و غیب است و هر یک از این مراتب خود نیز دارای مراتبی است؛

1/1/7 در جهان هستی در عین وحدت، کثرت وجود دارد )وحدت در کثرت و کثرت در وحدت(؛ 1/1/8 نظام آفرینش وجودی مستقل نداشته، بلکه هویتی تعلقی به ر بالعالمین دارد؛ 1/1/9 نظام آفرینش، صیرورتی پیوسته و به سوی خدا دارد؛ ۱ این بخش که در تهیه و تدوین پیشنهاد برنامه درسی ملی مورد استفاده کارشناسان قرار گرفته است به دلیل ماهیت غیر تصویبی آن، عیناً از نگاشت پنجم برنامه درسی ملی ارسالی از سوی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی آورده شده است. 54 1/1/10 نظام آفرینش، «فعل » و «آیت » خداوند است؛ 1/1/11 نظام آفرینش عرص ه تربیت انسان است و مربی آن پروردگار متعال است؛ 1/1/12 حیات اخروی و همه واقعی تهای آن در مقایسه با حیات دنیوی نامحدود، پایا نناپذیر و جاودان است؛ 1/1/13 جهان طبیعت در حالِ شدن و دگرگونی و حرکت مداوم است؛ 1/1/14 نظام آفرینش به طبیعت خلاصه نم یشود؛

1/2 مبانی انسان شناختی مراد از مبانی انسان شناختی، آن دسته از گزاره های توصیفی تبیینی مدلّل درباره واقعیت وجود انسان است که از تعالیم اسلامی یا معارف اصیل اسلامی یا از مباحث مربوط به تربیت انسان در فلسفه اسلامی )علم النفس فلسفی( استخراج شده اند و باید آ نها را به لحاظ نقش محوری تبیین و ترسیم سیمای انسان در هر نظری ه فلسفی تربیت، سنگ بنای اصلی هرگونه توصیف و تبیینی از فلسفه تربیت با رویکرد اسلامی دانست. 1/2/1 انسان موجودی است مرکب از جسم و روح که به یکدیگر تنیده شده و در تعامل با یکدیگر م یباشند؛ 1/2/2 حقیقت انسان، روح اوست و کمال و جاودانگی آدمی به کمال و بقای روح مربوط م یشود؛

1/2/3 انسان فطرتی الهی دارد که قابل فعلیت یافتن و شکوفایی یا فراموش شدن است؛ 1/2/4 انسا نها در نظام آفرینش از کرامت الهی و شأن یکسان برخوردار هستند؛ 1/2/5 انسان موجودی صاحب اختیار در تعیین سرنوشت خویش است که م یتواند مستقل از عواملی چون محیط و وراثت، هویت خویش را رقم بزند. انسان مجبور در اختیار و مختار در عمل است و براساس انتخاب خویش م یتواند هویت خویش را تعریف کند؛ 1/2/6 آفرینش انسان، هد فمند و در هماهنگی کامل با غایت هستی است؛ 1/2/7 وجود انسان همواره در حال شدن، حرکت و دگرگونی است؛ 1/2/8 انسان موجودی است که استعدادهای متنوع، قابل رشد و تعالی مداوم دارد؛

55 1/2/9 انسان برحسب فطرت و آفرینش خویش، جویای هم ه مراتب کمال )تا حد ب ینهایت( است؛ 1/2/10 انسان موجودی اجتماعی، تأثیرپذیر از جامعه و تأثیرگذار بر آن است ؛ 1/2/11 هویت انسان، برایند نوع ارتباط او با خویشتن، خدا، خلق و خلقت است؛ 1/2/12 انسان در تکوین و تحول هویت خود، نقش اساسی دارد؛ 1/2/13 هویت آدمی دو وجه فردی و جمعی دارد که در انواع و جنب ههای مختلف تحقق م ییابد؛ 1/2/14 تفکر و تعقل، ایمان و باور، علم و معرفت، اخلاق و عمل مداوم، عناصر اصلی شک لدهی و ارتقاء هوی ت انسان م یباشند؛ 1/2/15 انسان همواره در موقعیت است و می تواند آن را درک کند و با انتخاب احسن خویش موقعیت موجود را به سوی موقعیت مطلوب تغییر دهد؛ 1/2/16 انسان برای توفیق در روند تحول و ارتقاء هویت خویش نیازمند هدایت الهی است؛

1/2/17 انسان موجودی مکلف است و نسبت به تکالیف خود، اصالتاً در برابر خداوند و به تبع آن در برابر دیگران مسئولیت دارد؛ 1/2/18 سنت های الهی بر زندگی انسان حاکم است؛ 1/2/19 انسان حیاتی بی پایان دارد و سرنوشت هر کس در حیات اخروی او، به انتخاب و هویت او در دنیا بستگی دارد؛ 1/2/20 هم ه انسان ها از حقوق ذاتی برابر برخوردارند؛ 1/2/21 انسا نها ضمن ای نکه طبیعت و فطرت مشترک دارند، دارای خصوصیات متفاوت جنسیتی، فردی، قومی و فرهنگی م یباشند؛ 1/2/22 آدمی موجودی است در معرض انواع مخاطرات و موانع و تهدیدهای بیرونی و درونی از قبیل نفس امارّه و دنیا؛ 1/2/23 وجود انسان در برابر ر بالعالمین فقر محض است و هویتی تعلقی به او دارد؛ 1/2/24 انسان از استعداد و توان نامحدودی برای رسیدن به مراتبی از عبودیت و حیات طیبه برخوردار است؛ 56 1/2/25 انسان در نظام آفرینش برای طی هر مرتبه از کمال، نیازمند به مربی است؛ 1/2/26 انسان موجودی است یادگیرنده، تربی تپذیر و برخوردار از ظرفیت نامتناهی رشد یابندگی؛ 1/2/27 انسان دارای ویژگ یهایی چون حرص، بخل، عجله و… در نفس خود م یباشد که این ویژگی ها م یتواند با تربیت توحیدی زمین هساز رشد و تعالی او شود؛ 1/2/28 انسان به صورت مستمر و دائمی در معرض آزمایش و ابتلا و مواجهه با دشوار یها و راحت یهاست و این خود زمین هساز رشد و تعالی یا سقوط و انحطاط اوست که تجلی آن در قیامت است؛

1/2/29 خداوند، انسان را « بر فطرت پاک » آفریده است و کفر، شرک، نفاق و دیگر رذائل بر اثر نوع برخورد انسان با محیط، انتخاب نادرست و ارتباط غلط او با خود، خدا، خلق و خلقت بر وی عارض می شود؛ 1/2/30 انسان دارای نیازهای گسترده و متنوعی )مادی، معنوی( است که باید در تربیت او به گون های منسجم و متعادل مورد توجه قرار گیرد؛ 1/2/31 شخصیت آدمی )شاکله( حاصل تربیت اوست. اگر شخصیت آدمی با فطرت او هماهنگ و منطبق باشد، انسان متعادل است و اگر با فطرت او انطباق نداشته باشد، دارای شخصیتی نامتعادل است. ه مچنین اگر با فطرت آدمی در تضاد و تقابل باشد، انسان از شخصیت آدمی خارج م یشود و با حیوانات و پست تر از آ نها هم طراز م یگردد؛ 1/2/32 موانع اصلی حرکت متعالی انسان عبار تاند از: نفس اماره، دنیاطلبی و شیطان.

1/3 مبانی معرفت شناختی منظور از مبانی معرفت شناختی مه مترین گزار ههای توصیفی و تبیینی دربار ه شناخت آدمی و حدود و ثغور آن است که بنا بر سنت متعارف در مباحث فلسفی معاصر و با توجه به اهمیت بسیار عرص ه معرف تشناسی در تبیین فلسفه تربیت، مبانی مربوط به این عرصه از مبانی عام انسا نشناختی متمایز گشته است. 1/3/1 انسان در شناخت هستی و درک موقعیت خود و دیگران در آن توانایی دارد؛ 57 1/3/2 علم دارای اقسام حقیقی واقسام اعتباری است ؛ 1/3/3 منابع شناخت آدمی متعدد است و شامل وحی )قرآن و عترت(، عقل، قلب، تجربه )جامعه، تاریخ و طبیعت( است؛

1/3/4 انسان هم در مقام نظر و هم عمل، توانایی تعقل )عقل ورزی( دارد؛ 1/3/5 تعقل در شناخت حقیقت هستی وکسب سعادت جاوید نقش محوری دارد؛ 1/3/6 علم در عین کشف واقع)از منظر معلوم(، محصول ابداع )از منظر عالم( است؛ 1/3/7 معیار اعتبار علم، مطابقت با مراتب گوناگون واقعیت )نفس الامر( است؛ 1/3/8 علم در عین ثبات )از منظر معلوم(، دارای ویژگی پویایی )از منظر عالم( است؛ 1/3/9 شناخت آدمی با موانعی از قبیل پیروی از هوای نفس، التزام به عادات و سن تهای غلط نیاکان، خودباختگی در برابر بزرگان و قدر تها و نیز محدودی تهایی چون میزان ظرفیت و توان فرد و ناتوانی عقل نسبت به درک بخشی از حقایق هستی همراه است؛

1/3/10 علم انسان مراتب و سطوح مختلف دارد؛ 1/3/11 ابزار شناخت و معرفت عبار تاند از: حواس، خیال، فکر، عقل، شهود و مکاشفه )قلب(. شایان ذکر است که در این میان، تفکر و تعقل نقش اساسی در شناخت حقیقت هستی و سعادت جاوید دارد؛ 1/3/12 علم به مثاب ه کشف فعل خدا، دینی است؛ 1/3/13 تحصیل معرفت محدودیت زمانی ندارد.

1/4 مبانی ارزش شناختی مقصود از مبانی ارز ششناختی گزار ههایی دربار ه منابع، ویژگ یها و مصادیق ارز شها در ارتباط با عرص هها چهارگانه خدا، خود، خلق و خلقت است. منابع و ویژگی ارز شها 1/4/1 دین )عقل و فطرت، قرآن و سنت( منبع هم ه ارز شهاست و سایر ارز شها از آن کسب اعتبار م یکند؛ 58 1/4/2 ارز شهای حقیقی)معتبر( مفاهیم و گزار ههایی اند که با تکیه بر واقعیت های مربوط به عمل آدمی و نتایج آن، ارزش گذاری شده اند؛

1/4/3 عمل و انتخاب آدمی همواره در پرتو ارز شگذاری او محقق م یشود؛ 1/4/4 ارز شها دو دست هاند: ثابت )مطلق( و غیرثابت )مشروط و متغیر(؛ 1/4/5 ارزش زیباشناختی هم ناظر به واقعی تهای عینی است و هم وابسته به ادراک فرد؛ 1/4/6 تأثیر کامل التزام به ارز شها، تابع هم حسن فعلی و هم حسن فاعلی است؛ 1/4/7 سلسله مراتب ارز شها با غایت زندگی )حیات طیبه( ارتباط دارند؛ 1/4/8 دس تیابی به حیات طیبه تنها بر اساس انتخاب و التزام آزادانه و آگاهانه به نظام معیار که ارز شهای مقبول دین حق است، امکا نپذیر م یباشد؛ 1/4/9 تحقق حیات طیبه به گون های یکپارچه، همه ابعاد فردی و جمعی زندگی انسان از جمله رعایت توازن و اعتدال را در هم ه ابعاد شامل م یشود؛ اهم مصادیق ارز شها الف( ارز شهای مرتبط با خدا

1/4/10 توحید، قرب الی الله، عبودیت و حیات طیبه در رأس هم ه ارز شهاست و مصداق حقیقی غایت زندگی انسان است؛ 1/4/11 محورهای اساسی ارز شها در پنج عنصر تفکر، تعقل و حکمت/ ایمان و باور به مبدأ و معاد/ علم، معرفت و بصیرت/ کار مفید، مجاهدت و عمل صالح/ اخلاق کریمه و فضائل نفسانی خلاصه م یشود و در این بین، عناصر تفکر و تعقل و ایمان به مبدأ و معاد، نقش بنیادی دارند؛ 1/4/12 اُنس و التزام عملی به قرآن کریم، دوستی عترت و اهل بیت عصمت و طهارت علیه مالسلام خاصه حضرت مهدی)عج( و اطاعت از آن بزرگواران از مه مترین ارز شها و راه های نیل به حیات طیبه است؛ 1/4/13 تولّی و تبرّی، امر به معروف و نهی از منکر از جمله را ههای مهم در جهت نیل به حیات طیبه است؛

59 1/4/14 توجه به ارز شهای الهی در ارتباط با خدا تعیین کنند ه هویت ارزشی انسان است؛ 1/4/15 عبادت آگاهانه و پرستش عاشقان ه خداوند متعال، نقش اساسی در رشد و تعالی انسان دارد. ب( ارزش های مرتبط با خود )جسمی، روانی و روحی( 1/4/16 عمل مبتنی بر ایمان و تفکر؛ 1/4/17 کسب روزی حلال؛ 1/4/18 حفظ و ارتقاء سلامت و بهداشت فردی؛ 1/4/19 برخورداری از حیا و عفت، آراستگی ظاهری و پوشیدن لباس مناسب؛ 1/4/20 فعالیت و تلاش و پرهیز از بطالت و بیکاری؛ 1/4/21 پرهیز از اسراف و زیاده خواهی؛ 1/4/22 حفظ عزت نفس و کرامت انسانی؛ 1/4/23 خود یادگیری و خودسازی مستمر و مادا مالعمر؛ 1/4/24 رعایت توازن بین درآمد و هزینه )قناعت( و صبر در امور؛ 1/4/25 سعی و اهتمام در کسب، حفظ و تکمیل ارز شهای اخلاقی؛ 1/4/26 پا یبندی به احکام شرعی به ویژه انجام واجبات و ترک محرمات. ج( ارز شهای مرتبط با خلق)خانواده، جامعه و کشور، امت اسلامی و جامع ه جهانی( ج. 1( ارز شهای مربوط به خانواده:

1/4/27 احترام، احسان و مهرورزی به والدین و اعضای خانواده؛ 1/4/28 احترام و خدمت به بزرگسالان، محبت به خردسالان و توجه به نیاز و تربیت کودکان و رعایت حقوق آنان؛ 1/4/29 مشورت و بهر هگیری از تجارب بزر گتران و سالخوردگان؛ 1/4/30 توجه به حقوق همسر و فرزندان. 60 ج. 2( ارز شهای مربوط به جامعه و کشور: 1/4/31 ترجیح منافع جمعی بر منافع فردی و منافع ملی بر منافع حزبی و گروهی؛ 1/4/32 احترام به قانون و قانو نمداری بر مبنای قانون اساسی؛ 1/4/33 توجه به آزادی مسئولانه و عدالت اجتماعی؛ 1/4/34 همکاری، تعاون و مشارکت اجتماعی و احترام به آحاد جامعه؛ 1/4/35 رأفت، احسان و خدمات عا مالمنفعه و ماندگار؛ 1/4/36 پاسداشت از خدمات شخصیت های مؤثر در عرص ههای مهم فرهنگی، اعتقادی، علمی و فناوری، ادبی، سیاسی، هنری و اجتماعی در تاریخ و تمدن ایران و اسلام؛ 1/4/37 باور و التزام عملی به ولایت فقیه به عنوان ادامه دهند ه راه انبیا؛ 1/4/38 احترام به مظاهر ملی )پرچم، سرود ملی، زبان فارسی، جش نهای ملی(؛ 1/4/39 تعظیم شعائر اسلامی؛ 1/4/40 التزام عملی به نظام جمهوری اسلامی ایران و تلاش در تحقق آرمان های انقلاب اسلامی؛ 1/4/41 وط ندوستی، ایثارگری، فداکاری و شهادت طلبی در جهت حفظ ارزش های الهی و کیان جمهوری اسلامی ایران؛

1/4/42 ارتقاء جایگاه علمی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و معنوی ایران در عرصه بین الملل. ج. 3( ارزش های مربوط به امت اسلامی: 1/4/43 وحدت و همبستگی بین مسلمانان؛ 1/4/44 دفاع از مسلمانان تحت ستم و کمک و یاری آنان در حدّ توان؛ 1/4/45 اهتمام و سعی و کوشش در جهت حلّ معضلات و مشکلات مسلمانان؛ 1/4/46 مشارکت فعال در همکاری با مسلمانان جهان در امور فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی؛

61 1/4/47 ارتقاء جایگاه امت اسلامی در کلیه عرص هها در جهان به ویژه در عرصه های علمی، فنّاوری، معنوی و اخلاقی. ج. 4( ارز شهای مربوط به جامع ه جهانی: 1/4/48 احترام به حقوق انسا نها در راستای تعمیم سعادت و ایجاد امید و آینده ای روشن برای هم ه انسا نها؛ 1/4/49 مبارزه با استکبار جهانی و صهیونیزم بی نالملل در جهت ایجاد صلح و عدالت در جهان؛ 1/4/50 احترام به پیما نهای معتبر جهانی؛ 1/4/51 حضور فعال در عرص ههای جهانی براساس حفظ عزت ملی و عدالت و مساوات در بین مل تها؛ 1/4/52 احترام به ادیان الهی و تقویت روابط انسانی با پیروان آ نها؛ 1/4/53 گسترش مبانی ارز شهای اسلامی به ویژه عدالت و فضایل اخلاقی و معنوی در جهان؛ 1/4/54 ترویج انتظار ظهور حضرت مهدی)عج( در جهت ایجاد حکومت عدل جهانی؛ 1/4/55 گسترش فرهنگ گفت وگو و استفاده از روش های مسالم تآمیزدر ح لمسائل بی نالمللی مبتنی بر ارز شهای توحیدی؛ 1/4/56 تلاش در جهت حل مشکلات جهانی از قبیل روابط ظالمانه، فقر، بیماری و تبعیض. د( ارز شهای مربوط به خلقت: د. 1( طبیعت 1/4/57 رعایت موازین اخلاقی و معنوی در ارتباط با طبیعت و محیط زیست؛ 1/4/58 احساس مسئولی ت در برابر پدید ههای خلقت و همکاری در حفاظت از زمین، گیاهان و جانوران )اعم از خشکی و دریا( و حفظ تعادل در آب و هوا؛ 1/4/59 کمک به حفاظت و توسعه زیست بوم شهری، روستایی و محیط طبیعی در جهت بقا

62 و ارتقاء کیفیت محیط و توسع ه پایدار )حفظ رودها، دریاچ هها، جنگ لها، تالا بها، زیستگا ههای حیات وحش، غارها، چش ماندازهای طبیعی و اکوسیست مهای دریایی(؛ 1/4/60 نگاه به طبیعت به عنوان مخلوقات و امانت الهی و کتاب معرفت؛ 1/4/61 کشف قابلی تهای طبیعت و بهر هبرداری عاقلانه و مسئولانه از منابع و مواهب طبیعی؛ 1/4/62 اعتقاد به برخورداری هم ه مظاهر خلقت از مراتبی از حیات و شعور. د. 2( ماوراء طبیعت 1/4/63 علاقه به مراتب فوق طبیعت در هستی و برقراری ارتباط سازنده با آن؛ 1/4/64 توجه به عالم غیب و ملائکه و تأثیرگذاری ایشان در زندگی انسان؛ 1/4/65 توجه به استمرار و جاودانگی حیات انسان بعد از مرگ و تأثیر سازنده آن در زندگی انسان.

1/5 مبانی دین شناختی )بالمعنی الاخص( این دسته ازمبانی به مباحثی درباره شأن و جایگاه دین اسلام و مقاصد تربیتی آن در ارتباط با برنام ه درسی اشاره دارد. بیان این گزار هها از آن جهت ضروری است که آموز ههای اسلام ناب محمدی به عنوان دین حق در همه اجزا و عناصر برنامه درسی از جمله مقاصد غایی تربیت انسان، طرز تلقی نسبت به متربی، محتوای برنامه درسی، روش های یاددهی یادگیری، جایگاه معلم و مربّی، مواد آموزشی و شیوه ارز شیابی کاربرد دارد؛ 1/5/1 اسلام مجموع های است به هم پیوسته و منسجم از عقاید، معارف، نظا مها، احکام فردی و اجتماعی و ارزش های اخلاقی که انسان را در چهار عرصه ارتباط با خود، خدا، خلق و خلقت، حول محور ارتباط با خدا راهبری کرده و او را به سعادت جاویدان م یرساند؛ 1/5/2 اسلام، راه و روش زندگی بر مبنای دستورهای الهی است که مبتنی بر عقل، قرآن، سنت و عترت پیامبر علیه مالسلام است و در جهت درک مراتبی از عبودیت الهی در راستای حیات طیبه به بشریت ارائه شده است؛ 1/5/3 اسلام دینی است جهانی، اجتماعی و هم هجانب هنگر که بر اساس اجتهاد رو شمند و پویا 63 برنام ه زندگی انسان را متناسب با شرایط زمان و مکان در هم ه شرایط ترسیم م یکند؛ 1/5/4 اسلام به دنبال تربیت افرادی متفکر، مؤمن، عالم، عامل، مؤدب و دارای اخلاق کریمه است؛ 1/5/5 اسلام جهت هدایت فرد و جامعه در ابعاد عقلانی، معنوی، اجتماعی، عاطفی، اخلاقی، اقتصادی، سیاسی، علمی و عملی، به دنبال تقویت روحیه مسئولی تپذیری در برابر خدا است؛ 1/5/6 اسلام به دنبال ایجاد جامعه ای پویا، مجاهد، مسئول و اثرگذار در زندگی بشریت است؛ 1/5/7 مقصد نهایی حکومت در اسلام، زمین هسازی جهت رشد و شکوفایی فطرت الهی انسان به منظور دس تیابی به کمال فردی و نیز گسترش عدالت و تشکیل تمدن اسلامی در راستای ظهور و تشکیل دولت عدل جهانی است؛ 1/5/8 اسلام معتقد است که مطالعه جهان مادّی و جهان معنوی باید توأمان صورت گیرد؛ زیرا این دو جهان از یکدیگر جدا نبوده و ارتباط تنگاتنگ و قانو نمند با یکدیگر دارند؛ 1/5/9 شناخت صحیح و جامع دین اسلام، مستلزم فهم مؤمنانه و روش مند قرآن کریم و تبیین عینی و علمی آن توسط حضرات معصومین علیهم السلام است؛ 1/5/10 در بینش اسلام هر انسانی مخلوق و متربی خداست و برای درک مراتبی از عبودیت الهی آفریده شده است؛ 1/5/11 انسا نها در عین برخورداری از مشترکات اساسی، ظرفیت های متفاوت دارند و هر کس به انداز ه توان و وسع خویش مکلف است؛ 1/5/12 متعال یترین لای ه هویتی انسان، هویت توحیدی است که فراتر از مرزبند یهای جنسیتی، قومی، نژادی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی م یباشد؛ 1/5/13 اسلام بر تنوع در روش های یاددهی یادگیری )مشاهد ه آیات، تدبر و تعمق، صحبت و گف توگو، تجربه، تفکر فردی و جمعی، تهذیب نفس، داستا نگویی، تأسی از اسوه های حسنه وغیره( و تکثر در محیط یادگیری )خانواده، طبیعت، مسجد، مدرسه، محیط اجتماعی، محیط کار و غیره( تأکید دارد؛ 64 1/5/14 تهذیب نفس و تقوا موجب افزایش ظرفیت روحی و یادگیری انسان و دست یابی به توانمندی های معنوی می شود؛ 1/5/15 خانواده، یکی از مه مترین ارکان در تربیت فرزندان است و بر تعامل عاطفی والدین با فرزندان تأکید شده است؛ 1/5/16 والدین مسئولیت تربیت فرزندان را بر عهده داشته و باید ضمن انتخاب محیط تربیتی مناسب برای فرزند خویش، بر فرایند تربیت نیز نظارت فعال نمایند؛ 1/5/17 مربی جایگاه محوری در تحقق اهداف تربیتی دارد و به مثاب ه الگوی هدایت کننده متربی، ادامه دهند ه راه انبیا و تسهیل کننده تحقق اهداف آن ها قلمداد م یشود؛ 1/5/18 انسان به صورت مستمر و دائمی در معرض آزمون الهی بوده و در مواجهه با سخت یها و دشوار یها تربیت می شود.

1/6 مبانی روان شناختی مبانی روا نشناختی برنامه درسی ملی عمدتاً برگرفته از گزارش تلفیق نتایج مطالعات نظری سند ملی آموزش و پرورش است و به طرح مه مترین گزار ههای کاربردی روا نشناسی در برنام هریزی درسی اشاره دارد؛ 1/6/1 شخصیت آدمی نظام به هم پیوسته و یکپارچ های متشکل از خرده نظا مهای شناختی، عاطفی، ایمانی، اخلاقی و تجارب عملکردی انسان است. این خرده نظا مها در تعامل با یکدیگر بوده و موجبات رشد شخصیت آدمی را فراهم م یکند. رفتار آدمی محصول تعامل این خرده نظا مهاست؛ 1/6/2 خرده نظام شناختی مجموعه ای از فرایندهای هوشی و عقلانی است که محصول نهایی آن به شکل تصورات و تصدیقات در ذهن انسان تجلّی م ییابد؛ 1/6/3 فرایندهای شناختی، از عملکرد ساده حواس پن جگانه ظاهری آغاز شده و به دریافت و استنتاج پیچید ه انتزاعی و عقلانی م یرسد؛ 1/6/4 خرده نظام عاطفی متشکل از نظام های واسط های مثل غرائز، صفات، خلق وخو و 65 فرایندهای واکنشی اکتسابی است و در شکل احساساتی چون محبت، شوق، عصبانیت، نفرت، پرخاشگری، افسردگی و غیره خود را نشان می دهد؛

1/6/5 رشد اخلاقی حاصل تعامل عوامل متعددی نظیر تفکر و تعقل، ایمان، علم و عمل، به ویژه تلا شهای خو دسازی درونی است؛ 1/6/6 رشد تفکر در متربیان مبتنی بر نظامی از منطق درونی است که از طریق سازماندهی و سازگاری متربی با تجارب جدید رشد م ییابد؛ 1/6/7 رشد ایمانی حاصل تفکر و معرفت، وابستگی عاطفی و باورهای قلبی و اراده و تصمی مگیری است؛ 1/6/8 رفتار عبارت است از مطلق حرکت انسان که عمل، بخشی از آن است؛ 1/6/9 عمل، رفتار آگاهانه و ارادی مبتنی بر مبانی و علل و عواملی مانند علل زیستی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی است؛ 1/6/10 متربی از زمان تولد تا لحظه مرگ در حال تغییر و دگرگونی است و در طول زندگی خود، از مراحل مختلف تغییرات جسمی، شناختی، عقلانی، عاطفی، ایمانی، اخلاقی و عملکردی عبور م یکند. برنام ه درسی باید ضمن لحاظ کردن این تغییرات، فرایند رشد متربی را در ابعاد مختلف تسهیل بخشد؛ 1/6/11 علایق و نیازهای متربیان و محدوده اهداف تعلیم و تربیت در دور ههای مختلف تحصیلی متفاوت است؛

1/6/12 متربیان در جریان رشد، نیازمند راهنمایی و مشاوره اند؛ 1/6/13 متربیان اگر چه از نظر فطری با یکدیگر تشابه دارند و دارای نیازهای اساسی مشترک یاند، اما تحت تأثیر وراثت، محیط و نتایج اعمال و رفتار از یکدیگر متفاوت می شوند؛ 1/6/14 متربیان برای یادگیری هر موضوعی نیازمند رسیدن به سن رسش خاصی اند؛ 1/6/15 انگیز شهای درونی و بیرونی به موقع، موجب تقویت زمین ه رشد متربیان خواهد شد؛ 66 1/6/16 رشد، محصول تربیت است؛ 1/6/17 تربیت، فرایندی تحولی است که در اثر تفکر، تعقل، شهود، ایمان، علم، عمل، تجربه و تقویت ملکات نفسانی به دست م یآید؛ 1/6/18 یادگیری، زمین هساز تربی ت انسان است و دارای مراتب، سطوح و ابعاد گوناگون است؛ 1/6/19 رشد آدمی تابع سنن و قوانین جهان شمول م یباشد که در خلقت انسان قرار داده شده است؛ 1/6/20 رشد تکوینی آدمی نه صرفاً تابعی از محیط است و نه صرفاً امری زیستی است، بلکه متأثر از هر دو عامل است؛ 1/6/21 انسان اساساً طبیعتی فعال دارد، بدین لحاظ متربی در جریان تربیت، نیازمند مدیریتی فعال است.

1/7 مبانی جامعه شناختی

مبانی جامعه شناختی برنام ه درسی ملی عمدتاً برگرفته از مبانی جامعه شناختی مطالعات نظری سند ملی آموزش و پرورش است. این بخش به طرح گزار ههایی در ارتباط با کاربرد یافت ههای جامعه شناسی در برنام هریزی درسی اشاره دارد؛ 1/7/1 جامعه «مرکب حقیقی » است )نه اعتباری( و دارای روح جمعی متأثر از اندیش هها، انگیز هها، عاطف هها، رفتارها و خواسته های افراد است؛ 1/7/2 انسان محکوم و تابع تغییرات اجتماعی نیست؛ بلکه در موقعیت خویش و در بحرا نهای اجتماعی، از امکان و توان لازم جهت هدایت و دخل و تصرف در مؤلف ههای تحولات اجتماعی برخوردار است؛

1/7/3 هم سویی و هماهنگی جامعه با نظام قانو نمند هستی و سن تهای الهی، موجب رشد و تعالی جامعه شده و دوام و تعالی آن را تضمین م یکند؛ 1/7/4 برنامه درسی به دنبال ایجاد رابط ه تعاملی با جامعه و استعلای فردی و اجتماعی است؛ 67 1/7/5 تربیت افرادی جامع هپذیر و اصلاح هنجارهای نامطلوب در جامعه از جمله اهداف برنام ههای درسی است؛ 1/7/6 برنامه درسی ملی باید به ایجاد تعادل و توازن در جامعه و آگاه کردن متربیان در ایفای نقش مسئولانه در جامعه کمک نماید؛ 1/7/7 جامع ه ایران )شهری، روستایی و عشایری( علاوه بر ای نکه فرهنگ مشترکی دارد، از خرده فرهنگ های مختلفی نیز تشکیل شده است، برنام ه درسی در برخورد با فرهنگ ملی و خرده فرهنگ ها باید نقش فعال، وحد تگرا و تعالی بخشی ایفا کند، همچنین پاسخگوی نیازهای متنوع اجتماعی باشد؛

1/7/8 نهاد تعلیم و تربیت، مه مترین بخش فرهنگ است و با سایر نهادها در ارتباط متقابل م یباشد و وظیفه دارد ضمن پاسخ گویی به نیازهای جامعه و مطالبات اجتماعی رسالت تربیتی خود را به درستی ایفا کند؛ 1/7/9 پیشگیری از بازتولید نابرابر یهای اجتماعی و گسترش عدالت در جامعه از رسال تهای اساسی برنام ههای درسی و تربیتی است؛ 1/7/10 برنام هه ا درسی و تربیتی وظیفه دارند ضمن ایجاد تعامل منطقی با جامعه و اثرگذاری مثبت در لای ههای مختلف آن، مسئولیت پذیری را در متربیان نهادینه کرده و از آ نها در مقابله با هرگونه هجوم هویتی و فرهنگی پاسداری کنند؛ 1/7/11 اصلاح و ارتقاء فرهنگ جامعه یکی از مه مترین رسال تهای برنام ه درسی است؛

1/7/12 نهاد خانواده شریک اصلی مدرسه در طراحی و اجرای برنام ه درسی است؛ خانواده مسئولیت پذیری خود را در تربیت فرزند باید پذیرا باشد و نقش خود را در این خصوص به خوبی ایفا نماید؛ 1/7/13 مدرسه پس از خانواده زمین هساز کسب نخستین تجربه اجتماعی از طریق فراهم کردن شرایط برای ارتباط مناسب متربیان با یکدیگر است؛ 1/7/14 زمین هسازی برای کسب شایستگی ها توسط آحاد جامعه، عامل رشد اجتماعی است؛ 68 1/7/15 ه مسویی جامعه با برنام ه درسی ملی موجبات توسعه و تعالی جامعه را فراهم م یکند؛ 1/7/16 برنامه های درسی و تربیتی باید در رابطه ای تعاملی و دوسویه، ضمن پاسخ گویی مسئولانه به نیازهای نهادهای اجتماعی، از ظرفیت و امکانات این نهادها در جهت نیل به اهداف تربیتی استفاده کنند.