و الا این همه اسامی و کیفیات بعد از این عدّه سال در خاطرها نمی‌ماند. (این نکته مؤید نظری است، که در مدخل ذکر شد، راجع به اینکه مورّخین یونانی از نوشته‌های متقدمین اطلاعاتی اقتباس می‌کردند، بی‌اینکه کتاب یا مؤلف آن را نامیده باشند. م.).
راجع به عدۀ سپاهیان ایران پائین‌تر عقاید محققین را بیان خواهیم کرد. عجالة، از توصیفی که هرودوت کرده، این نتیجه حاصل می‌شود: اسلحۀ دفاعی سپاه خشیارشا خیلی بد بوده، زیرا می‌بینیم، پارسی‌هائی که در رأس قشون او می‌آیند و هرودوت در اینجا و جاهای دیگر گوید از حیث شجاعت بر سایرین برتری داشتند، سپرهایشان، از ترکۀ بید بافته و تیرهاشان از نی است با نوک‌هائی از آهن. علاوه بر آن اغلب مردمان خود یا جوشن ندارند و بعضی با چماقها مسلح‌اند. این نکته جالب توجه است، زیرا یونانی‌ها برای احتراز از تیراندازان ایرانی خود را بی‌پروا به قشون ایران زده جنگ تن‌به‌تن می‌کردند و در این گونه جنگ استحکام اسلحۀ تعرضی و دفاعی دارای اهمیّت خاصی است. از توصیف هرودوت نیز دیده می‌شود، که ذکر اسامی ملل مانند فهرست کتیبۀ نقش رستم داریوش است۱ یعنی اوّل از دجله بطرف مشرق رفته و تقریبا بهمان ترتیب مردمان را شمرده و بعد از دجله بطرف مغرب متوجه شده. چون هرودوت از مدارکی استفاده کرده، باید گفت، که در آن مدارک هم ترتیب همین بوده، یعنی ترتیب ذکر موافق جاهائی بوده، که در موقع اطراق یا حرکت برای ملل و اقوام معین شده بود. از فهرست مزبور به خوبی دیده می‌شود، که اقوام آریانی بغیر از یکی دو مورد بر اقوام غیر آریانی مقدم و تمام فرماندهان کل تقریبا پارسی یا مادی و یا سکائی بوده‌اند. از فهرست مزبور نیز معلوم است، که در میان پارسیها اکثریت با اعضاء خانوادۀ هخامنشیست.
سان سپاه برّی و بحری صحبت خشیارشا با دمارات
هرودوت گوید (کتاب هفتم، بند ۱۰۰-۲۱۰) پس از آنکه فرماندهان عدۀ سپاهیان را شمرده و آنها را بصفوف داشتند، خشیارشا سوار گردونۀ جنگی شده از پیش لشکرها گذشت، اسم هرکدام از ملل را پرسید و دبیران جواب‌های آنها را ثبت کردند. بعد وقتی که کشتی‌ها را در آب انداختند شاه سوار کشتی صیدائی گردیده زیر چتر زرّین قرار گرفت و
________________________________________
(۱) - در باب دوّم این کتاب بیاید.
تاریخ ایران باستان جلد ۱
