مملکتی نداشته‌اند. در این صورت برای چه خودشان را قدیم‌ترین مردم می‌دانستند و اطفال را آزمایش می‌کردند، تا بدانند بچه زبان حرف خواهند زد، ولی عقیدۀ من این است، که مصریها از زمانی، که بشر بوجود آمده، بوده‌اند و بمرور از مصر علیا بمصر سفلی رفته‌اند. اگر عقیدۀ ما صحیح است، پس ینیانها در اشتباه‌اند، هرگاه عقیدۀ ینیانها صحیح است، پس یونانیها و ینیانها غلط حساب می‌کنند، که می‌گویند تمام روی زمین بسه قسمت تقسیم می‌شود: اروپا، آسیا، لیبیا. زیرا اگر مصبّ نیل نه جزو آسیا است و نه جزو لیبیا، پس باید بگویند بخش چهارم است...» بالاخره هرودوت باین نتیجه می‌رسد، که مصر بین آسیا و لیبیا است. باید در نظر داشت، چنانکه از نوشته‌های او پائین‌تر روشن خواهد بود، مقصود مورّخ مذکور از لیبیا لیبیای کنونی نیست، او تمام افریقای معلوم آن‌روز را غیر از مصر لیبیا می‌نامد.
پس از آن هرودوت تحقیقاتی راجع به نیل و اینکه از کجا شروع می‌شود و چرا طغیان می‌کند و سایر مطالب، که راجع باین رود است، کرده می‌گوید (همان‌جا، بند ۳۵ - ۴۳): «مصر چیزهای دیدنی زیاد دارد و، چنانکه بین نیل و سایر رودها فرق است، مصریها هم از حیث اخلاق و عادات غیر از سایر مردمانند. در مصر زنها بمیدان می‌روند و دادوستد می‌کنند ولی مردان در خانه نشسته به نسّاجی مشغولند. مردها بار را روی سر می‌گذارند و زنها روی شانه. غذا را در کوچه‌ها خورند، قضای حاجت را در خانه‌ها کنند و گویند، آنچه را که زیبنده است، باید در ملأ عام کرد و آنچه را، که نمی‌زیبد، در نهان۱. زن نمی‌تواند کاهنۀ رب یا ربة النوعی شود، کاهنان هر دو مردند. پسران مجبور نیستند از والدین خود نگاهداری کنند، ولی دختران باین امر مکلف‌اند، و لو اینکه والدین آنها نخواهند. کاهنان مردمان دیگر زلفهای دراز دارند، کاهنان مصری، بعکس موهای خودشان را می‌برند. در سایر جاها اقربای نزدیک متوفی به علامت عزا موهای خودشان را می‌زنند، مصریها بعکس در ایّام عادی موها را می‌زنند و در موقع عزا می‌گذارند بروید. ملل دیگر جدا از حیوانات زندگانی می‌کنند، مردم مصر بعکس با حیوانات
________________________________________
(۱) - مفهوم مخالف این است، که یونانیها بعض کارهائی را، که زیبندۀ ملأ عام نبوده، آشکارا می‌کرده‌اند. اخباری هم این نظر را تأیید می‌کند.
تاریخ ایران باستان جلد ۱
