روشن بودن این نکته در مباحثی که مربوط باسامی شاهان هخامنشی و اشکانی بوده، مانند نمونه، نوشته‌های بعض این نوع نویسندگان را ذکر کرده‌ایم، تا برای خواننده روشن باشد که مآخذ آنها چه بوده. با وجود این، چون از این نوع کتب می‌توان اطلاعاتی راجع به دورۀ ساسانی تحصیل کرد، قسمتی را در اینجا ذکر و شناساندن ما بقی را بجای خود محوّل می‌کنیم. این نکته را هم باید بدوا تذکر دهیم که مقصود ما نوشتن شرح حال مؤلفین یا نویسندگان کتابهای مزبور نیست، زیرا این کار مستلزم کتابی است مخصوص. مرام ما فقط این است که بمناسبت ذکر کتابی در جای خود معلوم باشد آن کتاب ازکی است، در چه زمان نوشته شده و مؤلف آن از چه سخن رانده. مؤلفین کتب مذکوره بترتیب تاریخ زندگانی‌شان این‌هایند:
ابن مقفّع
ابو محمد عبد اللّه بن المقفع الکاتب. اصلا ایرانی و از اهل خوزستان بود، در سنۀ ۱۰۶ هجری متولد و در بصره بزرک شد. چون پدرش زرتشتی بود، ابن مقفع هم بیشتر عمر خود را در این مذهب گذراند. اسم ایرانی او را (روزبه) و کنیه‌اش را (ابو عمرو) نوشته‌اند. در کهولت مسلمان شد، ولی باطنا زرتشتی بماند. او اوّل کسی بود که منطق را برای ابو جعفر منصور ترجمه کرد۱. ترجمه کلیله و دمنه از پهلوی بعربی نیز از کارهای او است و در مصر، هند، اروپا و جاهای دیگر مکرّر بطبع رسیده.
تألیفات زیاد دارد که از جمله الدّرة الیتیمة فی طاعت الملوک» است. نویسندگانی، مانند ابن الندیم و دیگران، زیاد از او نقل قول کرده‌اند و اطلاعاتی که می‌دهند برای دورۀ ساسانی گرانبها است. نوشته‌اند که بامر منصور خلیفه عباسی (۱۳۶-۱۵۸ هجری) و بدست سفیان حاکم بصره کشته شد۲.
جاحظ
ابو عثمان عمرو بن بحر الکنانی البصری معروف به جاحظ.
در حوالی ۱۶۰ هجری در بصره تولد یافت و در آن شهر بزرک شد. کتبی زیاد، که از سریانی و پارسی ترجمه شده بود، خواند و مدتی در
________________________________________
(۱-۲) - معجم المطبوعات العربیّة و المعربه، جزء ثانی صفحۀ ۲۴۹-۲۵۰ طبع مصر ۱۹۲۸.
تاریخ ایران باستان جلد ۱
