که در غیاب او منتشر می‌شد، بتخت نشستن بردیای دروغی و کارهائی، که او در مدت هفت ماه برای جلب مردمان ایالات کرد، (مانند معفوّ داشتن مردم از مالیات و عوارض و خدمت نظامی) از نفوذ مرکز در ممالکی، که تازه جزو ایران شده بودند، کاسته حسّ استقلال‌طلبی و تجزیه را تحریک کرد و هرکدام از ممالک تابعه درصدد برآمد، که از ایران جدا شده بحال سابق خود برگردد. بعد، که معلوم شد، گئومات مغ بتقلب در مدّت هفت ماه تخت را اشغال کرده بود، کسان دیگر هم باین صرافت افتادند و هریک از آنها خود را یکی از دودمان شاهان سابق خوانده دعوی سلطنت کرد. نوشته‌های مورّخین یونانی راجع به اغتشاشات و یاغیگریهای بدو سلطنت داریوش مختصر است، به استثنای شورش بابل، که آنهم؛ چنانکه بیاید، در بعض کیفیات با تاریخ موافقت ندارد. اما نوشته‌های داریوش اطلاعات بیشتری می‌دهد و، هرچند این شاه هم بکیفیات نپرداخته، ولی اغتشاشات مزبوره را یکایک شمرده، اسم اشخاص و محل‌ها را برده، ماههای جنگ را معین و کلّیّة بیش از مورّخین یونانی وقایع را روشن کرده. از این جهت بدوا بذکر وقایع، چنانکه داریوش در بیستون نویسانده، می‌پردازیم. توصیف بیستون و حجاریها و کتیبه‌های آن در باب دوّم این کتاب، در فصلی که راجع بآثار نامی ایران قدیم است، بیاید.
عجالة همین‌قدر گوئیم، که بیستون محلی است، تقریبا در شش فرسنگی کرمانشاه، در سر راهی که به همدان می‌رود. در اینجا کوهی است به بلندی ۴۰۰ پا از سطح زمین و داریوش بر تخته سنگهای این کوه در بلندی ۱۰۰ پا دو کتیبه نویسانده.
یکی معروف به کتیبۀ بزرگ است و دیگری به کتیبۀ کوچک.
مندرجات کتیبۀ بزرگ بیستون
قسمتی، که راجع به شورشهای داخلی بعد از واقعۀ بردیای دروغی است، از بند ۱۶ ستون اوّل کتیبه شروع می‌شود. ترجمۀ کتیبه بپارسی کنونی از کتاب
تاریخ ایران باستان جلد ۱
