دادۀ مقدّسات است (اسفندیار)۱. داریوش او را گئومات نامیده و چون در گفتۀ داریوش نمی‌توان تردید داشت، باید استنباط کرد، که گئومات لقب این مغ بوده و سپنت‌دات اسم او، یا بعکس، زیرا ممکن است، که در این مورد هم کتزیاس لقب این شخص را ذکر کرده باشد، چنانکه در مورد بردیاتانیوک سارسس نوشته.
بین روایت هرودوت و کتیبۀ بیستون اختلافاتی است، که خلاصه می‌کنیم: ۱ - موافق روایت هرودوت کبوجیه بردیا را از مصر به پارس برگرداند و یکی از درباریان خود را مأمور کرد، او را بکشد. کتیبۀ بیستون گوید، که بردیا قبل از عزیمت کبوجیه بمصر کشته شد. ۲ - هرودوت نوشته، که کبوجیه در حین سواری زخمی برداشت و از آن درگذشت. داریوش نسبت خودکشی به او می‌دهد. ۳ - محل کشته شدن مغ یا بردیای دروغی را هرودوت در شوش دانسته و داریوش در قلعه‌ای از ماد. ۴ - موافق روایت هرودوت مغ نیکی‌ها به ایالات تابعه کرد و آنها را از مالیات معفوّ داشت. از کتیبۀ داریوش، بعکس، چنین مستفاد می‌شود، که او معابد را خراب کرد و مراتع را از طوایف گرفت الخ.... ۵ - راجع باسامی همدستان داریوش جزئی اختلافی بین نوشته‌های هرودوت و کتیبه موجود و آنهم راجع به اردومنیش است، که در کتاب هرودوت آسپاتی‌نس ضبط شده.
باقی اسامی همان اسامی مذکور در کتیبه است، با تصحیفی، که یونانی‌ها و بابلیها و مصریها در اسامی ایرانی می‌کردند. اما فهرست کتزیاس بغیر از دو مورد با اسامی مذکور در کتیبه خیلی تفاوت دارد۲. با وجود اختلافاتی، که بین نوشته‌های
________________________________________
(۱) - (دات) که بمعنی (داده) است در پارسی کنونی مبدّل به (یار) شده و نظایر این تغییر زیاد است، مانند: اسفندیار، شهریار، بختیار، هوشیار، آب‌یار، بسیار و غیره.
(۲) - برای مقایسه، اسامی همدستان را موافق کتیبۀ داریوش، کتاب هرودوت و فهرست کتزیاس ذکر می‌کنیم: کتیبۀ داریوش\هرودوت کتزیاس وین‌دفرن این‌تافرنس آرتافرن اوتان\اتانس\انوفاس گئوبروو\گبریاس\ماردونیوس ویدرن\هی‌دارنس\ای‌درنس بغ‌بوخش\مگابوزس\باریس‌سس اردومنیش\آسپاتی‌نس\نورون‌دابات
تاریخ ایران باستان جلد ۱
