مادیها اقتباس شده. در خاتمه باید تذکر دهیم، که علماء اروپائی برای روشن کردن مجهولات تاریخ ماد بسیار کوشیده‌اند و در این راه مخصوصا زحمات پراشک۱، اپّر۲ و وین‌کلر۳ معروف است. این‌ها خواسته‌اند از مقایسۀ مدارک کمی، که موجود است، به کمک تتبعات، تاریخ ماد را از نو بسازند و زحمات زیاد هم به خود داده گاهی حدسهائی صائب زده‌اند و گاهی هم تأویلات دور و دراز مصنوعی کرده متهورانه نتائجی گرفته‌اند. با وجود این بالاخره راجع بتاریخ ماد، آنچه موافق اسناد و مدارک می‌توان گفت، همین چیزها است، که ذکر شد.
لازم است نیز گفته شود، که چون، از نظر تاریخ، دورۀ اوّل پارسی متمم دوره مادی است و بعلاوه چیزهائی هم در ضمن وقایع دولت هخامنشی در باب ماد گفته خواهد شد، شکی نیست، که کتاب دوّم این تألیف بر اطّلاعات خواننده راجع به ماد افزوده منظرۀ آن را روشن‌تر خواهد ساخت.
نتیجه
بزرگ شدن ماد در تاریخ مشرق قدیم دارای اهمیت است، چه تا آن زمان برتری در آسیای غربی با مللی بود، که هرچند نژادشان محققا معلوم نگشته، ولی زبانشان از زبانهای ملتصق است، مانند سومریها، عیلامی‌ها، و شاید هیت‌ها و غیرها، یا با ملل سامی‌نژاد. مادیها، برای بار نخستین، تسلط مردمان سامی‌نژاد را در آسیای غربی متزلزل کرده شالوده برتری آریانهای ایرانی را در مشرق قدیم ریختند و دولت هخامنشی کاری را، که ماد شروع کرده بود، ادامه داد. این نکته یکی از جهاتی است، که محققین دوره هخامنشی را متمم دوره مادی می‌دانند. کلیة، چنانکه بالاتر گفته شد، با انقراض دولت ماد هیچ‌گونه تغییر اساسی در سیاست داخله یا خارجه ایران روی نداد، فقط یک سلسله ایرانی جای سلسله ایرانی دیگر را گرفت و پارسی‌ها همان نقشه دولت ماد را، که می‌خواست خود را به دریاها برساند، تعقیب و اجرا کردند. اما اینکه مادیها می‌خواستند به دریاها برسند، گذشته از وقایعی، که ذکر شد، از اینجا نیز معلوم است،
________________________________________
(1) - [۱]
(2) - [۲]
(3) - [۳]
