از زبان مادی می‌داند. بعضی زبان پشتو یا پختوی افغانی را هم مشتقّ از این زبان میدانند. راجع به صنایع مادی نیز نمی‌توان چیز زیادی گفت، چه ابنیه و عماراتی از آن دوره نمانده، با وجود این از آثار کمی، که بدست آمده و در ذیل بیاید، محققین باین عقیده‌اند، که معماری مادی از معماری هخامنشی خشن‌تر و از معماری بومی، یعنی زمان قبل از آمدن آریانها به ایران، ظریف‌تر بوده. بعضی تصوّر می‌کنند، که مادیها معماری را از معماری وان، پایتخت دولت آرارات، اقتباس کرده‌اند. به هرحال آثاری، که در ایران پیدا شده و به مادیها نسبت می‌دهند، از این قرار است: ۱ - شیری که از سنگ ساخته‌اند و در نزدیکی همدان است. این شیر، که تا ۹۳۰ میلادی ایستاده بود و حالا ناقص شده و افتاده است، محققا معلوم نیست از دورۀ مادی باشد، زیرا بعضی ساختن آن را بدوره هخامنشی نسبت می‌دهند۱، ولی نلدکه آن را از زمان مادیها می‌داند (تتبعات تاریخی راجع به ایران). ۲ - نزدیک سرپل‌زهاب دخمه‌ایست، که در سنگ منقور و موسوم بدکان داود است. در اینجا صورت مردی برجسته در سنگ کنده شده، این مرد لباس مادی بر تن، بر سومی۲ بدست دارد و در حال عبادت ایستاده. ۳ - دخمه‌ای است در صحنه نزدیکی کرمانشاه مانند دخمه مذکور و فروهر بالای آن حجاری شده. ۴ - در دیران لرستان دخمه‌ایست نزدیک سرپل، موسوم به اطاق فرهاد، که ناتمام مانده. ۵ - در ده‌نو اسحاق‌وند نزدیک کرمانشاه، در دخمه کوچکی حجاری برجسته‌ایست، که صورت شخصی را در حال پرستش نشان می‌دهد. راجع باین آثار هم باید گفت، که همه در انتساب آن به ماد موافق نیستند، مثلا پرّووشی‌پیه۳ گویند، که این آثار از حیث حجاری به مقبره‌های هخامنشی در تخت‌جمشید بی‌شباهت نیست (جلد ۵ صفحۀ ۶۳۷). قصری در همدان بوده، که (پولی‌بیوس) آن را بطور کلی توصیف کرده و ما حصل آن چنین است: ستونهای این قصر از چوب سدر و سرو ساخته شده، روی این ستونها را با لوحه‌های
________________________________________
(۱) - تورایف - تاریخ مشرق قدیم - جلد اوّل صفحه ۱۰۸.
(۲) - برسوم یا برسم دسته‌ای از ترکه‌های درخت بود، که با برگ درخت خرما بهم بسته و هنگام عبادت بدست می‌گرفتند (دارمستتر، زند آوستا).
(3) - Perrot et Chipiez.
تاریخ ایران باستان جلد ۱
