تواریخ وقایع عهد قدیم است. سابقا تاریخ صلح ماد را با لیدیّه در ۶۱۰ ق. م میدانستند، زیرا یونانیها تصوّر میکردند، کسوفی که طالس حکیم پیشبینی کرده بود، در این سنه روی داده، ولی حالا از موازین علمی و حسابهای اری۱ هیئتدان معروف محقق است، که کسوف سیام سپتامبر ۶۱۰ ق. م برای شمال دریای اسود کلی و برای آسیای صغیر جزئی بوده، کسوف کلی برای آسیای صغیر در این زمان همان کسوف ۲۸ مه ۵۸۵ ق. م است. اما از حکم شدن دو پادشاه برای انعقاد صلح روشن است، که هر دو از قوی شدن ماد میترسیدند و برای حفظ موازنه خواستهاند جنگ خاتمه یابد، تا احتمال غلبۀ ماد مرتفع گردد، زیرا، اگر جنگ امتداد مییافت، غلبه با ماد میشد.
خصال هووخشتر
این پادشاه در موقعی بتخت نشست، که قشون ماد شکستی فاحش از آسور خورده و امید مادیها به خلاصی از قید آسور بیأس مبدل شده بود. با وجود این مشکلات، هووخشتر از پای ننشست و با بهرهمندی با آسور جنگیده پایتخت آن را محاصره کرد و، اگر در ابتداء از سکاها شکست خورد، ولی باز مأیوس نشد، تا این مردم تازهنفس و سلحشور را از ایران براند. پس از آن نقشه خود را در منقرض کردن آسور با عزمی متین دنبال کرد، تا با بهرهمندی از جنگ دوّم بیرون آمده حدود ماد را به رود هالیس رسانید و آن را بزرگترین دولت آسیای غربی ساخت. بنابراین و خصوصا از این نظر، که در بدو سلطنت او ماد در قید آسور بود و در اواخر سلطنتش برتری مادیهای آریانی در آسیای غربی منازعی نداشت، باین نتیجه میرسیم، که هووخشتر یکی از شاهان نامی ایران و یکی از قائدین مواقع مهم تاریخ بوده.
حدود ماد
چون در زمان هووخشتر دولت ماد به اعلی درجه وسعت خود رسید، لازم است حدود آن را در این زمان معین کنیم. از طرف مغرب حدود آن معین است: رود هالیس یا قزلآیرماق کنونی آن را از لیدیه جدا میکرد. از طرف جنوب غربی با بابل هم حدّ بود و از طرف شمال نیز
________________________________________
(1) - [۱]
- ↑ Airy.