و اروپائی بطرف جنوب رفته بعدها به شعبه‌هائی تقسیم شده‌اند: شعبۀ هندی، شعبۀ ایرانی، شعبۀ سکائی۱. راجع باحوال مردمان آریانی در اعصار قبل از تاریخ آنها اطلاعات محققی در دست نیست. با وجود این آنچه از تحقیقات علماء حاصل شده این است: اولا این سؤالها پیش می‌آید، که کی آریانها از سائر مردمان هند و اروپائی جدا شده‌اند، بعد از جدا شدن کجا بوده‌اند و آیا باهم می‌زیستند یا جدا از هم؟ راجع بسؤال اوّلی عقیدۀ محققین این است، که نمی‌توان تاریخ محققی معین کرد، ولی موافق موازین علمی زمان جدا شدن آریانها از مردمان هند و اروپائی باید لااقل در حدود سه هزار سال ق. م باشد. دلیل این نظر از جمله اینکه زمان انشاء کتاب مقدّس هندیها تا ۱۴۰۰ ق. م بالا می‌رود و تردیدی نیست، که در این زمان زبان آریانها یکی نبوده، چه، اگر می‌بود، این کتاب بزبان مشترک نوشته می‌شد.
برای یافتن زمانی، که زبان آریانها یکی بوده موافق موازین زبان‌شناسی باید هزار سال عقب رفت. پس آریانها در حدود ۲۴۰۰ سال ق. م زبان مشترکی داشته‌اند . از طرف دیگر زمانی، که آریانها بیک زبان تکلم می‌کرده‌اند، خیلی طولانی بوده، زیرا قرنها لازم است تا یکی از لهجه‌های زبان اصلی مبدّل بزبان فرعی گردد.
راجع به سؤال دوّم و سوّم ظنّ قوی این است، که آریانهای هندی و ایرانی اکثرا بطرف آسیای وسطی و غربی رفته، مدّتها در آنجا زندگانی کرده‌اند. در باب مساکن آنها بین علماء اختلاف‌نظر بود، ولی حالا بیشتر باین عقیده‌اند، که بین رود آمویه و سیحون می‌زیسته‌اند. راجع به شعبۀ سکائی اطّلاعات خیلی کم است، زیرا آثار ادبی از آنها بدست نیامده. اطّلاعات ما راجع باحوال آنها همان چیزهائی است، که از کتیبه‌های قدیم ما، نوشته‌های مورّخین یونانی و از حفریّات در قبرهای آنها استنباط شده و، چون مربوط به ازمنۀ تاریخی است، در ضمن مطالب راجعه باین زمانها گفته خواهد شد، عجالة همین‌قدر راجع به آنها باید دانست، که اینها
________________________________________
(۱) - راجع به سکاهای آسیای وسطی نظر به اسنادی، که در سنوات اخیر بدست آمده بعض محقّقین به این عقیده‌اند، که اینها از ایرانی‌های شمالی بوده‌اند، چه زبان آنها از زبان‌های ایران شمالی است.
تاریخ ایران باستان جلد ۱
