جنوبی است، زیرا شمال دریا از جهت لای رود بزرگ ادیل (ولگا) که بدریا می‌ریزد کم‌عمق می‌باشد. سطح دریا ۲۶ متر از سطح دریای اقیانوسی پائین‌تر است و، چنانکه به تجربه رسیده، همواره فرومی‌رود. سبب آن را از تابستانهای بسیار گرم و تبخیر زیاد آب دریا میدانند. هون‌تینگ‌تون۱ عقیده دارد، که سطح دریای خزر در زمان اسکندر ۱۵۰ پا بالاتر از سطح کنونی آن بوده. فلات ایران از طرف جنوب به خلیج‌پارس و دریای عمان محدود است. خلیج مزبور که از گرم‌ترین جاهای دنیا است و شبه جزیرۀ عربستان را از ایران جدا می‌کند، بواسطۀ بوغاز هرمز با بحر عمان اتصال می‌یابد و با تمام دنیا از این راه مربوط است. فرات و دجله (به‌وسیله شط العرب)، کارون، جرّاحی، و رود تب یا هندیان باین خلیج می‌ریزند و ملل قدیمۀ عالم مانند سومریها، اکدیها، عیلامیها، کلدانیها، پارسی‌ها و نیز اعراب ارتباط تاریخی نزدیک با این خلیج داشته‌اند. این خلیج را آسوریها نرمرتوم، یعنی رود تلخ می‌نامیدند. هرودوت و بعض یونانی‌های دیگر آن را دریای سرخ نامیده‌اند. سواحل آن مهد تمدّنهای خاموش عهود قدیمه است. جزایر بسیاری در این خلیج است، که بزرگترین آنها قشم و بحرین می‌باشند. فلات ایران دارای معادن زیادی است از قبیل: آهن، سرب، زغال‌سنگ، مرمر، گل سرخ، فیروزه، طلا، نقره، جیوه و غیره. چنانکه علمای فنّ گویند قسمت بزرگ فلات ایران روی نفط قرار گرفته و کلیة مملکت از حیث معادن غنی است. و لیکن، چون باستخراج این ثروت هنوز کاملا نپرداخته‌اند، محصولات ایران بیشتر زراعتی است.
از جهت آب‌وهوای بری و کمی بارندگی در بعض قسمتهای ایران زراعت فقط آبی است، ولی کلیة زراعت دیمی در ایران غلبه دارد. شمال و مغرب فلات ایران از حیث نباتات از قسمت مرکزی و شرقی غنی‌تر است. جهت آن در شمال تا سلسله کوه البرز دریای خزر و در غرب اثر دریای مغرب است، که هرچند در فلات ایران ضعیف می‌باشد، ولی باز در قسمتی از مغرب آن نافذ است. جاهائی که آب باشد، خاک درّه‌ها حاصلخیز است و نباتات قوّت زیاد دارد. خاک درّه‌ها و
________________________________________
(1) - [۱]
- ↑ Huntington (جغرافیادان امریکائی).
