البرز که مانند زنجیری از شرق بغرب امتداد یافته. این کوهها در غرب از کوههای ارمنستان جدا شده و از جنوب دریای خزر گذشته بواسطۀ (کوه‌بابا) به (هندوکه) پیوسته و این هم به هیمالایا بلندترین کوههای عالم متصل است. در مغرب فلات کوههای کردستان یا زاگرس۱ واقع است، که از شمال بجنوب رفته و بعد بطرف جنوب و شرق برگشته به دریای عمان می‌رسد. کوههای جنوب و مشرق از مواد آهکی است۲.
در کوههای غربی نزدیک دریاچه اورمیه۳ سنگ خارا نیز دیده می‌شود. بعض کوههای شمال از مواد آتش‌فشانی ترکیب یافته، یعنی مواد آنها از قعر زمین بیرون آمده، مانند دماوند در نزدیکی طهران و سبلان در آذربایجان. این آتش فشانها اکنون خاموش است. اعلا درجۀ بلندی فلات ایران در جنوب آن است و سراشیبی فلات از جنوب به شمال، زیرا در کرمان ارتفاع آن تقریبا ۱۶۰۰ متر است، و حال آنکه در مشهد از ۱۰۵۰ و در تبریز از ۱۲۰۰ تجاوز نمی‌کند۴. مساحت فلات ایران دو میلیون و ششصد هزار کیلومتر مربع یا تقریبا پنجاه و پنج‌هزار فرسخ مربع می‌باشد۵.
ایران امروزی از این مساحت دارای شصت و سه درصد یا تقریبا دو ثلث از کلّ است و آنچه باقی می‌ماند متعلق به ممالکی است مانند افغانستان، بلوچستان و غیره، که بر اثر حوادثی از اوائل قرن سیزدهم هجری متدرّجا از ایران جدا شده‌اند. آب‌وهوای فلات ایران خشک است، بخصوص در قسمت مرکزی آن، که موسوم به کویر لوت و یکی از گرم‌ترین جاهای دنیا است. به استثنای گیلان، مازندران و سواحل خلیج‌پارس، که بارندگی در آنجاها زیاد است، در سائر نقاط ایران مجموع مقدار باران در عرض سال تقریبا از سه گره و نیم تا چهار گره و نیم تجاوز نمی‌کند۶.
از نوشته‌های مورّخین اسکندر و بعض قرائن دیگر چنین استنباط می‌شود، که فلات ایران در عهد قدیم رطوبتی بیش از آنچه اکنون احساس می‌شود داشته،
________________________________________
(۱) - [۱]
(۲) - [۲]
(۳) - [۳]
(۴) - [۴]
(۵) - [۵]
(۶) - [۶]
- ↑ اروپائیها چنین نامند.
- ↑ یعنی از عصر سوّم معرفة الارضی.
- ↑ اسم این دریاچه را جغرافیّون عرب و غیره اورمیه ضبط کرده و در روایات قدیمۀ ما آن را چی‌چست یا چی‌کست نامیده‌اند.
- ↑ مطر معادل یک گز از مقادیر جدید یا پانزده گره و شش عشر است.
- ↑ کیلومتر معادل یک میل از مقادیر جدید یا ۹۷۵ ذرع است.
- ↑ از ۲۲ الی ۲۸ سانتیمتر.
