برادر اورتاکو به تخت نشسته با آسور روابطی برقرار داشت: توضیح آنکه آسور در سال مجاعه کمکی به عیلام کرد و دولت عیلام مجسمۀ رب النوع سیپ‌پار را، که در جزو غنائم آورده بود، پس داد. در زمان آسور حیدیّن آسور باعلی درجۀ قدرت رسید.
غیر از عیلام در آسیای غربی دیگر دولتی نمانده بود که تابع آسور نباشد.
آسوربانی‌پال پال و جنگهای او
در ۶۶۹ ق. م آسور بانی‌پال بتخت نشسته تمام حواس خود را به فرونشاندن شورش مصریها متوجّه داشت. عیلامیها از موقع استفاده کرده به تاخت‌وتاز در مملکت بابل پرداختند و غنائمی از آنجا آوردند. پس از آن بزودی اورتاکو درگذشت و برادر او ت‌اوم‌مان۱بتخت نشست. این تغییر سلطنت برای عیلام بسیار شوم بود، زیرا پادشاه جدید خواست برادرزاده‌های خود را بکشد و این اقدام باعث شد، که شصت نفر از شاهزادگان عیلام فرار کرده به دربار آسور پناه بردند. پادشاه آسور با آغوش باز آنها را پذیرفت، با این مقصود که بواسطه جنگهای خانگی عیلام را ضعیف کرده بعد درهم شکند. در این احوال ت‌اوم‌مان به پادشاه آسور تکلیف کرد، که فراریان عیلام را پس بدهد. او جواب ردّ به عیلام داد و جنگ درگرفت.
چون قشون آسور زود بحدود عیلام رسید پادشاه آن، که تمام قوایش حاضر نبود، در انتظار تکمیل آن با تأنّی تا نزدیکی شوش عقب نشست و برای اینکه فرصتی بدست آرد، یکی از سرداران خود را برای مذاکرات صلح نزد سردار آسوری فرستاد، و لیکن سردار مزبور مقصود را دریافته فرستاده را کشت. پس از آن جنگ شروع شد و طرفین با نهایت ابرام جنگیدند، ولی بالاخره آسوریها میسرۀ قشون عیلامی را، که در کنار رود کارون بود، شکست داده به آب ریختند. پادشاه عیلام، که شخصا جنگ می‌کرد، حملات پی‌درپی به قشون آسور برد و چندان پا فشرد تا آنکه زخم برداشت. بعد، در موقعی که می‌خواست از میدان جنگ خارج شود، بواسطۀ سانحه‌ای گرفتار شد و آسوریها سرش را بریده به نینوا بردند. این جنگ از اسم محل موسوم به توللیز۲ است (۶۵۹ ق. م). همین‌که خبر شکست
________________________________________
(1) - Teumman.
(2) - Tulliz.
تاریخ ایران باستان جلد ۱
