قدیم‌تری است، که از زمان سومریها وجود داشت، ولی از این قوانین عجالة مدوّنی بدست نیامده. اهمیت قوانین حموربی فقط از قدمت آن نیست، بلکه بیشتر از این حیث است که حاکی از تمدن عالی بابل در ۴ هزار سال قبل می‌باشد. چون مندرجات ستل مزبور بهتر از صد صفحه وقایع‌نویسی درجۀ تمدن بابلیها را در آن زمان می‌رساند و بابل، چنانکه گذشت، یکی از دو مرکز تمدّن مشرق قدیم بود، خلاصه‌ای از قوانین مزبوره پائین‌تر درج می‌شود.
حموربی علاوه بر مدوّن مذکور کارهای دیگر نیز انجام داد، مانند آنکه ریم‌سین پادشاه عیلام را از شهر لارسا بیرون کرد (۲۰۹۳ ق. م). و از اینجا معلوم است، که بابل درصدد جمع‌آوری شهرها و بزرگ کردن مملکت خود بوده.
اوضاع عیلام، که همسایۀ بابل بود در دورۀ سلسله اوّل بابلی درست معلوم نیست و همین‌قدر روشن است، که هرچند شمشوایلونا، پسر حموربی، پادشاه عیلام را موسوم کودور مابوک شکست داد، ولی باز عیلام استقلال داشت و سلسلۀ انزانی در آن مملکت سلطنت می‌کرد. سرسلسله (خون‌بان نومی‌نا) نامی بود که اساس دولت عیلام را بر پایۀ محکمی نهاد. باری سلسلۀ اوّل بابلی مورد حملات مردم شمالی موسوم به هیت‌ها گردیده منقرض شد.
ستل حمّوربی
این ستل در ابتدا در شهر سیپ‌پار۱ بود و یکی از فاتحین عیلام آن را مانند غنیمت جنگی، یا علامت فتح بشوش برد.
در شوش نیز چنین ستلی وجود داشت، ولی فقط پارچه‌هائی از آن بدست آمده.
مدوّن مزبور عبارت است از ۲۸۲ فرمول (یا باصطلاح کنونی مادّه) و تمام این موادّ چنین انشاء شده: «اگر کسی چنین کند چنان باید بشود». در این مدوّن اصل یا قاعدۀ کلی نیست و موادّ موافق دعاوی مدنی و جزائی، که در محاکم بابل اقامه می‌شده، تنظیم گشته. موادّ مزبوره به این نوع امور راجع است: افترا، قسم دروغی، دادن رشوه بقاضی، خریدن شهود، بی‌عدالتی قضات، جنایات بر ضدّ
________________________________________
(۱) - سیپ‌پار، چنانکه گذشت، یکی از شهرهای اکّد بشمار می‌رفت.
تاریخ ایران باستان جلد ۱
