داد، چنانکه از طرف غرب تا شامات و از سمت شمال تا این‌طرف کوههای زاگرس، یا کرمانشاه امروزی امتداد می‌یافت. یکی از کارهای پادشاه مزبور این است، که بحکم او کلیۀ نوشته‌هائی که راجع بمذهب و قوانین و سحر و غیره بود، بزبان سامی ترجمه و در معبد ارخ ضبط شد. از این نوشته‌ها بحکم (آسوربانی‌پال)۱ پادشاه آسور در قرن هفتم ق. م سوادی برداشتند و بدین نحو مضامین این نوشته‌ها و کتابها برای قرون بعد محفوظ ماند. سارگن با عیلام جنگ کرد، و لیکن معلوم نیست که عیلام در این زمان جزء اکد گردیده باشد. همین‌قدر محقق است، که اکدیها مملکت عیلام را غارت و محصول مزارع آنها را لگدکوب کردند. شاید عیلام در این زمان باجی به اکدیها می‌داده. بعد از سارگن فتوحات اکدیها ادامه یافت، چنانکه ستلی۲ که دمرگان یافته، نشان می‌دهد که نرام‌سین۳، یکی از پادشاهان اکد، در بلوک لولوبی فتوحاتی کرده (این بلوک بین بغداد و کرمانشاهان کنونی واقع بود).
ستل مذکور بنام نرام‌سین معروف است و به خوبی می‌نماید، که در لشکر پادشاه مزبور یک عده سپاهیان حبشی بوده‌اند۴. کتیبه‌هائی، که نیز در این بلوک یافته‌اند، فتوحات پادشاه دیگر اکد را (موسوم به آنوبانی)۵ نشان می‌دهد. در این تاخت‌وتاز اکدیها بصفحات مجاور شکی نیست، که مقصد عمده عیلام بوده و این مملکت باج‌گزار اکدیها گردیده. پس از چندی سلسلۀ دیگر سامی در اکد برقرار شد و پایتخت آن در ارخ بود. در زمان این سلسله مردمی، موسوم به گوتی‌ها۶ که از نژاد سامی بشمار می‌رفتند و در مشرق زهاب دولتی تشکیل کرده بودند، به اکد هجوم آورده در اینجا و در صفحات شمالی و جنوبی بابل استیلا یافتند و عیلام هم تابع آنها گردید.
قوّت یافتن سومر
در ۲۵۰۰ ق. م سومر باز رونقی از نو گرفت و شهر (لاکاش) پایتخت پادشاه بزرگی گودآ۷ نام گردید. این پادشاه آنزان را۸ مطیع کرده به دادگری و عدالت پرداخت و معابد و ابنیه جدید ساخته
________________________________________
(1) - Assurbanipal.
(۲) - ستل ( Stele ) سنگ یک‌پارچه‌ایست که روی آن خطوطی می‌نوشتند.
(3) - Naram-Sin.
(۴) - یکی از دلائل اینکه سواحل خلیج‌پارس مسکون از حبشی بوده.
(5) - Anubanini.
(6) - Gutiens.
(7) - Gudea.
(۸) - عیلامیها مملکت خود را انزان سوسونکا می‌نامیدند.
تاریخ ایران باستان جلد ۱
