هجری نوشته. از تألیفات یاقوت معجم البلدان بیشتر معروف است. این کتاب، که در جغرافیا نوشته شده، در ۶۲۱ باتمام رسیده. جزو ششم کتاب مشتمل بر فهرست قبایل و اسماء اشخاص زیادی است از مرد و زن و عدۀ اسامی را ۱۲ هزار نوشته‌اند.
اگرچه این کتاب راجع به جغرافیای قرن ششم و هفتم هجری است، با وجود این برای ایران دورۀ ساسانی هم می‌توان استفاده‌هائی از آن کرد.
ابن عبری
گریگوریوس ابو الفرج بن هارون النصرانی مشهور به ابن عبری در ملطیه در ۶۲۳ هجری تولد یافت. در ۶۴۳ بواسطۀ استیلای مغول به انطاکیّه و بعد به طرابلس رفت و چندی بسمت اسقف۱ در دمشق بود. پس از انقراض دولت عباسی در ارمنستان سکنی گزید و چند دفعه مورد توجه هلاکو خان شد. فوتش در مراغه در ۶۸۵ هجری روی داد. کتاب مختصر الدّول از تألیفات او است.
چون زبان یونانی و سریانی می‌دانست از مدارک غربی استفاده کرده (ولی بطور ناقص).
راجع به ایران قدیم در بعض موارد نفوذ داستانهای ما حس می‌شود.
ابو الفداء
اسماعیل بن علیّ بن محمود بن عمر بن شاهنشاهی بن ایوب الشافعی. اصلا کرد و از امراء ایّوبی بود. بمناسبت اینکه ملک ناصر بن قلاوون او را ملک حماه کرد لقب الملک المؤیّد داشت. در دمشق در ۶۷۲ تولد یافت و در حوالی ۷۳۲ درگذشت. از تألیفات او «تقویم البلدان» است، که در جغرافیا نوشته و «المختصر فی ا خبار البشر» که راجع بتاریخ عهود قدیمه و قرون اسلامی است تا حوالی ۷۰۶ هجری.
ابن خلدون
ولی الدین عبد الرحمن بن محمد بن خلدون التونسی الحضری الاشبیلی المالکی. او در ۷۳۲ هجری در تونس تولد یافت و در سنۀ ۷۸۴ از آنجا بقاهره رفته بامر سلطان برقوق قاضی‌القضات گردید. بعد بشام رفت، و، زمانی که امیر تیمور لنگ آن شهر را گرفت، امیر شد. سپس به اجازۀ او بقاهره مراجعت کرد و در آنجا درگذشت. از تألیفات او مقدمۀ ابن خلدون است، که در سنۀ ۷۷۹ هجری باتمام رسیده و معروف می‌باشد. تألیفات دیگر او راجع بتاریخ عمومی نیز گرانبها و از جمله برای دورۀ ساسانی هم مفید است. ابن خلدون مورّخی است نقّاد و جهات وقایع را روشن کرده.
________________________________________
(1) - Episcope.
تاریخ ایران باستان جلد ۱
