طول را مبهم گذارده. کلیّة نوشته‌های او عاری از اغلاط و اوهام نیست.
ابو ریحان بیرونی
محمد بن احمد البیرونی. در خوارزم تولد یافت و در سن ۷۷ سالگی درگذشت. تاریخ وفاتش محققا معلوم نیست.
حاجی خلیفه شش سنه را از ۴۲۳ تا ۴۵۰ هجری قمری ذکر کرده. از تألیفات او «آثار الباقیه عن القرون الخالیة» است، که راجع به اطلاعات هیئتی و نجومی و سال‌شماریهای ملل قدیمه نوشته. این کتاب دارای فهرست‌هایی است از سلسله‌های پادشاهان قدیم مصر، کلده، آسور، ایران، مقدونیه، روم و غیره. قسمت‌هائی از فهرستها از مدارک غربی است، ولی بعض اسامی تصحیف‌شده و دیگر اینکه ابو ریحان بعض پادشاهان مملکتی را به مملکت دیگر برده و در ذکر اسامی ترتیب تاریخ را رعایت نکرده. معلوم است، که این نوع نواقص از مدارکی بوده، که ابو ریحان در دست داشته، نه از خود او. با وجود این کتابش برای متتبّع مفید است.
کتاب دیگر او موسوم بکتاب الهند می‌نماید، که در دورۀ ساسانی ایرانیان چه چیزهائی از هند اقتباس کرده‌اند.
ثعالبی
ابو منصور عبد الملک بن محمّد بن اسماعیل الثعالبی. از اهل نیشابور و معاصر سلطان محمود غزنوی بود. کتاب خود را موسوم به «غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم» برای برادر پادشاه مزبور، ابو المظفر نصر بن ناصر الدین، نوشت (شاهزادۀ مذکور، چنانکه میرخوند گوید، در ۴۱۲ هجری درگذشته).
این کتاب کاملا در زمینۀ داستانهای ما نوشته شده و با جزئی اختلافاتی همان مضامین شاهنامه است. بنابراین برای تاریخ در عداد منابع نمی‌آید، ولی برای تتبّع در داستانها مفید است. ثعالبی تألیفات دیگر نیز دارد، که ذکرش در اینجا خارج از موضوع است. مدت زندگانی او را بین ۳۵۰ و ۴۲۹ هجری نوشته‌اند.
المقدیسی
المطهر بن طاهر المقدیسی. بعضی المطهر بن المطهر بن المقدّسی نوشته‌اند.
از علماء اواخر قرن چهارم هجری بود. در باب کتابی که موسوم است به «البدء و التاریخ» و به او نسبت می‌دهند، عقاید مختلف است، زیرا بعضی آن را از ابو زید بلخی میدانند ولی کلمان هووار۱ مستشرق فرانسوی عقیده داشت، که این کتاب از
________________________________________
(1) - Clement Huart.
تاریخ ایران باستان جلد ۱
