فصل دوم
تشکیلات دولت شاهنشاهی
صفات مختصه دولت ساسانی-طبقات سیاسی و اجتماعی ملت-تشکیلات اداری مرکزی-صدر اعظم-دیانت-مالیه-صناعت و تجارت و شوارع-سپاه- وزراء و غیره-اداره ایالات.
مورخان روم کاملا اهمیت تغییری را، که در نتیجه تأسیس سلسله جدید در ایران رخ داد، درک نکردهاند. دیون و هرودیانس فیروزی اردشیر را بر اردوان بطریق اختصار نقل کردهاند. رومیان ملاحظه نمودند، که دولت جدید از دولت سابق مقتدرتر و در نتیجه برای سرحدات شرقی روم خطرناکتر است، اما نمیدانستند، که این دولت با دولت سابق تفاوت اساسی پیدا کرده است. در واقع دولت ساسانی آخرین مرحله یک سلسله تحولات طولانی بود، که در زمان اشکانیان در زیر قشری از تمدن یونانی سیر کرده و باین پایه رسیده بود. عناصر تمدن یونان قسمتی از تشکیلات ایرانی طرد شد و قسمتی مجذوب شد و یا تغییر شکل داد. و هنگامی که اردشیر زمام حکومت را بدست گرفت، کشور ایران برای نخستین بار صورت وجدانی ملی یافت و بیش از پیش آثار مختصه این صورت در اجزاء حیات اجتماعی