دیوان شمس/قسمت اول

by مولوی

	آن دل که شد او قابل انوار خدا			پر باشد جان او ز اسرار خدا
	زنهار تن مرا چو شمع تنها مشمر			کو جمله به نمک‌زار خدا
	آن شمع رخ تو لگنی نیست بیا			وان نقش تو از آب منی نیست بیا
	در خشم مکن تو خویشتن را پنهان			کان حسن تو پنهان شدنی نیست بیا
	خاموش مرا گرفت و در آب افکند			. . .
	آبی که حلاوتی دهد آب مرا			ترمیخواهد ز اشک محراب مرا
	آن کس که ترا نقش کند او تنها			تنها نگذاردت میان سودا
	در خانه تصویر تو یعنی دل تو			بر رویاند دو صد حریف زیبا
	آن لعل سخن که جان دهد مرجان را			بی‌رنگ چه رنگ بخشد او مرجان را
	مایه بخشد مشعله‌ی ایمان را			بسیار بگفتیم و نگفتیم آن را
	آن وقت که بحر کل شود ذات مرا			روشن گردد جمال ذرات مرا
	زان می‌سوزم چو شمع تا در ره عشق			یک وقت شود جمله اوقات مرا
	آواز ترا طبع دل ما بادا			اندر شب و روز شاد و گویا بادا
	آواز خسته تو گر خسته شود خسته شویم			آواز تو چون نای شکرخا بادا
	از آتش عشق در جهان گرمیها			وز شیر جفاش در وفا نرمیها
	زانماه که خورشید از او شرمنده‌ست			بی‌شرم بود مرد چه بی‌شرمیها
	از باده‌ی لعل ناب شد گوهر ما			آمد به فغان ز دست ما ساغر ما
	از بسکه همی خوریم می بر سر می			ما در سر می شدیم و می در سر ما
	از حال ندیده تیره ایامان را			از دور ندیده دوزخ آشامان را
	دعوی چکنی عشق دلارامان را			با عشق چکار است نکونامان را
	از ذکر بسی نور فزاید مه را			در راه حقیقت آورد گمره را
	هر صبح و نماز شام ورد خود ساز			این گفتن لا اله الا الله را
	افسوس که بیگاه شد و ما تنها			در دریایی کرانه‌اش ناپیدا
	کشتی و شب و غمام و ما میرانیم			در بحر خدا به فضل و توفیق خدا
	انجیرفروش را چه بهتر جانا			ز انجیرفروشی ای برادر جانا
	سرمست زئیم و مست میریم ای جان			هم مست دوان دوان به محشر جانا
	اول به هزار لطف بنواخت مرا			آخر به هزار غصه بگداخت مرا
	چون مهره مهر خویش می‌باخت مرا			چون من همه از شدم بینداخت مرا
	ای آنکه چو آفتاب فرداست بیا			بیرون تو برگ و باغ زرد است بیا
	عالم بی‌تو غبار و گرد است بیا			این مجلس عیش بی‌تو سرد است بیا
	ای آنکه نیافت ماه شب گرد ترا			از ماه تو تحفه‌ها است شبگرد ترا
	هر چند که سرخ روست اطراف شفق			شهمات همی شوند رخ زرد ترا
	ای اشک روان بگو دل‌افزای مرا			آن باغ و بهار و آن تماشای مرا
	چون یاد کنی شبی تو شبهای مرا			اندیشه مکن بی‌ادبیهای مرا
	ای باد سحر خبر بده مر ما را			در ره دیدی آن دل آتش‌پا را
	دیدی دل پرآتش و پرسودا را			کز آتش بسوخت صد خارا را
	ای چرخ فلک به مکر و بدسازیها			از نطع دلم ببرده‌ای بازیها
	روزی بینی مرا تو بر خوان فلک			سازم چون ماه کاسه پردازیها
	ای خواجه به خواب درنبینی ما را			تا سال دگر دگر نبینی ما را
	ای شب هردم که جانب ما نگری			بی‌روشنی سحر نبینی ما را
	ای داده بنان گوهر ایمانی را			داده بجوی قلب یکی کانی را
	نمرود چو دل را به خلیلی نسپرد			بسپرد به پشه، لاجرم جانی را
	ای در سر زلف تو پریشانیها			واندر لب لعلت شکرافشانیها
	گفتی ز فراق ما پشیمان گشتی			ای جان چه پشیمان که پشیمانیها
	ای دریا دل تو گوهر و مرجان را			درباز که راه نیست کم خرجان را
	تن همچو صدف دهان گشاده است که آه			من کی گنجم چو ره نشد مرجان را
	ای دل بچه زهره خواستی یاری را			کو کرد هلاک چون تو بسیاری را
	دل گفت که تا شوم همه یکتایی			این خواستم که بهر همین کاری را
	ای دوست به دوستی قرینیم ترا			هرجا که قدم نهی زمینیم ترا
	در مذهب عاشقی روا کی باشد			عالم تو ببینیم و نه بینیم ترا
	ای سبزی هر درخت و هر باغ و گیا			ای دولت و اقبال من و کار و کیا
	ای خلوت و ای سماع و اخلاص و ریا			بی‌حضرت تو این همه سوداست بیا
	ای شب شادی همیشه بادی شادا			عمرت به درازی قیامت بادا
	در یاد من آتشی از صورت دوست			ای غصه اگر تو زهره داری یادا
	این آتش عشق می‌پزاند ما را			هر شب به خرابات کشاند ما را
	با اهل خرابات نشاند ما را			تا غیر خرابات نداند ما را
	این روزه چو غربال به بیزد جان را			پیدا آرد قراضه‌ی پنهان را
	جانی که کند خیره مه تابان را			بی‌پرده شود نور دهد کیوان را
	ای آنکه گرفت شربت از مشرب ما			مستی گردد که روز بیند شب ما
	ای آنکه گریخت از در مذهب ما			گوشش بکشد فراق تا ملهب ما
	با عشق روان شد از عدم مرکب ما			روشن ز شراب وصل دائم شب ما
	زان می که حرام نیست در مذهب ما			تا صبح عدم خشک نیابی لب ما
	بر رهگذر بلا نهادم دل را			خاص از پی تو پای گشادم دل را
	از باد مرا بوی تو آمد امروز			شکرانه‌ی آن به باد دادم دل را
	پرورد به ناز و نعمت آن دوست مرا			بردوخت مرقع از رگ و پوست مرا
	تن خرقه و اندر او دل ما صوفی			عالم همه خانقاه و شیخ اوست مرا
	بیگاه شده است لیک مر سیران را			سیری نبود بجز که ادبیران را
	چه روز و چه شب چه صبح دلیران را			چه گرگ و چه میش و بره مر شیران را
	تا از تو جدا شده است آغوش مرا			از گریه کسی ندیده خاموش مرا
	در جان و دل و دید فراموش نه‌ای			از بهر خدا مکن فراموش مرا
	تا با تو بوم نخسبم از یاریها			تا بی‌تو بوم نخسبم از زاریها
	سبحان‌الله که هردو شب بیدارم			توفرق نگر میان بیداریها
	تا چند از این غرور بسیار ترا			تا کی ز خیال هر نمودار ترا
	سبحان‌الله که از تو کاری عجب است			تو هیچ نه و این همه پندار ترا
	تا عشق ترا است این شکرخاییها			هر روز تو گوش دار صفراییها
	کارت همه شب شراب پیماییها			مکر و دغل و خصومت افزاییها
	تا کی باشی ز دور نظاره‌ی ما			ما چاره‌گریم و عشق بیچاره ما
	جان کیست کمینه طفل گهواره‌ی ما			دل کیست یکی غریب آواره‌ی ما
	تا نقش خیال دوست با ماست دلا			ما را هم عمر خود تماشاست دلا
	وانجا که مراد دل برآرید ای دل			یک خار به از هزار خرماست دلا
	جانا به هلاک بنده مستیز و بیا			رنگی که تو دانی تو برآمیز و بیا
	ای مکر در آموخته هرجایی را			یک مکر برای من درانگیز و بیا
	جز عشق نبود هیچ دمساز مرا			نی اول و نی آخر و آغاز مرا
	جان میدهد از درون آواز مرا			کی کاهل راه عشق درباز مرا
	چو نزود نبشته بود حق فرقت ما			از بهر چه بود جنگ و آن وحشت ما
	گر بد بودیم رستی از زحمت ما			ور نیک بدیم یاد کن صحبت ما
	خود را به خیل درافکنم مست آنجا			تا بنگرم آن جان جهان هست آنجا
	یا پای رساندم به مقصود و مراد			یا سر بدهم همچو دل از دست آنجا
	در جای تو جا نیست بجز آن جان را			در کوه تو کانیست بجو آن کان را
	صوفی رونده گر توانی می‌جوی			بیرون تو مجو ز خود بجو تو آن را
	در چشم ببین دو چشم آن مفتون را			نیک بشنو تو نکته‌ی بیچون را
	هر خون که نخورده‌ست آن نرگس او			از دیده‌ی من روان ببین آن خون را
	در سر دارم ز می پریشانیها			با قند لب تو شکرافشانیها
	ای ساقی پنهان چو پیاپی کردی			رسوا شود این دم همه پنهنیها
	دستان کسی دست زنان کرد مرا			بی‌حشمت و بی‌عقل روان کرد مرا
	حاصل دل او دل مرا گردانید			هر شکل که خواست آنچنان کرد مرا
	دل گفت به جان کای خلف هر دو سرا			زین کار که چشم داری از کار و کیا
	برخیز که تا پیشترک ما برویم			زان پیش که قاصدی بیاید که بیا
	دود دل ما نشان سوداست دلا			و اندود که از دل است پیداست دلا
	هر موج که میزند دل از خون ای دل			آن دل نبود مگر که دریاست دلا
	دیدم در خواب ساقی زیبا را			بر دست گرفته ساغر صهبا را
	گفتم به خیالش که غلام اوئی			شاید که به جای خواجه باشی ما را
	زنهار دلا به خود مده ره غم را			مگزین به جهان صحبت نامحرم را
	با تره و نانی چو قناعت کردی			چون تره مسنج سبلت عالم را
	طنبور چو تن تن برآرد به نوا			زنجیر در آن شود دل بی‌سر و پا
	زیرا که نهان در زهش آواز کسی			میگوید او که جسته همراه بیا
	عاشق شب خلوت از پی پی گم را			بسیار بود که کژ نهد انجم را
	زیرا که شب وصال زحمت باشد			از مردم دیده دیده‌ی مردم را
	عاشق همه سال مست و رسوا بادا			دیوانه و شوریده و شیدا بادا
	با هشیاری غصه‌ی هرچیز خوریم			چون مست شویم هرچه بادا بادا
	عشق تو بکشت ترکی و تازی را			من بنده‌ی آن شهید و آن غازی را
	عشقت میگفت کس ز من جان نبرد			حق گفت دلا رها کن این بازی را
	عشقست طریق و راه پیغمبر ما			ما زاده‌ی عشق و عشق شد مادر ما
	ای مادر ما نهفته در چادر ما			پنهان شده از طبیعت کافر ما
	عمریست ندیده‌ایم گلزار ترا			وان نرگس پرخمار خمار ترا
	پنهان‌شده‌ای ز خلق مانند وفا			دیریست ندیده‌ایم رخسار ترا
	غم خود که بود که یاد آریم او را			در دل چه که بر خاک نگاریم او را
	غم باد امید لیک بس بیمغز است			گر سر ننهد مغز برآریم او را
	گر بوی نمی‌بری در این کوی میا			ور جامه نمی‌کنی در این جوی میا
	آن سوی که سویها از آنسوی آید			می‌باش همان سوی و بدین سوی میا
	گر جان داری بیا و جان باز آنجا			آن جای که بوده‌ای ز آغاز آنجا
	یک نکته شنید جان از آنجا آمد			صد نکته شنید چون نشد باز آنجا
	گر در طلب خودی ز خود بیرون‌آ			جو را بگذار و جانب جیحون آ
	چون گاو چه میکشی تو بار گردون			چرخی بزن و بر سر این گردون آ
	گر عمر بشد عمر دگر داد خدا			گر عمر فنا نماند نک عمر بقا
	عشق آب حیاتست در این آب درآ			هر قطره از این بحر حیاتست جدا
	گر من میرم مرا بیارید شما			مرده بنگار من سپارید شما
	گر بوسه دهد بر لب پوسیده‌ی من			گر زنده شوم عجب مدارید شما
	کوتاه کند زمانه این دمدمه را			وز هم بدرد گرگ فنا این رمه را
	اندر سر هر کسی غروریست ولی			سیل اجل قفا زند این همه را
	گویم که کیست روح‌افزا مرا			آنکس که بداد جان ز آغاز مرا
	گه چشم مرا چو باز بر می‌بندد			گه بگشاید به صید چون باز مرا
	گه می‌گفتم که من امیرم خود را			گه ناله‌کنان که من اسیرم خود را
	آن رفت و از این پس نپذیرم خود را			بگرفتم این که من نگیرم خود را
	لاحول ولا دور کند آن غم را			گر دیو رسد جان بنی آدم را
	آن کز دم لاحول ولا غمگین شد			لا حول ولا فزون کند آن دم را
	ما اطیب ما الذما احلانا			کنا مهجا ولم نکن ابدانا
	این شأبنا کرامة مولانا			یعفو و یعیدنا کما ابدنا
	من تجربه کردم صنم خوش‌خو را			سیلاب سیه تیره نکرد آنجو را
	یک روز گره نبست او ابرو را			دارم بیمرگ و زندگانی او را
	من ذره و خورشید لقایی تو مرا			بیمار غمم عین دوایی تو مرا
	بی‌بال و پراندر پی تو می‌پرم			من کاه شدم چو کهربایی تو مرا
	منصور بدآن خواجه که در راه خدا			از پنبه‌ی تن جامه‌ی جان کرد جدا
	منصور کجا گفت اناالحق می‌گفت			منصور کجا بود خدا بود خدا
	مولای اناالتائب مما سلفا			هل تقبل عذر عاشق قد تلفا
	این کان ندامتی صدودا و جفا			مولای عفی‌الله عفی‌الله عفا
	می‌آمد یار مست و تنها تنها			با نرگس پرخمار رعنا رعنا
	جستم که یکی بوسه ستانم ز لبش			فریاد برآورد که یغما یغما
	نور فلکست این تن خاکی ما			رشک ملک آمدست چالاکی ما
	که رشک برد فرشته از پاکی ما			که بگریزد دیو ز بیباکی ما
	هان ای سفری عزم کجایست کجا			هرجا که روی نشسته‌ای در دل ما
	چندان غم دریاست ترا چون ماهی			کافشاند لب خشک تو را در دریا
	یک چند به تقلید گزیدم خود را			نادیده همی نام شنیدم خود را
	در خود بودم زان نسزیدم خود را			از خود چو برون شدم بدیدم خود را
	یک طرفه عصاست موسی این رمه را			یک لقمه کند چو بفکند این همه را
	نی سور گذارد او و نی ملحمه را			هر عقل نکرد فهم این زمزمه را
	آن لقمه که در دهان نگنجد به طلب			وان علم که در نشان نگنجد به طلب
	سریست میان دل مردان خدای			جبریل در آن میان نگنجد به طلب
	آنی که فلک با تو درآید به طرب			گر آدمیی شیفته گردد چه عجب
	تا جان بودم بندگیت خواهم کرد			خواهی به طلب مر او خواهی مطلب
	از بانگ سرافیل دمیده است رباب			تا زنده و تازه کرده دلهای کباب
	آن سوداها که غرقه گشتند و فنا			چون ماهیکان برآمدند از تک آب
	امروز چو هر روز خرابیم خراب			مگشا در اندیشه و برگیر رباب
	صدگونه نماز است و رکوعست و سجود			آنرا که جمال دوست باشد محراب
	امشب ز برای دل اصحاب مخسب			گوش شب را بگیر و برتاب مخسب
	گویند که فتنه خفته بهتر باشد			بیدار بهی تو فتنه مشتاب مخسب
	اندیشه مکن بکن تو خود را در خواب			کاندیشه ز روی مه حجابست حجاب
	دل چون ماهست در دل اندیشه مدار			انداز تو اندیشه گری را در آب
	اندیشه و غم را نبود هستی و تاب			آنجا که شرابست و ربابست و کباب
	عیش ابدی نوش کنید ای اصحاب			چون سبزه و گل نهید لب بر لب آب
	ای آنکه تو دیر آمده‌ای در کتاب			گر بشتابند کودکان تو مشتاب
	گر مانده شدند قوم و از دست شدند			این دست تو است زود برگیر رباب
	ای آنکه تو یوسف منی من یعقوب			ای آنکه تو صحت تنی من ایوب
	من خود چه کسم ای همه را تو محبوب			من دست همی‌زنم تو پایی میکوب
	ای دل دو سه شام تا سحرگاه مخسب			در فرقت آفتاب چون ماه مخسپ
	چون دلو درین ظلمت چه ره می‌کرد			باشد که برآئی به سر چاه مخسب
	ای روی ترا غلام گلنار مخسپ			وی رونق نوبهار و گلزار مخسب
	ای نرگس پرخمار خونخوار مخسب			امشب شب عشرت است زنهار مخسب
	ای ماه چنین شبی تو مهوار مخسب			در دور درآ چو چرخ دوار مخسب
	بیداری ما چراغ عالم باشد			یک شب تو چراغ را نگهدار مخسب
	این باد سحر محرم رازست مخسب			هنگام تفرع و نیاز است مخسب
	بر خلق دو کون از ازل تا به ابد			این در که نبسته است باز است مخسب
	ای یار که نیست همچو تو یار مخسب			وی آنکه ز تو راست شود کار مخسب
	امشب ز تو صد شمع بخواهد افروخت			زنهار تو اندریم زنهار مخسب
	بردار حجابها به یکبار امشب			یک موی ز هر دو کون مگذار امشب
	دیروز حدیث جان و دل می‌گفتی			پیش تو نهیم کشته و زار امشب
	بی‌جام در این دور شرابست شراب			بی‌دود در این سینه کبابست کباب
	فریاد رباب عشق از زحمه‌ی او است			زنهار مگو همین ربابست رباب
	بی‌طاعت دین بهشت رحمان مطلب			بی‌خاتم حق ملک سلیمان مطلب
	چون عاقبت کار اجل خواهد بود			آزار دل هیچ مسلمان مطلب
	بیکار مشین درآ درآمیز شتاب			بیکار بدن به خور برد یا سوی خواب
	از اهل سماع میرسد بانک رباب			آن حلقه‌ی ذاهل شدگانرا دریاب
	حاجت نبود مستی ما را به شراب			یا مجلس ما را طرب از چنگ و رباب
	بی‌ساقی و بی‌شاهد و بی‌مطرب و نی			شوریده و مستیم چو مستان خراب
	خواب آمد و در چشم نبد موضع خواب			زیرا ز تو چشم بود پرآتش و آب
	شد جانب دل دیدددلی چون سیماب			شد جانب تن دید خراب و چه خراب
	دانیکه چه میگوید این بانگ رباب			اندر پی من بیا و ره را دریاب
	زیرا به خطا راه بری سوی صواب			زیرا به سال ره بری سوی جواب
	در چشم آمد خیال آن در خوشاب			آن لحظه کزو اشک همی رفت شتاب
	پنهان گفتم براز در گوش دو چشم			مهمان عزیز است بیفزای شراب
	دل در هوس تو چون ربابست رباب			هر پاره ز سوز تو کبابست کباب
	دلدار ز درد ما اگر خاموش است			در خاموشی دو صد جوابست جواب
	ساقی در ده برای دیدار صواب			زان باده که او نه خاک دیده است و نه آب
	بیمار بدن نیم که بیمار دلم			شربت چه بود شراب در ده تو شراب
	سبحان‌الله من و تو ای در خوشاب			پیوسته مخالفیم اندر هر باب
	من بخت توام که هیچ خوابم نبرد			تو بخت منی که برنیایی از خواب
	شب گردم گرد شهر چون باد و چو آب			از گشتن گرد شهر کس ناید خواب
	عقل است که چیزها از موضع جوید			تمییز و ادب مجو تو از مست و خراب
	شب گشت درین سینه چه سوز است عجب			می‌پندارم کاول روز است عجب
	در دیده‌ی عشق می‌نگنجد شب و روز			این دیده‌ی عشق دیده دوز است عجب
	علمی که ترا گره گشاید به طلب			زان پیش که از تو جان برآید به طلب
	آن نیست که هست مینماید بگذار			آن هست که نیست مینماید به طلب
	گر آب حیات خوشگواری ای خواب			امشب بر ما کار نداری ای خواب
	گر با عدد موی سر تست امشب			یکسر نبری و سر نخاری ای خواب
	گرم آمد عاشقانه و چست شتاب			برتافته روح او ز گلزار صواب
	بر جمله‌ی قاضیان دوانید امروز			در جستن آب زندگی قاضی کاب
	گر می‌خواهی بقا و پیروز مخسب			از آتش عشق دوست میسوز مخسب
	صد شب خفتی و حاصل آن دیدی			از بهر خدا امشب تا روز مخسب
	مستند مجردان اسرار امشب			در پرده نشسته‌اند با یار امشب
	ای هستی بیگانه از این ره برخیز			زحمت باشد بودن اغیار امشب
	هستم به وصال دوست دلشاد امشب			وز غصه‌ی هجر گشته آزاد امشب
	با یار بچرخم و دل میگوید			یارب که کلید صبح گم باد امشب
	یارب یارب به حق تسبیح رباب			کش در تسبیح صد سالست و جواب
	یارب به دل کباب و چشم پرآب			جوشان‌تر از آنیم که در خم، شراب
	یاری کن و یار باش ای یار مخسب			ای بلبل سرمست به گلزار مخسب
	یاران غریب را نگهدار مخسب			امشب شب بخشش است زنهار مخسب
	آب حیوان در آب و گل پیدا نیست			در مهر دلت مهر گسل پیدا نیست
	چندین خجل از کیست خجل پیدا نیست			این راه بزن که ره به دل پیدا نیست
	آری صنما بهانه خود کم بودت			تا خواب بیامد و ز ما بر بودت
	خوش خسب که من تا به سحر خواهم گفت			فریاد ز نرگسان خواب آلودت
	آسوده کسی که در کم و بیشی نیست			در بند توانگری و درویشی نیست
	فارغ ز غم جهان و از خلق جهان			با خویشتنش بدره‌ی خویشی نیست
	آمد بر من چو در کفم زر پنداشت			چون دید که زر نیست وفا را بگذاشت
	از حلقه‌ی گوش او چنین پندارم			کانجا که زر است گوش میباید داشت
	آن آتش ساده که ترا خورد و بکاست			آن ساده به از دو صد نگار زیبا است
	آن آتش شهوت که چو صاف و ساده است			بنگر چه نگاران که از آن آتش خاست
	آن بت که جمال و زینت مجلس ماست			در مجلس ما نیست ندانیم کجاست
	سرویست بلند و قامتی دارد راست			کز قامت او قیامت از ما برخاست
	آن پیش روی که جان او پیش صف است			داند که تو بحری و جهان همچو کفست
	بی‌دف و نیی، رقص کند عاشق تو			امشب چه کند که هر طرف نای و دفست