این موضوع، که هر ملت نظرش بعادات خود چنان است، که ذکر شد، دلائل زیاد می‌توان اقامه کرد، از جمله این است: داریوش (مقصود داریوش اوّل است) یونانیهائی را، که در خدمت او بودند، احضار کرده چنین گفت: در ازای چه وجهی حاضرید جسد پدر و مادر خودتان را، که در گذشته‌اند، بخورید؟ آنها جواب دادند، که به هیچ قیمت این کار نکنند. پس از آن داریوش هندیهائی را، که به کالات‌ها موسوم‌اند و جسد والدین خودشان را می‌خورند، احضار کرده بتوسط مترجمی در حضور یونانیها پرسید، در ازای چه وجهی حاضرید، جسد پدر و مادر متوفای خودتان را در آتش بسوزید؟ آنها جواب دادند، که این کار کفر است. چنین است احترام ملل از عادات خود و من گمان می‌کنم، که پیندار۱ محقق بود، وقتی که می‌گفت: «عادات ملتی حکمران آن است».
چگونگی نوشته‌های هرودوت
چنین است مضامین نوشته‌های هرودوت درباره کبوجیه.
اکنون باید دید، که این نوشته‌ها تا چه اندازه با اسنادی، که بدست آمده، موافقت دارد. راجع برفتار کبوجیه در مصر سندی از یک نفر مصری، که معاصر کبوجیه بود کشف گردیده، توضیح آنکه در واتیکان، مقرّ پاپها در روم، مجسمه‌ای از یک نفر مصری است، که شاهد فتح مصر بدست کبوجیه بوده و مجسمۀ مزبور کتیبه‌ای دارد، حاکی از شرح زندگانی صاحب مجسمه و وقایع این زمان مصر. قسمتی را، که راجع به کبوجیه است، ذکر می‌کنیم. این یگانه سند مفصلی است از منبع مصری، که راجع بفتح مصر بدست پارسی‌ها، کشف شده۲. شخص مزبور، چنانکه گوید، اوجاگررسنت نام داشت، پسر رئیس معابد گرای کودک، کاهن نیت۳ و رئیس سائیس بود۴. او
________________________________________
(1) - Pindare (شاعر معروف یونانی، که زمان حیاتش از ۵۲۱ تا ۴۴۱ ق. م بود).
(۲) - این سند تاریخی را در (تی‌ولی) در ییلاق (آدریان) قیصر روم یافته‌اند و جزو مجموعۀ مصری قیصر مزبور بوده. ترجمۀ پارسی از ترجمه‌ایست، که از زبان مصری قدیم کرده‌اند (تورایف، تاریخ مشرق قدیم، ج ۲ ص ۱۷۱).
(۳) - نیت به عقیدۀ مصریها مادر خدایان بود.
(۴) - شهر مقدّس مصریهای قدیم، که مقرّ معبد نیت بود.
تاریخ ایران باستان جلد ۱
