قسمت چهارم - مقدمه تاریخ ایران
در قسمت‌های سابق مدخل مطالبی ذکر شد، که راجع بمشرق قدیم است و بالطبع شامل ایران قدیم نیز می‌شود. اگر هم در بعض موارد بتاریخ ایران قدیم مستقیما مربوط نباشد، باز برای فهم تاریخ مذکور مفید است. در این قسمت مطالبی ذکر می‌شود، که اختصاص به ایران دارد.
شکل جغرافیائی فلات ایران
اوّل - در اعصار معرفت الارضی
علماء زمین‌شناسی را عقیده این است، که در اعصار معرفت الارضی کرۀ ما صورتی داشته غیر از آنچه اکنون دارد، یعنی دریاها و برّها شکلی دیگر داشته‌اند و آب‌وهوا هم طوری دیگر بوده، مثلا آب‌وهوای اروپا گرمتر از آن بوده، که اکنون احساس می‌شود، زیرا حیواناتی در قارّه مزبور می‌زیسته‌اند، مانند فیل، کرگدن، اسب آبی و غیره، که حالا در افریقا و منطقۀ حارّه دیده می‌شوند. بنابراین لازم است بدانیم، که عقیدۀ دانشمندان مزبور راجع به فلات ایران چیست. اگرچه اطلاعاتی، که راجع باین مسئله بدست آورده‌اند، بقدری نیست، که جواب تمام سؤالات را بدهد، ولی باز در نتیجۀ تحقیقات و تتبعات باین نتیجه رسیده‌اند: در عصر سوّم معرفت الارضی فلات ایران زیر آب بود، در آخر عصر سوّم فلات ایران منظره‌ای داشته غیر از منظرۀ کنونیش، یعنی آب‌وهوایش منظم‌تر و رطوبتش بیشتر بوده، بنابراین دارای چمنها و جنگل‌های وافر بود. فلات ایران در این عصر به بلندی امروزی آن نمی‌رسیده، از طرف شمال آن دریای خزر واقع بود، ولی نه بشکل یا اندازۀ امروزی، زیرا این دریا با دریای سیاه و دریای آرال یک دریا تشکیل می‌کرد و کوههای قفقاز تقریبا در طرف جنوبی این دریا واقع بود. از طرف جنوب فلات ایران تا خلیج‌پارس امتداد می‌یافت. خلیج مزبور هم شکلی دیگر داشت، چه تمام کلدۀ قدیم زیر آب بود و نیز معتقدند، که این خلیج به‌وسیله دریاچۀ بزرگی تا جبل لبنان امتداد می‌یافته و بنابراین بادیه‌های بین بین النهرین و شام زیر آب بوده. معلوم است، که در این ازمنه کرخه،
تاریخ ایران باستان جلد ۱
