بهرهمندی کامل کسی راست که لااقل به اجمال از اصول عقاید حکمای پیشین آگاه بوده و نسبت بمعارف جدید و علوم ریاضی و طبیعی امروزی هم بکلی بیگانه نباشد.
در این کتاب در مقام رد و قبول و انتقاد تحقیقات فیلسوفان، و یا مقایسهٔ آنها با عقاید دانشمندان خودمان نبودهایم که آن خود داستانی دراز و از گنجایش این کتاب بیرون است و اگر چنین میکردیم اطناب ممل و بفهم مطالب مخل میشد و در نظر ما کار لازمتر و مفیدتر و مقدمتر این بود که ابناء نوع ما از عقاید فلسفی اروپائیان آگاه شوند و نیز این که گفتیم کوشش ما این بوده است که آن تحقیقات را به بیان اختصاصی ایرانی درآوریم، نباید حمل شود بر اینکه گفتههای اروپائیان را از قالبی که آنها به معانی دادهاند بیرون آورده و به افکار خودمان نزدیک کرده باشیم، آنچه گفتهایم حاصل عین تحقیقات آن دانشمندان است، و هر چند ترجمه نیست، کاملا مطابق با گفتههای ایشان است، و از خود نه چیزی افزودهایم نه تحریف و تغییری به مطالب دادهایم.
برای مزید فایده چندین فهرست به آخر کتاب ملحق ساختهایم؛ از جمله دو فهرست از لغات و اصطلاحات فلسفی است، یکی از فرانسه به فارسی، و دیگری از فارسی به فرانسه، اما باید خاطر نشان کنیم که فهرست لغات فرانسه محدود است به الفاظی که در حواشی کتاب مذکور شده، و فهرست لغات فارسی فقط شامل مهمترین اصطلاحات حکمت است، که در این کتاب آمده است، ولیکن هیچکدام از این دو فهرست فرهنگ کاملی از اصطلاحات فلسفی نیست، و نسبت به همان لغاتی هم که مذکور شده تمام نمیباشد، یک لفظ فارسی برحسب مناسبت به چندین لفظ فرانسه باید ترجمه شود، و همچنین الفاظ فرانسوی در هرجا به وجهی باید بفارسی درآید و توضیح این فقرات باید با شرح و بسط تمام بیان شود، و تصنیفی جداگانه و مخصوص و مفصل لازم دارد.
محمد علی فروغی