مذاکرات مجلس شورای ملی/دورهٔ ۱۶/جلسهٔ ۱۴۱
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل: کلیه قوانین مصوبه و مقررات - گزارش کمیسیونها - صورت مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی – اخبار مجلس - انتصابات - آگهی‌های رسمی و قانونی
سال هفتم – شماره ۱۸۱۰
۲شنبه ۱۶ اردیبهشت ماه ۱۳۳۰
دوره شانزدهم مجلس شورای ملی
شماره مسلسل ۱۴۱
مذاکرات مجلس شورای ملی
جلسه ۱۴۱
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز شنبه ۷ اردیبهشت ۱۳۳۰ نشست ۱۴۱
فهرست مطالب:
- ۱- طرح و تصویب طرح سه فوری راجع به ترتیب اجرای اصل ملی شدن صنعت نفت نسبت به معادن مورد بهره‌برداری شرکت سابق نفت انگلیس و ایران
- ۲- تعیین موقع جلسه بعد - ختم جلسه
مجلس سی و پنج دقیقه قبل ازظهر بریاست آقای گنجه‌ای (نایب رئیس) تشکیل گردید
طرح و تصویب طرح سه فوری راجع به ترتیب اجرای اصل ملی شدن صنعت نفت نسبت به معادن مورد بهره برداری شرکت سابق نفت انگلیس و ایران
[ویرایش]۱- طرح و تصویب طرح سه فوری راجع بترتیب اجرای اصل ملی شدن صنعت نفت نسبت به معادن بهره برداری شرکت سابق نفت انکلیس و ایران
نایب رئیس – چون روز قبل تعطیل بوده‌است صورت جلسه قبل حاضر نیست بنابراین صورت مجلس نداریم و گزارشی از کمیسیون نفت رسیده همانطوری که از مقام ریاست اطلاع داده بودند این جلسه فوق العاده‌است و گزارش کمیسیون نفت مطرح است
جمال امامی – بنده با طرحش مخالفم.
نایب رئیس – گزارش قرائت می‌شود. (بشرح ذیل قرائت شد):
گزارش از کمیسیون مخصوص نفت بمجلس شورای ملی کمیسیون مخصوص نفت که طبق قانون ۲۴و۲۹ اسفند ماه ۱۳۲۹ مأمور تهیه طرح اجرای اصل ملی شدن صنعت نفت در سراسر کشور تشکیل گردیده بود پس از تشکیل چند جلسه بالاخره در جلسه پنجم اردیبهشت ۱۳۳۰ که در حدود پنج ساعت بطول انجامید فعلأ نسبت بمعادن نفت مورد بهره برداری شرکت سابق نفت انگلیس و ایران باتفاق آرائ تصمیم ذیل را اتخاذ و اینک گزارش آنرا برای تصویب بمجلس شورای ملی تقدیم می‌دارد مخبر کمیسیون مخصوص نفت – حسین مکی
- ماده ۱- بمنظور ترتیب اجرای قانون مورخ ۲۴و۲۹ اسفند ماه ۱۳۲۹ راجع بملی شدن نفت در سراسر کشور هیئت مختلطی مرکب از پنج نفر از نمایندگان مجلس سنا و پنج نفر از نمایندگان مجلسین شورای ملی بانتخاب هر یک از مجلس و وزیر دارائی وقت یا قائم مقام او و یکنفر دیگر انتخاب دولت تشکیل می‌شود
- ماده ۲ – دولت مکلف است با نظارت هیئت مختلط بلافاصله از شرکت سابق نفت انگلیس و ایران خلع ید کند و چنانچه شرکت برای تحویل فوری و عذر وجود ادعائی بر دولت متعذر شود دولت می‌تواند تا میزان بیست و پنج در صد از عایدات جاری نفت را پس از وضع مخارج بهره براری برای تأمین مدعی به شرکت در بانک ملی ایران یا بانک مرضی الطرفین دیگر ودیعه گذارد
- ماده ۳-مولت مکلف است با نظارت هیئت مختلط بمطالعات و دعاوی حقه دولت و همچنین بدعاوی حقه شرکت رسیدگی نموده نظریات خود ررا بمجلسین گزارش دهد که پس از تصویب مجلسین بموقع اجرا گذاشته شود
- ماده ۴- چون از تاریخ ۲۹ اسفند ماه ۱۳۷۹ که ملی شدن صنعت نفت بتصویب مجلس سنا نیز رسیده‌است کلیه در آمد نفت و محصولات نفتی حق مسلم ملت ایران است دولت مکلف است با نظارت هیئت مختلط بحساب شرکت رسیدگی کند و نیز هیئت مختلط باید از تاریخ اجرای این قانون تا تعیین هیئت عامله در امور بهره برداری دقیقاًنظارت نماید
- ماده ۵- هیئت مختلط باید هر چه زودتر اساسنامه شرکت ملی نفت راکه در آن هیئت عامله و هیئت نظارتی از متخصصین پیش بینی شده باشد تهیه و برای تصویب بمجلسین پیشنهاد کند
- ماده۶- برای تبدیل تدریجی بمتخصصین ایرانی هیئت ایرانی مختلط مکلف است آئین نامه فرستادن عده‌ای محصل بطریق مسابقه در هر سال برای یادگرفتن رشته‌های مختلف معلومات و تجربیات مربوط بصنایع نفت بکشورهای خارج را تدوین و پس از تصویب هیئت وزیران بوسیله وزارت فرهنگ بموقع اجرا گذارد – مخارج تحصیل این محصلین از عوائد نفت پرداخته خواهد شد
- ماده ۷ – کلیه خریداران محصولات معادن انتزاعی از شرکت سابق انگلیس و ایران هر مقدار نفتی را که از اول سال مسیحی ۱۹۴۸تا تاریخ ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ (۲۰ مارس۱۹۵۱) از ان شرکت سالیانه خریداری کرده‌اند می‌توانند از این ببعد هم بنرخ عادله بین المللی همان مقدار را سالیانه خریداری نمایند و برای مازاد آن مقادیر در صورت تساوی شرایط در خرید حق تقدم خواهند داشت
- ماده ۸- کلیه پیشنهادهای هیئت مختلط که برای تصویب مجلس شورای ملی تهیه می‌شود باید قبلا بکمیسیون گزارش آن بمجلس شورای ملی تقدیم گردد.
- ماده ۹- هیئت مختلط باید در ظرف ۳ماه از تاریخ تصویب این قانون بکار خود خاتمه دهد و گزارش عملیات خود را طبق ماده ۸بمجلس تقدیم کند و در صورتی که احتیاچ بتمدید مدت باشد با ذکر دلائل موجهه در خواسته تمدید نماید
آشتیانی‌زاده – بنده عرضی دارم. امامی اهری – اخطار نظامنامه‌ای دارم و اخطار مقدم است از لحاظ اینکه دولت باید حضور داشته باشد در جلسه و دفاع بکند از اینجهت است
مکی- هیچ احتیاجی ندارد
کشاورز صدر – احتیاجی ندارد
تیمور تاش - اخطار دارم
نایب رئیس - بفرمایید
تیمورتاش - معمولا لوایح یا گزارشاتی که در مجلس مطرح می‌شود باید ۴۸ ساعت قبل طبع و توزیع شده باشد برای اینکه آقایان نمایندگان مطلع از اصل موضوع باید باشند تا بتوانند در اطراف آن فکر کنند امروز صبح فقط گزارش بدست اکثریت نمایندگان مجلس رسیده‌است (کشاورز صدر – مربوط بلوایح است نه گزارش) این مسلماً از هر لایحه‌ای مهمتر است بنابربین استدعا می‌کنم که آقایان توجه به این اصل بفرمایید و اضافه بفرمایید که نمایندگان فکری در اطراف این موضوع بکنند و بعداًمطرح بشود این نص صریح نظامنامه‌است
نایب رئیس – قبل از این مطالب یک طرحی بقید سه فوریت رسیده‌است (آشتیانی‌زاده – بنده با آن طرح مخالفم) اجازه بفرمایید طرح سه فوریتی تقدیم شده و در ضمن آقای جمال امامی پیشنهاد کرده‌اند که الان خوانده شود، حالا عقیده من این است که مطابق نظامنامه بایستی راجع به پیشنهاد آقای جمال امامی صحبت بشود بعد راجع به آن طرح (آشتیانی‌زاده – گزارش مطرح است آقا اول مخالف و موافق حرف بزنند ملی شدن نفت اینطور نیست این بنفع کمپانی است) پیشنهاد اقای جمال امامی قرائت می‌شود. پیشنهاد می‌کنم که طرح ملی شدن نفت عجالتاًمسکوت بماند
نایب رئیس – مطابق ماده ۱۴۷بطور اختصار صحبت کنید
دکتر معظمی – در مورد این پیشنهاد اخطار دارم
جمال امامی – اجازه بفرمایید
تیمور تاش – آقای رئیس اخطار من راجع به ۴۸ ساعت وارد هست یا نیست؟
امینی – ماده ۱۳۴ اگر وارد است بفرمایید.
شوشتری – وارد است یا خیر؟
تیمورتاش – اگر وارد است که اصلا قابل طرح نیست
نایب رئیس- آقای جمال امامی بفرمایید
جمال امامی – در جلسه خصوصی آمدیم یکساعت استدلال کردیم آقایان هم همه موافقت فرمودند همه با نظر بنده موافق بودند (امینی – که چی؟) عرض کردم که این موضوع بمرحله اجرائی رسیده‌است وقتی بمرحله اجرائی در آمده‌است بالاخره باید با حضور دولت باشد چون مجری آن دولت است ما یک تکلیف قانونگذاری داشتیم و آنرا آوردیم بمرحله عمل رسانیدیم قانونش را هم گذرانیدیم حالا که بمرحله اجرا رسیده‌است این سابقه نیست که بدون نظر دولت ما بیابیم اینجا دولت را مکلف با جرای عملی بکنیم که خودش اطلاعی از آن ندارد و همچنین پیشنهاد بنده را اقایان پذیرفتید بهمین دلیل هم گفتم برای این که بحران ادامه پیدا نکند از آقای دکتر مصدق استدعا کردم – آقایان هم موافقت فرمودند با نظر بنده از ایشان استدعا کردیم که زمامداری را قبول بکنند تا فرمانشان صادر بشود (دکتر مصدق – بهیچوجه چنین صحبتی نشد) همه صحبت روی این بود چیز عجیبی است آقایان همه شاهد بودند صد نفر بودند بنده خلاف می‌گویم؟ غیر از این بود؟ (کشاورز صدر – قرار شد فوراًنفت مطرح بشود) آقا مجلس شورای ملی بدون حضور دولت نمی‌تواند در کارهای اجرائی دخالت کند آقای مصدق خودشان قبول کردند وقتی که فرمانشان صادر شد حق دارند بیایند این گزارش را قبول بفرمایند بنام خودشان بعد طرح بشود.
تیمور تاش – بنده اخظار دارم طبق ماده ۳۴ آئین نامه
نایب رئیس – اجازه بفرمایید طرح سه فوریتی رسیده‌است مطرح کنیم چون این طرح در واقع تغییر دستور جلسه‌است
کشاورز صدر – بنده بنام اخطار می‌خواهم صحبت کنم.
نایب رئیس – طرح قانونی قرائت می‌شود (بشرح ذیل قرائت شد)
جمال امامی – این چیست که می‌خواهند بخوانند؟پیشنهاد بنده رأی بگیرید.
نایب رئیس – طرح قانونی است بقید سه فوریت.
جمال امامی – اول باید پیشنهاد بنده رأی گرفته شود.
تیمورتاش – پیشنهاد شما قعلا قابل طرح نیست وواردهم نیست بنده اخطار دارم مطابق ماده ۳۴ نظام نامه.
نایب رئیس – ماده ۱۴۷ آئین نامه قرائت می‌شود (بشرح ذیل قرائت شد) ماده ۱۴۷ هر یک از نمایندگان حق دارد از مجلس کتباً تقاضا نماید که طرح بالایحه قانونی که بمجلس مراجعه شده‌است موقتاً یا دائماً مسکوت بماند در این قبیل موارد در خصوص رد یا قبول این تقاضا قبل از آنکه در موضوع اصلی بحث شود پس از توضیح مختصر پیشنهاد کننده و پاسخ آن از طرف یک مخالف که باید با رعایت اختصار کامل بعمل آید محدود به بحث در موضوع باشد رأی گرفته می‌شود و در صورتیکه تقاضاهای متعددی بشود و منجر بأخذ رای گردد تعیین حق تقدم و تأخر با رئیس مجلس است مگر در مواردی که تقدم آن مطلب در نظامنامه تصریح شده باشد
جمال امامی – کجای این مخالف است
نایب رئیس – آقای تیمورتاش مخالف هستید؟
تیمورتاش – بلی
نایب رئیس – پس از مخالف باید رأی بگیریم
مکی – گزارش که از بین رفته طرح ۳ فوریتی مطرح شده‌است و بجای آن آمده‌است
تیمورتاش – علت مخالفت بنده با پیشنهاد آقای جمال امامی از لحاظ اصل موضوع نیست بلکه از لحاظ این است که اساساً طرح گزارش کمیسیون نفت مخالف صریح ماده ۳۴ آئین نامه‌است بنده ماده ۳۴ آئین نامه را می‌خوانم، گزارش کمیسیونها باید لااقل چهل و هشت ساعت قبل از موقع طرح در مجلس طبع و توزیع شده باشد (مکی – طرح سه فوریتی دادیم) امروز صبح این گزارش بدست ما رسیده‌است باید لااقل ۴۸ ساعت قبل از طرح در مجلس طبع و توزیع شده باشد بعد از دو ساعت که الان هم نزدیک ظهر است آمده‌اند این گزارش را در مجلس طرح می‌کنند و این قابل طرح نیست چون مخالف نص صریح ماده ۳۴ نظامنامه‌است. وقتی که یک چنین معنی در نظامنامه برای طرح ان هست طبیعتاًدر اطراف سکوت یا عدم سکوتش نمی‌شود مذاکره کرد.
نایب رئیس – پس اگر آقایان موافق هستند با پیشنهاد آقای جمال امامی رأی بگیریم
امینی – این موضوع مهم مملکتی است شما نمی‌توانید مسکوت بگذارید
مکی – اجازه بفرمایید بنده عرضی دارم.
نایب رئیس – بفرمایید
مکی – اخطار آقای تیمور تاش وارد نیست، پیشنهاد آقای جمال امامی هم بدلایلی که عرض می‌کنم وارد نیست زیرا ایشان پیشنهاد کردند که این موضوع مسکوت بماند در صورتیکه طرح ۳فوریتی داده شده‌است اول باید بفوریت‌های آن رأی گرفته شود اگر بفوریت‌های آن رأی گرفته شود آنوقت می‌توانند پیشنهاد سکوت بدهند واماپیشنها آقای تیمور تاش وارد نیست برای اینکه الان گزارش رفته‌است کنار طرح ۳ فوریتی جانشین آن شده وطرح ۳ فوریتی راهم هر آن وکلا می‌توانند بدهند. طرح ۳ فوریتی وقتی که مطرح شد آقایان می‌توانند رویذ فوریت‌ها موافق ومخالف صخبت کنند ورأی بگیرندگزارش رفته‌است کنار وطرح ۳ فوریتی عین گزارش هست (تیمور تاش – پس گزارش کنار است) و ۳ فوریت است وآقای رئیس اجازه بفرمایید مطرح شود آقایان هم موافقت بفرمایید که مطرح بشود، خواهش می‌کنم آقایان اجازه بفرمایید که در دستور طرح ۳ فوریتی قرار بگیرد.
نایب رئیس – پس با موافقت آقایان طرح مزبورمطرح می‌شود.
ناصر ذوالفقاری – اخطار نظام نامه‌ای دارم.
اردلان – حل شدقضیه.
امینی – درصورتیکه طرح باشد حل است
نایب رئیس – باموافقت آقایان طرح ۳ فوریتی مطرح می‌شود (بشرح زیرقرائت شد)
نظر باینکه درتصویب قانون اجرای ملی شدن صنعت نفت هر قدر تآخیر شود ملت بیشتر متضرر می‌شود. نظر باینکه دخالت شرکت سابق نفت انگلیس وایران در امور سیاسی واقتصادی ماسبب شده که مردم دچار فقر وبدبختی واز هستی ساقط شوند وملی شدن صنعت نفت موجب خواهد شد که عوایدی قریب دوبرابر تمام مالیاتها بربودجه کشور افزوده گردد وبالنتیجه سطح زندگی مردم این مملکت بالا رفته وضعیت طبقات فقیر وناتوان بهتر شود نظر باینکه بهبودی طبقات ناتوان سبب خواهد شد عدم رضایتی که اکنون درتمام مملکت حکمفرما است ازبین برود وایادی مرموز ازعدم رضایت مردم بیش از این سوء اسفتاده ننمایند وتحریکات نکنند ودر نتیجه بامنیت داخلی ایران وبصلح جهانی کمک بشود، لذا امضاء کنندگان مواد نه گانه ذیل را باقید سه فوریت پیشنهاد ودرخواست می‌کنیم که در همین جلسه تصویت شود
بعضی از نمایندگان – اسامی آقایان امضاءکننده راهم قرائت کنید
رئیس – البته مواد آن عین گزارش است دیگر قرائت آنها الزامی ندارد امضاءها خوانده می‌شود آقایان: ناصرذوالفقاری. الهیار صالح. دکتر شایگان. کشاورز صدر. خسرو قشائی. دکتر هدایتی. حائریزاده. سرتیپ‌زاده. دکتر بقائی. دکتر مصدق گنجه. اسلامی. فرامرزی. شیبانی. دکتر کاسمی. فقیه‌زاده.
شوشتری – بنده اخطار دارم طبق ماده ۱۱۶
مکی – تا تکلیف فوریت معلوم نشود اخطار وارد نیست
نایب رئیس – بفرمایید
شوشتری – بسم الله الرحمن الرحیم. بنده اول ماده را می‌خوانم که آقایان بادفت وتوجه دریک امر حیاتی که رأی اولیه او را مجلسین وملت ایران باتفاق آراء داد درشبهه نیفتند وخدای ناخواسته رأیی ندهیم که یک روزی اعقاب مابفهمند وبگویند وبدانند که ما (امینی – این مربوط باخطار نیست) اجازه بدهنید ماده را می‌خوانم بگذارید بگویم، ماده ۱۱۶ «در غیر مواردی که طرح قانونی مربوط به امور داخلی مجلس باشد باید به وزیر مسئول اطلاع داده شود» اعم از ۳فوریت دیگر اینجا ندارد، من قاضیم اینجاتمام است منظور قانونگذار اینست در غیرمواردی که طرح قانونی مربوط به امور داخلی مجلس باشد باید به وزیر مسئول اطلاع داده شود که خود یامعاون او در جلسه علنی حاظر شود ومذاکرات در حضور اوبعمل آید واظهار عقیده نماید، درصورت عدم حضور وزیر یامعاون او صاحبان طرح حق دارند اورا مورد اخطار قراردهند. پس ما الزام داریم که به وزیر دارایی یا معاون اواطلاع داده شود مطابق این ماده ۱۱۶چه در طرح ۳ فوریتی، چه در طرح ۱ فوریتی یک فوریتی یاسه فوریتی باید حاظر باشد ومطالعه کند وماهم نباید از روی بی ایمانی در یک موضوع حیاتی اقدامی بکنیم
نایب رئیس – آقای مکی
مکی – این ماده وارد نیست برای اینکه برخلاف همین ماده که ایشان استدلال کردند بنده می‌خواهم عرض کنم که وقتی که دوالت اسبق لایحه را پس گرفت بدون حضور دولت مجلس آن طرح سه فوریتی را که گذرانید وبه کمیسیون نفت اختیار داد ولایحه الحاقی را رد کرد واظهار تنفر کرد نسبت به عمل دولت بعد به کمیسیون مخصوص نفت بدون حضور دولت اجازه داد که اینکار را بکند این کمیسیون نفت آمد نشست وآن رأی ملی شدن را داد بدون حضور دولت مجلس هم تصویب کرد باز کمیسیون مخصوص نفت طبق اختیاری که داشتند رفته‌اند طرز اجرای قانون را معین کرده‌است زور دولت ضرورتی ندارد طبق سوابقی که دارد اینهایی که آقایان می‌فرمایند موضوع ملانصرالدین وطناب است که ارزن رویش پهن است، این آقا موضوع حیاتی مملکت است هیچ مانع قانونی ندارد باید طرح بشود بنام سعادت ملت ایران باید اینکارانجام بشود
شوشتری – مگر من سعادت ملت ایران را نمی‌خواهم آقای ملکی؟ اشتباه می‌کنی ماباید باطلاع رأی بدهیم
نایب رئیس – چون اختلاف نظر حاصل شده‌است مطابق ماده ۲۲۰ حل اختلاف با نظر هیئت رئیسه‌است اگر اجازه بفرمایید ده دقیقه تنفس بدهیم که اینکار در خارج توافق شود ومعاون وزارت دارائی هم در مجلس احضار شود وباین موضوع رسیدگی شود. (در این موقع ۵ دقیقه قبل از ظهر جلسه بعنوان تنفس تعطیل ومجددا” چهل دقیقه بعداز ظهر به ریاست آقای گنجه‌ای «نایب رئیس» تشکیل گردید)
نایب رئیس – باحضور آقای معاون وزارت دارائی اشکالی که پیش آمده بود مرتفع شد بنابراین بفوریت اول طرح تقدیمی رأی گرفته خواهد شد، مخالفی نیست؟
آشتیانی‌زاده – بنده مخالفم
نایب رئیس – بفرمایید
آشتیانی‌زاده – آقایان همه شاهدند که نسبت بملی شدن صنعت نفت رأی باتفاق آراء دادیم واین نهایت آرزوی ملت ایران بود چون نفت متعلق باراست وعواید ومنافع او باید صرف رفاه وتأمین آسایش طبقات بدبخت وزحمتکش این مملکت بشود و یک روزی این حق بدست بیاید واستیفا بشود آن روز اگر جناب دکتر مصدق که من موکل ایشان هستم ومن از اشخاصی هستم که کمک کردم بایشان ورأی دادم در انتخابات (خاذقی – واخیراًهم دولت) بلی بلی حالا می‌رسیم نهایت آرزوی بنده‌است حق باعلی است بشرط اینکه در مسند خلافت بنشیند (آزاد – بشرط اینکه معاویه نباشد) در آن موقع که موضوع ملی شدن نفت مطرح مذاکره بود وتمام آحاد وافراد ملت ایران باقیافه باز وتبسم از آن ملی کردن استقبال می‌کردند هیچ بحثی نبود که باعجله‌ای هرچه تمامتر موضوع ملی شدن نفت در مجلس مطرح شود ورأی گرفته شود اگر آنروز کسی در مقابل این امر استقامت می‌کرد حق هم این بود هرکسی می‌خواست استقامت بکند چون باید آزادی در مجلس رعایت شود ولی ممکن بود در افکار عامه اینطور حدس زده شود که این شخص با حفظ وتأمین منافع ملی مخالفتی دارد وخدای نکرده اما امروز آنموقع وآن مورد وجود ندارد امروز موضوع طرز انجام ملی شدن صنعت نفت است اگر خدای نکرده بعضی از رفقای جبهه ملی کلماتی که از او بوی تهدید بباید بگویند بنده اول کس هستم که در مقابلشان قیام خواهم کرد چون این موضوع که موضوع حیاتی است پیشنهاداتی که در اطراف این می‌شود بحثهائی که می‌شود در تاریخ ملت ایران باید ثبت شود خصوصا اینکه این عجله مصادف است با صدور اعلامیه واشنگتن وموافقت لندن باملی شدن نفت عیب از همین جا است آنروز جناب آقای فرامرزی در پشت همین تریبون از بنده پرسیدند که مگر شما مخالفید باملی شدن نفت عرض کردم خیر موافقم ولی طرز اجرای ملی شدن نفت این نبود که کردیم آن دوماه فرجه تمام اشکال سردوماه فرجه بود که من می‌ترسیدم از توی آن دوماه فرجه این ۹ ماده بی پیربیاید بیرون (فرامرزی – چه عیبی دارد؟) بنده عقیده‌ام این است اینکه اشکالی ندارد بنده عرض می‌کنم که این ۹ ماده منظور راتأمین نمی‌کند اگر خاطر آقایان باشد بنده یک بحثی کردم اینجا ویک قیاس تاریخی کردم (یکنفر ازنمایندگان – آقای رئیس فوریت موضوع مطرح است اینکه فوریت نیست) بنده می‌گویم که این ۹ ماده منافع ملت ایران را تأمین نمی‌کند میگویید تأمین می‌کند من خفه شوم بروم بیرون (نمایندگان بفرمایید) درپشت همین تریبون یک بحثی کردم بنده راجع بقیاس: طرز ملی شدن نفت در امسال وطرز لغو قرارداد دارسی در ۱۹۳۳ اقدامات ومیزآنسن هائی که در آنموقع وآن خیمه شب بازیهائی که در آنموقع برای آنموضوع شد و اقداماتی که امروز برای اینکار در جریان بوده (حاذقی – آن مقایسه صحیح نبود) ممکن است ممکن است بنابراین جنابعالی حق داردی بابنده بی لطفید آقای حاذقی جناب دکتر مصدق پیشوای خود بنده (فرامرزی ـ شما جبهه ملی هستید مگر؟) ایشان پیشوای ملت ایرانند بشرط اینکه اینجا بفرمایید که قضیه چیست در جلسه گذشته مجلس فرمودند که یک حوادثی در شرف تکوین است واین حوادث بی نهایت خطرناک است اگر ماعجله نکنیم در انعقاد جلسه فوق العاده مجلس واین کار را خاتمه ندهیم ممکن است که، مملکت دچار خطراتی بشود که بعداً مانع از انجام این کار بشود آن خطرات رابنده می‌خواهم ببینم کدام است حضرت آقای دکتر ما که مرید آقاهستیم ماکه باشما ارادت داریم بفرمایید ببینیم که این خطرات چیست از کجا آقا اطلاع دارید که مانداریم؟ این حوادث چیست شما چرا اطلاع دارید ومن اطلاع ندارم بفرمایند چیست این حوادث را از کجا به آقا اطلاع دادند این حوادث چیست و با دست کی دارد تکوین می‌شود وکدام سرویس اطلاعات وخبرگزاری این خبررا به آقا دادند به ما بگویید بدانیم اگر خبری نیست چرامجلس راتهدید می‌کنید شما که مظهر پارلمان هستید امروز اگر بخواهید افکار مجلس را تحت وحشت وترور قرار بدهید ومجبور کنید که بدون بحث بدون گفتگو بدون تعمق ومطالعه یک موضوع مهم حیاتی را چشم بسته از روی ترس وتهدید تصویب بکنند فردا اگر این بدشد مسئولیتش به عهده شماهست یانیست؟ گفتند مرحوم مدرس رحمت الله علیه شهید عظیم رفتند پیش او وگفتند آقا این قرارداد ۱۹۱۹ که عینی ندارد. ماده اول این قرارداد ۱۹۱۹ عبارت از این است که دولت فخیمه امپراطوری انگلستان حدود وثغور وتمامیت ارضی ایران راتضمین می‌کند فرمودند عیبش همین است اگر نظری ندارد چرا می‌خواهد تضمین بکند سرجایش که هست پس یک خیالی دارد ماکه حدود وثغورمان تأمین است واین موادی که من اینجا می‌بینم نظیر همان مثل مرحوم شهید مدرس رحمة الله علیه‌است. حضرت آقای دکتر می‌فرمودند اغلب که هرچه در این مملکت می‌شود وافراد واحاد هیئت حاکمه بنده هم با ایشان هم عقیده وهمراه بودم در این فکر که همه دست نشانده‌های کمپانی هستند معتقد بودند در این مملکت جریانی ایجاد نمی‌شود مگر اینکه کمپانی نظر داشته باشد (دکترمصدق – نه بطورمطلق) خوب حالا استثنا پیدا کرده‌است بنده می‌خواهم ببینم این هیئت مختلطی که انتخاب می‌شود که بنده اعضایش راهم قبلا یادداشت کرده‌ام که چه کسانی هستند از کجا معلوم است که همانها نباشند چه تأمین وچه تضمینی ایشان می‌دهند که این اشخاص از همانها نباشند که ایشان معتقدند دست نشاندگان کمپانی هستند (فقیه‌زاده – این بحث در مواد است) آقا بگذارید من حرف بزنم بعد نمی‌گذارند من حرف بزنم وآقایان هم دیگر نمی‌توانند حرف بزنند اگر آقایان اجازه دادند بنده حرفم را می‌زنم …
نایب رئیس – شما پنج دقیقه بیشتر وقت ندارید در فوریت یکربع بیشتر نمی‌شود صحبت کرد.
آشتیانی‌زاده – در این ماده نوشته شوده که ۲۵ درصد از عواید نفت را احتیاطاً کنار می‌گذاریم در یک بانکی که مرضی الطرفین باشد وبعد اگر کمپانی ادعائی داشت از آن بیست وپنج درصد مستهلک شود آقا مگر کمپانی ادعائی دارد مگر جنابعالی بگفته آقای حضرت آیت الله کاشانی معتقد نیستید ایشان چه فرمودند در مصاحبه‌های خود بامخبرین خارجی فرمودند که کمپانی نفت مطلقاً نسبت بملت ایران ادعائی ندارد این تأسیسات کمپانی نفت مال کیست اینها را منافعی است که از اینکار برداشت کردم با آنها این تأسیسات عظیم را ایجاده کرده ما ۲۵ درصد رابه کی بدهیم برای چی بدهیم (حاذقی – نگفته بدهید) بله اینها توش سوسه‌است که آقای دکتر مصدق تلویحاً ادعای کمپانی را قبول کرده (نمایندگان – اینطور نیست) بنده عرایض خودم را گفتم آقایان جواب بدهند من را قانع کنند بنده هم موافقم باشما ماده ۷ کلیه خریداران محصولات معادن انتزاء از شرکت سابق نفت انگلیس وایران هر مقداری را که از اول سال مسیحی ۱۹۴۸ تاتاریخ ۲۹ اسفند ماه ۲۹ ومطابق ۲۰ مارس ۱۹۵۱ از آن شرکت سالیانه خریداری کرده‌اند می‌توانند از این ببعد هم به نرخ عادله بین المللی همان مقدار را سالیانه خریداری نمایند خوب چه فرقی کرده چه خواجه علی چه علی خواجه ملی شدن نفت عبارت از این است؟ ملی شدن صنعت نفت عبارت از این است که ارتش ایران برود مؤسسات کمپانی را متصرف شود ودولت اعلان مزایده بگذارد هرکسی بیشتر خرید باو بفروشد غیر از این کلاه سرملت ایران می‌رود واز آن گذشته در اینجا شما مدت قائل نشده‌اید الی الابد محصوت نفت ایران را می‌فروشید بهمان اشخاصی که کمپانی قرارداد با آنها دارد بنده این عرایضی راکه اینجا کردم تندنویسی هم می‌نویسد در صورت جلسه هم ثبت می‌شود بحث مفصلتری هم داشتم دلایل متقن تری دارم بایستی که مطالعه بشود بنده ثابت خواهم کرد که این موضوع آنطرویکه خیال می‌کنید نیست ثابت خواهم کرد که این نفت با این وضع ملی نمی‌شود و اگر آقای دکتر مصدق تضمین بکنند که روزی سیصد هزار لیره الان هم که دارند دولت راتشکیل می‌دهند تمام مجلس هم باتفاق بایشان رأی دادند وبنده هم از ایشان پشتیبانی می‌کنم ولی این روزی سیصد هزار لیره را باید بصندوق مملکت وبیت المال بدهند اگر اینطور شد وتضمین کردند که سوسه‌ای نیست بنده رأی می‌دهم والا من این را برای ملی شدن نفت کافی نمی‌دانم می‌ترسم باز دست مهتر نسیم عیار در کار باشد.
نایب رئیس - آقای فرامرزی موافقید بفرمایید
فرامرزی – بنده موافق هستم برای اینکه ما در مقابل یک قضیه‌ای قرار گرفته‌ایم که تاتمام نشود هر روز ممکن است مواجه باخطر هائی بشویم (صحیح است) که نمونه‌های آنرا در اطراف مملکت داریم می‌بینیم (صحیح است) عرض کنم که اول اجازه می‌خواهم یک قدری جواب جناب آقای آشتیانی‌زاده را بدهم ومتأسفم که ایشان تشریف بردند ومثل اینکه ایشان معتقد هستند مذاکره یعنی یک حرفی بگویند وبروند وحرف طرف را نشنوند وبعد هم می‌گویند که من را قانع کند کسی که اینجا تشریف ندارد بنده چه جور قانع کنم آقای تریبون تو بشنو بعد به آقای آشتیانی‌زاده بگو (خنده نمایندگان) هرکه بخواهد قانع بشود باید بشیند حرف طرف را بشنود فرمودند در آنموقع اگر کسی حرفی می‌زد حدس زده می‌شد که این مخالف است ومعنای این لفظ این بود که ملت ایران تصور می‌کرد این مخالف است وبرایش خطر داشت مفاد خود این حرف این است که ملت این را می‌خواست والا چه خطری داشت واگر ملت این را می‌خواست مجلس ملی یعنی چه؟ یعنی مجلسی که آنچه ملت می‌خواهد بکند (صحیح است) برای اینکه مجلس نماینده ملت است (صحیح است) فرض یانکه در بعضی ممالک مخصوصاً انگلستان که می‌شود گفت پدر دموکراسی دنیا است (آزاد – مادر دموکراسی است) (خنده نمایندگان) بامادرش یاخواهرش البته مطابق قاعده همانطور است که شما می‌فرمایید هم از حیث لغت وهم از حیث طبیعت برای اینکه اصل مادر است حق با جنابعالی است هر وقت یک قضیه‌ای رخ می‌دهد که آن قضیه در وضع مملکت تازه‌است مجلس منحل می‌شود مجلس دیگر تشکیل می‌شود برای اینکه مجلس عمل این مجلس با آنچه ملت می‌خواهد مطابقت بکند برای اینکه مجلس نماینده ملت است وباید آن عملی را بکند که ملت می‌خواهد اگر واقعاً احساس ملت، احساسات ملت راجع به نفت اینطور است که اگر یک کسی یک کلمه حرف زد خطر این را دارد که تعبیر بشود به مخالفت با اراده ملت دیگر مجلس حق ندارد جزآن عملی بکند برای اینکه مجلس نماینده ملت است (احسنت) البته من عضو جبهه ملی نیستم بعضی اوقات هم باجبهه ملی دعوا کردم در کمیسیون هم باهمدیگر بحث می‌کردیم رد می‌کردیم حرف همدیگر را (پناهی – آقای آشتیانی‌زاده تشریف آوردند) فرمودند جبهه ملی اگر بخواهد تهدید بکند وباتهدید فکرشان راتحمیل بکنند بر مجلس من مخالفم من هم مخالفم مجلس هم مخالف است ولی مخواهیم بهفمیم که آیا جبهه ملی قشونی تشکیلاتی ایلی دارد، هشت نفر آدم چه جور مارا تهدید می‌کند که ماصدوبیست نفردیگر از آنها بترسیم زورشان از مازیاد تراست (آشتیانی‌زاده – بنده می‌ترسم اگر آقا نمی‌ترسید حرف ندارم) بنده هم نمی‌ترسم آقای آشتیانی‌زاده پشت این فکر لابد ملت است که مردم از تهدید آنها می‌ترسند اگر پشتش ملت نباشد چرا ازش می‌ترسید؟ اما یک کلمه دیگر فرمودند که در حینی که موافقت لندن وواشنگتن حاصل شده‌است به این جهت آقایان مخالف هستند اولا من نمی‌دانم موافقت لندن وواشنگتن حاصل شده با این قضیه یانشده برفرض که حاصل شده باشد این موافقت مگر مابامردم جنگ ودعواداریم ما اگر حق خودمان رابتوانیم حاصل کنیم بدون اینکه باکسی جنگ ودعوابکنیم مگر عیبی دارد حتماً من باید باهمسایه‌ام دعواوکتک کاری بکنم سر همدیگر رابشکنیم تامعلوم شود خانه مال من است والا اگر همسایه من گفت من کاری ندارم ودعوا ندارم چه داعی دارد که با اودعوابکنم اگر او خانه مرا داد من نباید قبول کنم وبروم در صحرا زندگی کنم؟ دیگر مقایسه کردند لغو قرارداد ۱۹۳۳ واین عمل را من می‌خواهم بدانم اگر ملت ایران یک حقی دارد قانون هم گذشته که باید دولت حق ملت را استیفاکند (دراین موقع آقای اشتیانی‌زاده طبق ماده ۹۰ اجازه خواستند) به آقا جسارتی نکردم وقتی این ملت برای حقش قیام می‌کند چه جور عمل بکنند که این حرف را نزنند؟ یا باید دستمان را بگذاریم روی دستمان وهیچ کاری نکنیم برای اینکه بمجردیکه تکان خوردیم برای استیفای حقمان گفته خواهد شد که این را خود اینها میخواسته‌اند راهش چیست؟ آنرا بگویید ماقربان، باید یک ملت رشید وفهمیده‌ای باشیم به بینیم که این بنفع ماهست وحق ماهست یانیست اگرهست دنبال حقمان برویم نه اینکه بیائیم باتفسیر وتعبیرعمل خودمان را ولو اینکه باچشم می‌بینیم از بین ببریم مثلا اینکه من یادم هست یک وقتی مالیه ایران را اصلاح می‌کردند عده‌ای می‌گفتند انگلیسها خواسته‌اند گفتم آقا ممکن است که انگلیسها می‌خواهند که مالیه ایران اصلاح بشود ولی شما معتقدید که حالا که انگلیس هامی خواهند که مالیه ما اصلاح بشود مابرویم ومالیه خودمان را خراب بکنیم؟ بعد فرمودند که این حوادثی که آقای دکتر مصدق فرمودند چیست؟چراماهم نمی‌دانیم والله مانه نه تنها می‌دانیم ماداریم می‌بینیم الان در شیراز قورخانه شیراز را آتش زده‌اند قسمت اعظم مهمات را دولت بتصور اینکه آنجا محفوظ تر است رفته آنجا گذاشته (فقیه‌زاده – ۱۶ میلیون دلار قیمتش است) می‌گویند ۱۶ میلیون دلار است آن اعتصاب کارگران با آن ترتیب این اغتشاشاتی که در داخله مملکت می‌بینیم اینها همه حوادث است حوادث که شاخ ودمی ندارد همین سقوط دولت این قسمت رامن اجازه می‌خواهم از آقایان که حضورشان عرض کنم که حقیقتا من دیشب وقتی که ساعت ۱۰ آمدم بمنزل چون بیرون شهر بودم بمن تلفن کردند که دولت ساقط شده باور نکردم برای آنکه ساعت ۱۰روز پنجشنبه تاساعت ۱۱ روز پنجشنبه ماخودمان پیش آقای علاء بودیم وآقای علاء مطلقا صحبتی از اینکه می‌خواهد کنار برود یا اینها نداشت بلکه با ارباب مطبوعات مصاحبه می‌کرد که در مساتل کلی مملکتی بامامساعدت کنید راجع بهمین نقطه هم که شنیدم از بعضی‌ها که بر اثر تصمیم کمیسیون نفت بوده این برای آقای علاء یک چیز تازه‌ای نبود (عده‌ای از نمایندگان – صحیح است) قبل از این هم آقای علاءمی گفتند که اگر اینها تأمین پیدابکنند که نفت را به اینها می‌فروشیم دیگر حرفی ندارند اینها می‌خواهند نفط داشته باشند اگر ما این قسمت را تأمین کنیم مخالفتی ندارند ماهم که نمی‌خواهیم نفط را بخوریم (اسلامی – ترشی که نمی‌گذاریم) عرض کنم ترس وتهدید را تکرار فرمودند وچون یکدفعه جواب دادند دیگر محتاج نمی‌دانم که جواب عرض کنم از قول جناب آقای دکتر مصدق نقل کردند که هرجریانی که در این مملکت رخ می‌دهد با نظر ودستور کمپانی است البته جواب این قسمت باخود آقای دکتر مصدق است که گفته باشند یانگفته باشند ولی یک نکته‌ای که من می‌خواهم تذکر بدهم این است که این تصور متأسفانه در خیلی از مأمورین ماهست وهمین تصور خودش زنجیر بسته بگردن مملکت ما (عده‌ای از نمایندگان – صحیح است) یک وزیری ویایک مأمور عالیمقامی که در جاهای مهم مأموریت پیدا می‌کند این معتقد است که اگر انگلیسها نمی‌خواستند او مأمور آنجا نمی‌شد واگر آنها خواستند می‌ماند واگر نخواستند نمی‌ماند از هرکدام آنها بپرسید که آقا شما برای نصب مآمورین خودتان آیا انگلیسها باشما صحبت کردند می‌گویند نه پس این چه توهمی است که همانطوریکه سابق بشر معتقد بود که هر عملی که می‌کند در تحت اراده جن وپری است حالا هم هرحادثه‌ای که رخ می‌دهد ترقی اگر کرد تنزل اگر کرد تصور کند که این بواسطه اراده وقراراجانب بوده‌است آقایان شما وکیل هستید نمی‌خواهم برای اینکه نفی کرده باشم نه حقیقتا توی قلبتان فکر بکنید در خارج خیلی‌ها معتقدند اگر انگلیسها بخواهند کسی وکیل می‌شود حالا واقعاً آقای آشتیانی‌زاده بفرمایید به بینم که شما خودتان از ورامین وکیل شدید یا اینکه انگلیسیها دستور دادند؟ (آشتیانی‌زاده – راجع به انتخاب جنوب عرض می‌کنم) حقیقتا شما فکر کنید در قلب خودتان در وجدان خودتان (آشتیانی‌زاده – من پرده‌ها را پاره می‌کنم) لطف بفرمایید بکنید ما هم اگر یک سوزن و نخی داشتیم که رفو می‌کنیم (خنده نمایند گان) من معتقدم که پرده‌ها پاره هست بعضی می‌خواهند با این لفاظی رفو کنند پرده‌ای پوشیده نیست راجع به ادعای کمپانی که ایشان می‌فرمایند که این تثبیت ادعای کمپانی می‌شود اینطور نیست وی البته آن یک کمپانی هست و یک ادعائی هم هست پشت سرش یک دولتی و پشت سر ان هم یک دنیائی است با ینکه آقای آیت الله کاشانی و یا آقای دکترمصدق فرمودند که کنار نمی‌روند ما باید یک وجه تأمین داشته باشیم درثانی ما نمی‌خواهیم که حق کسی را مصادره کنیم اگر حقی داشته باشد اینرا همه کس می‌داند که باید بدهیم یک نکته دیگری فرمودندکه چرا نفت شمال را استخراج کردیم برای خرید این نفت دولت شوروی حق تقدم دارد (عده‌ای از نمایندگان – صحیح است) این چیز تازه‌ای نیست یک حقوق اکتسابی هست دردنیا و یک چیز تازه و مهمی نیست و یک نکته دیگری که فرمودند این بود که آقای دکتر مصدق باید تضمین بکنند یا بعقیده من باید ضمانت بکنند چون بعقیده من تضمین به این معنائی که در تهران استعمال می‌کنند صحیح نیست و ضمانت صحیح است حالا ضمانت یا تتضمین به این کاری ندارم اگر آقای دکتر مصدق ضمانت کردند روزی سیصد هزار لیره بدهند شما اینرا قبول می‌کنید؟ گفتند نادر به وزیرش پول داده بود که برایش برود تجارت بکند گفت اما بکسی ندهی که من نتوانم از او بگیرم وزیرش گفت آن کیست که تو نمی‌توانی از او بگیری؟ گفت آنکه ندارد خوب آقای دکتر مصدق روزی سیصد هزار لیره شان کجا بود که ما تضمینشان را قبول بکنیم؟ (خنده نمایندگان) یک نکته دیگر که اشتباهی بنظر من برای همه آقایان رخ داده‌است که بدون شرکت دولت و یا حضور دولت مجلس نمی‌تواند تصمیم بگیرد مثل اینکه آقایان فراموش فرمودند (آشتیانی‌زاده – بنده عرضی نکردم) بنده هم جنابعالی را عرض نکردم مثل اینکه آقایان فراموش کردند که بموجب یک قانون خاص این حق فقط بکمیسیون داده شده و چون آقای مکی یک قسمت زیادی شرح دادندمن همه را بیان نمی‌کنم چون آنچه اول اجازه گرفتیم و می‌خواستم بگویم ایشان گفته‌اند این نفت از اول تا آخر بدون حضور دولت بوده‌است (عده از نمایندگان – صحیح است) و حتی علی رغم انف دولت بوده‌است و وقتی هم که دولت پس گرفت لایحه را در همان حینی که لایحه را دولت پس گرفت ما رأی دادیم و طرح کردیم و فرستادیم بکمیسیون و این حق تازه‌ای نیست ک برای اقایان عجیب بنظر بیاید (اسلامی – راجع بشیراز هم بفرمایید که مأمورین بروند و آنجا را رسیدگی بکنند) دولتی که حالا نیست وقتی که انشاءالله جناب آقای دکتر مصدق دولت را تشکیل دادند (کف زدن شدید تماشاچیها و زنگ ممتد نایب رئیس) اما این عملی که آقایان تماشاچیها کردند مطلقاًصحیح نیست و اگر من رئیس مجلس بودم همه را توقیف می‌کردم برای اینکه مطابق آئین نامه مجلس آقایان تماشاچیها حق دخالت در مذاکرات مجلس را بهیچوجه مطلقاً ندارند (مکی – صحیح است) برای اینکه سلب آزادی نطق و عقیده وکیل می‌شود (عده‌ای از نمایندگان – صحیح است) و کیل باید آزادی مطلق داشته باشد در بیان عقیدهاش و بنابراین آقایان تماشاچی که این عمل را حتماً از روی عقییده و احساسات ملی می‌کنند برای حفظ ملیتشان باید رعایت قانون اساسی و احترام مجلس را بکنند و از آنچه آئین نامه مقرر داشته و آن وظیفه‌ای که برایشان معین کرده خارج نشوند (عده از نمایندگان صحیح است) آقای دکتر مصدق باید متوجه وضع جنوب بشوند برای اینکه وضع جنوب حقیقه عادی نیست و بسیار جای بدبختی است که بقدری تهران از مملکت بی اطلاع است که اینها بیشتر (مینسیونشان) بیشتر ذخیره جنگیشان را برده‌اند بفارس که آنجا امن تر است و این چیز عجیبی است
کشاورز صدر - آقای فرامرزی تماشاچیها بحسن تشخیص مجلس احترام کردند و ابراز احساسات کردند
آشتیانی‌زاده – بنده طبق ماده ۹۰ اخطار دارم
نایب رئیس – راجع بجنابعالی ایشان مطلبی اظهار نکردند
آشتیانی‌زاده – بنده تکم لطف فرمودند بنده عرض می‌کنم
نمایندگان – رأی رأی
نایب رئیس – بفرمایید
آشتیانی‌زاده – اینجا بر بنده معلوم شد که بین تمام آقایان نمایندگان شده یک نفر مخالف تأمین منافع عمومی ملت هستم و همه طرفدارند خوب بحمدالله نمردیم و اینرا دیدیم حتی آقای فرامرزی هم مدافع ۹ماده هستند و ایشان هم معتقدند این راه عملی و منطقی است (فرامرزی – امضاء کردم) و بنده یکنفر نمی‌فهمم حقیقه من موضوع نفت را نمی‌فهمم (عده‌ای از نمایندگان – صحیح است) اصلاًموضوع نفت را بنده از اولش نفهمیدم و خیال می‌کنم که تا آخرش هم نفهمم و خیال می‌کنم که تا اخرش هم نفهمم که چه شد بنده یکنفر را انگلیسیها انتخاب کردند و وکلای بنادر را ملت انتخاب همین کافی است آقایان فهمیدند این را بنده نفهمیدم که چه شد و دیگر عرضی راجع به این موضع بیشتر از این نمی‌کنم که نفوذ انگلستان در خلیج فارس کم است بسیار خوب باشد نفوذ ندارند این تاریخهائی که ما خوانده‌ایم و می‌خوانیم همه اش همین است اما اینجا خلط مبحث فرمودند بنده عرض نکردم منافع ملت ایران نباید تأمین بشود و نباید نفت ملی شود این جنبه سفسطه‌ای که جناب استاد فرامرزی که در اظهاراتشان گرفتند این جنبه سفسطه‌ای داشت جنبه استدلال نداشت من عرض کردم که مطابق فکر من و مطابق عقیده من که شخص ناچیز و ناتوان و و جاهلی هستم راه ملی شدن نفت این نیست که کمیسیون پیشنهاد کرده‌است این پیشنهاد منافع ملت ایران را تأمین نمی‌کند (فرامرزی شما رأی ندهید) باز هم عرض می‌کنم که اقای دکتر مصدق در تاریخ در مقابل نسلهای آینده باید تعهد اخلاقی بکنیم که اینکاری که امروز د راین مجلس با این عجله می‌کنیم برای نسلهای آینده مملکت مفید است یعنی حداکثر منافع مملکت ایران را از کمپانی نفت جنوب استیفا می‌کند چون برای من این حداکثر منافع ملی ما این نیست حداکثر منافع ملی ما این نیست که ما ۲۵ درصد از تمام منافع نفت جنوب بگذاریم بحساب کمپانی (چند نفر از نمایندگان – نه آقا نه آقا به حساب کمپانی نمی‌گذاریم)
نایب رئیس – آقای آشتیانی‌زاده لایحه که مطرح نیست
آشتیانی‌زاده – حداکثر منافع ما این نیست که ما نفت را بمزایده نفروشیم نفت را ما باید بمزایده بفروشیم هر کس پول بیشتر بدهد باو می‌فروشیم این عقیده بنده‌است حال می‌فرمایید بد است بسیار خوب اقایان بیایند رأی بدهند ما هم رأی می‌دهیم.
نایب رئیس – با شرحی که آقای فرامرزی نسبت به تماشاچیان فرمودند دیگر محتاج نیست که تکرار کنم حالا رأی می‌گیریم بفوریت اول طرح تقدیمی آقایانی که با فوریت اول موافقند قیام فرمایند (قریب باتفاق نمایندگان قیام کردند) تصویب شد فوریت دوم مطرح است مخالفی نیست؟ (تیمورتاش- بنده مخالفم) بفرمایید
تیمورتاش - هنگامی که مجلس د رحال تنفس بود یکی از آقایان ارباب قلم برای بنده چند کلمه تهدید آمیز مرقوم فرموده بودند و به بنده نوشته بودند که من عاقبت کارم معلوم و روشن است بنده بیش از این چیزی عرض نمی‌کنم (یکی ازنمایندگان – بلندتر) ببلندیش هم می‌رسد، بنده بیش از این در این مورد عرضی نمی‌کنم و حتی از افشای نام آنها هم خوداری می‌کنم و این جوابی که بنده به آن آقا عرض کردم این است که حد اعلای ممکن این خواهد بود که گلوله‌ای بر سینه من بنشیند (یکنفر از نمایندکان – خدا نکند) من این را هزار بار ترجیح می‌دهم تا ببینم میهنم، کشورم، زنم و بچه‌ام تمام ان چیزهایی که مورد علاقه و ایمان من است در معرض خطر است (امینی – چرا؟) چرایش عزیز من جریاناتی است که ما همه می‌بینیم ولیکن نمی‌خواهیم توجه کنیم بنده یکبار دیگر اینجا عرض کردم در اینکار مجلس شورای ملی ایران تصمیم بسیار مهم و مؤثری که د رسراسر جهان مورد توجه و بحث و گفتگو است جای تردید نیست و همچنین ینده عرض کردم چو تیر انداختی بر سوی دشمن حذر کن کندر آماجش نشستی ولی واقعاً نکته‌ای که برای بنده غیر قابل ادراک است این است که با وجود حسن نیت مسلمی که تمام مجلس شورای ملی نشان داده‌است و با وجود اینکه آقایان محترم می‌دانند این بار سنگین را ما باید بمنزل بدسانند چه موجبی باعث شده‌است که با این عجله و شتاب بدون اینکه نمایندگان محترم بیشتر تحقیق و تدفیق بکنند و بهتر وارد جریان مطلب بشوند باید یک مرتبه فی البداهه جلسه فوق العاده‌ای تشکیل بشود و گزارش کمیسیون نفت مطرح بشود؟ و در ظرف چند ساعت تمام این جریان طی بشود جناب آقای دکتر مصدق که خودشان می‌دانند مورد کمال احترام و علاقه بنده هستند در جلسه گذشته گویا چونکه بنده در اول جلسه نبودم، خواندم که گویا اعلام خطری فرموده‌اند و گفته‌اند که اگر گزارش نفت مطرح بشود و بزودی از مجلس نگذرد حوادثی که در شرف تکوین است بوقوع خواهد پیوست من حقیقه از حضور محترمشان استدعا دارم که بفرمایند چه حوادثی خونین تر، عظیم تر، بزرگتر و خطیر تر از آنچه که فعلاً در این مملکت پیش بیاید فعلا دولتی بدون هیچگونه تصور قبلی بدون اینکه هیچگونه صحبتی از سقوط یا استعفایش باشد مستعفی شده‌است در همان دقیقه و ساعت یا چند ساعت پس و پیش مخازن اسلحه فارس آتش گرفته الساعه آقایان نمایندگان رشت می‌فرمایند که در آنجا شلوغ است (امینی – اینطور نیست آقا، خبری نیست الان بنده تلفن کردم) اسباب خوشوقتی بنده‌است که خبری نباشد آنچه که تصور بفرمایید از بیچارگی و بدبختی و نکبت دامنگیر ما شده‌است آقایان محترم چه فرقی می‌کند اگر ۴۸ ساعت شماها یک قدری بیشتر فکر کنید، یک قدری بیشتر تعمق بکنید یک قدری بیشتر در اطراف این موضوع غوررسی بکنید ببینید ایا واقعاًصلاح شما درچیست و چکار بکنید بهتر است من چون که راجع بفوریت صحبت می‌کنم وارد در بحث مواد نمی‌شوم و نمی‌خواهم از اصل مطلب زیاد دور بشوم ولکن شما را بخدا آقایان توجه بکنید که در مقابل چه جریانی واقع شده‌اید؟و این را هم من اینجا صراحه عرض می‌کنم که اگر انسان چشمش را از خطر ببندد و خطر را نبیند و بخواهد با عقل و تردید این گره‌ها را بگشاید این بسود ملت ایران نیست من از اینجا صراحه می‌گویم فردا هر چه بسر من می‌خواهد بیاید بیاید ولی باید این ملت، این مملکت، این آب و خاک، این پرچم سه رنگ پایدار بماند، فکر کنید در اطراف این موضوع تأمل کنید خطر را نادیده نگیرید، دنیای امروز بهیچ کشوری که از ان بزرگتر نباشد اجازه نمی‌دهد که تنها زندگی کنید دنیای امروز دنیای کئوپراسیون دنیای توافق، دنیای همکاری است، هیچ ملتی قویتر از آن نباشد نمی‌تواند تنها زندگی بکند این را من می‌گویم و لو به اینکه وصیت من باشد (آشتیانی‌زاده – ما می‌توانیم بیطرف زندگی کنیم) شما اگر دنیا را با خودتان مخالف بکنید اگر بخواهید توجه به آن مخاطراتی که در جلودارید نکنید و فقط روی احساسات که همیشه صد در صد با عقل مغایرت دارد بروید عاقبت این ملت را بفنا می‌کشید (آزاد – خدا انشاءالله از تقصیرت بگذرد) از تقصیر شما هم بگذرد.
امینی – تمام مواد را می‌خواهید مطرح بکنید بگذارید برویم ناهار.
نایب رئیس – آقای دکتر شایگان بفرمایید.
دکتر شایگان – تصادف اینطور شده‌است. (تیمور تاش – گمان می‌کنم سعادتی شده‌است برای بنده) تصادف شده‌است که بنده با ارادتی که دارم بجناب آقای تیمورتاش پس از ایشان صحبت کنم و شاید خلاف مطلبی که ایشان گفتند عرض کنم (نریمان – فقط شعرش تکرار نشود) نخیر شعری نیست در کار. (تیمور تاش – از شعر وقافیه گذشته) بیاناتی که فرمودند در این زمینه بود که بهتر این است که ما در یک چنین امر مهمی بیش از این مطالعه بکنیم و بررسی بکنیم لازم است عرض کنم این مطلب مطلبی نیست که د رظرف یک هفته و چند روز تهیه شده باشد و حالا امده باشد بمجلس و بخواهیم در آن باب اقدام کنیم که آقایان نمایندگان محترم خالی الذهن باشند البته اگر یک مطلب تازه‌ای بود تمام این استدلالی که فرمودند بجا بود ولی همه می‌دانیم که این مطلب هیچ تازگی ندارد الان چندین سال است که مجلس شورای ملی و نمایندگان محترم در این باب مطالعه می‌کنند فعلا دیگر جای مطالعه نیست باید در گرفتن تصمیم تسریع شود و از توطئه‌ها و شیطنت‌ها جلو گیری شود تا ریشه در آب است امید ثمری هست، تا وقتی که این ریشه قطع نشده‌است همه قسم مخاطرات برای ملت ایران هست (صحیح است) وقتی که ریشه قطع شد خطر گذشته (صحیح است) استخوان را بایستی از لای زخم در آورد آنها که موفق نشدند بهیچ عنوان جلوگیری از اصل ملی شدن نفت بکنند حالا میل دارند استخوان در زخم بماند کار نمایندگان محترم جبهه ملی و نمایندگان محترم بطور کلی فعلا همین است که هر چه زودتر قطع ماده فساد را بکنند و قطع امید ان هائی که می‌خواهند باینوسیله اخلال در امور ما بکنند بشود بنابر این ثانیه‌ای نبایستی تأمل کرد بایستی فورا این طر مطرح بشود و اقایان انشاءالله رأی بدهند و همان نام نیکی را که دراثر اتفاق آراء در اصل برای خودشان ذخیره کرده‌اند تأیید بکنند مطالبی همکار محترم دیگر بنده آقای آشتیانی‌زاده فرمودند که بنظر بنده مثل اینکه درست نبود اول فرمودند که جناب آقای دکتر مصدق در نطق خودشان مجلس را تهدید کردند جناب آقای فرامرزی روشن کردند که چگونه متصور است که آقای دکتر مصدق یا حتی جبهه ملی بتواند مجلس را تهدید بکند هر عرضی از طرف جبهه ملی می‌شود برای جلب توجه آقایان است و معنی تهدید نمی‌شود برایش قائل شد این جا چه آقای آشتیانی‌زاده و چه آقای تیمورتاش اشاره کردند بحوادثی که در خود ایران وقوع یافته معذالک هی اصرار دارند که روشن بکنیم چه حوارثی در شرف تکوین است اگر حوادثی در پشت پرده نیست چه می‌شود یک هیئت دولتی که طرف توجه مجلس هست و مشغول بکارش هست در یک روز تعطیل مجبور می‌شود که برود استعفا بدهد (آشتیانی‌زاده – در استعفاءنوشته برای اینکه کار هیئت مجریه را مجلیس دارد می‌کند) در استعفا همه چیز می‌نویسند ولی حقیقت را مردم می‌فهمند فایده ندارد آقا بنده هر چه ادعا بکنم چیزی برای خودم آن ادعا پوچ است مردم خوب می‌شناسند که من کی هستم و چه می‌گویم فایده ندارد حالا در آن استعفا نامه هر چه نوشته باشد همه می‌دانند که این بی جهت نیست اگر دودی رود بی آتشی نیست آتشی هست که ایشان مجبور شدند استعفا بدهند (فرامرزی – قرار شد شعر نخوانید) چشم یک مصراع را اجازه بدهید. و بعد فرمودند باینکه این انتخابی که می‌شود و نمایندگانی که تعیین می‌شوند این نمایندگان حتماًدست نشانده خواهند بود و کار مملکت خراب می‌شود بنده درست مخالف این را فکر می‌کنم بنده می‌گویم که بسیار ناد راست که نماینده مجلس یا نماینده سنا پیدا بکنید که خائن بمملکت باشد (صحیح است) بسیار نادر است شما بایستی محیط را مساعد بکنید مردم را روشن بکنید، معتقد بکنید، همه کار را بنفع مملکت خواهند کرد اگر می‌بینید مخالفتی از طرف عده‌ای با عده‌ای دیگر می‌شود برای خاطر این است که متوجه نیست برای این است که با او به قدر کافی مذاکره نشده‌است برای این است که زمینه حاضر نشده‌است و او صلاح مملکت را در این می‌بیند ولی وقتی که صلاح مملکت را به او نشان دادید خائنی که واقعاًبخواهد به این مملکت خیانت بکند بسیار نادر است (صحیح است) بعد مقصود عرضم این است که اگر خدای نخواسته همچوخائنی بود، اگر هم بود اینجا پیش بینی شده که پیشنهادی که می‌شود این پیشنهاد بایستی باز از مجرای کمیسیون نفت به مجلس شورای ملی بیاید و در صورت موافقت کمیسیون نفت آنوقت بیاید به مجلس، کمیسیون نفت شاید در ابتدای تشکیلش همین اشکالات بود شاید خیال می‌کردند د رکمیسیون اشخاصی هستند که ممکن است د ررأی دادن بمنافع ایران تردید کنند بنده هیچوقت تردید نمی‌کردم ولی شاید، ممکن بود یک کسی این حرف را بزند ولی دیدیم این آقایانی که تصور می‌رفت اختلاف نظری دارند در موقعی که برایشان مسلم شد یک امری بنفع مملکت است همه متفقاً رأی دادند، این کمیسیون کسب حیثیت کرده دیگر نمی‌شود گفت این کمیسیون بضرر مملکت قدمی بر خواهد داشت (صحیح است) بنابراین اگر خدای نخواسته بین این دوازده نفری که هستند ۵ نفر از مجلس شورای ملی و ۵ نفر از نمایندگان سنا و دو نفر از طرف دولت یک چیزی بر خلاف مصالح مملکت تهیه بشود چیزی که برای بنده محال است قبولش کنم بر فرض هم که بشود کمیسیون اینجا هست که نظارت بکند و بعد از اینکه قبول کرد بیاید بمجلس (یکی از نمایندگان – کمیسیون تا کی هست؟) تا مجلس هست کمیسیون هست، عرض دیگرم این است که اشتباهات ایشان شاید ناشی از این باشد که حقوق نخوانده‌اند، ما برای کار خودمان که معلمی حقوق است بایستی اینجا تبلیغ بکنیم (آشتیانی‌زاده – آقای مکی هم حقوق نخوانده‌اند) آقای مکی هم نخوانده‌است ولی بنده که رفیقش هستم خوانده‌ام در باب این ۲۵ درصد مطالب را بکلی بشکل دیگری برای شما جلوه داده‌اند مطلب این است که اولا هر وقت صحبت ملت ایران در تاریخ بوده صحبت از این بوده‌است که طرفدار حق و عدالت است ما نمی‌خواهیم بگوئیم که چون فلان دولت نسبت بما صدمات کلی زده‌است ما هم معامله متقابله می‌کنم و حق او رازیر پا می‌گذاریم، همچو حرفی نمی‌زنیم میگوئیم اگر او ادعائی کرد برای اینکه او را ساکت بکنیم و در محیط بین‌المللی جواب دندان شکنی داده باشیم میگوئیم بر فرض صحت ادعا ما پولی را کنار گذاشته‌ایم که رفع این ایراد را بکنیم اولا ۲۵ در صد که گفته‌ایم این است که می‌تواند تا ۲۵ در صد کنار بگذارد یعنی دعاوی آنها را می‌بیند اگر دعاوی آنها طوری است که لازم است تا ۲۵ درصد باشد ۲۵ درصد و الا حق دارد بگوید که این دعاوی که شما می‌کنید یک د رصدهم بیشتر نیست. البته آنوقت این یک درصد کافی است یا فرضاً دو درصد بود تا دو در صد کافی است بنابراین یک اختیاری است که به آن هیئت داده می‌شود می‌گوید که ما ۲۵ درصد را می‌گذاریم کنار در ثانی این ۲۵ در صد مال ملت ایران است بر فرض که خرج نشود مثل ذخائر سابق که خرج نمی‌شد یک ذخیره‌ای است که هر وقت ملت ایران خواست از او استفاده می‌کند یا واقعاً الان کمپانی نفت طلبی در ایران دارد یا ندارد بعقیده بنده ندارد، ولی بعد از آن که رسیدگی شد معلوم می‌شود طلبی از ایران دارد یا ندارد. اگر ندارد ضرری ملت ایران نکرده، ذخیره کردند برای روز مبادا، اگر دارد بار می‌دهند تا اندازه‌ای که دارد. دیگر اشتباهی است که در کلمه ادعا و حق کردند (صحیح است) ادعا یک چیز است حق یک چیز است (صحیح است) کسی نگفته‌است شرکت نفت حق دارد ادعا به همه کسی می‌شود گفت:ادعا باندازه‌ای کلمه عجیبی است که در زبان فارسی و ادبیات فارسی، مدعی بمعنی کاذب استعمال شده و مدعی در آن یک ریشه‌ای از حرف باطل است، می‌گویند ادعاست. ادعا با حقیقت ممکن است مخالف باشد:بنابراین نه کسی در اینجا و نه در بحثی که آیت الله فرمودند صحبت از حق نکرده‌اند صحبت از ادعاست. البته می‌تواند ادعا داشته باشد، چنانکه چندین بار گفته‌است که من ادعا دارم. صحبت از ادعاست، بعد در باب ان ترجیحی که برای مشتریهای سابق ما قائل شدید، آقایان همه می‌دانند که ملت بایستی طوری رفتار کند که محیط بین المللی را بر علیه خودش بر نینگیزد. (صحیح است) ما چه میگوئیم؟ما میگوئیم حقمان را می‌خواهیم: ما نمی‌گوئیم که نفت نمی‌دهیم بفلان دولت یا بفلان دولت، ما همچو نظری نداریم. فرض ما این است که یک استفاده بیشتری بشود از این منابع بنفع مملکت، نفت اینقدری که ما احتیاج داریم بر می‌داریم بقیه را بیغرضانه به مشتریهای سابق می‌فروشیم برای اینکه نتوانند در محیط بین المللی تبلیغاتی بر علیه ما بکنند که ما نمی‌خواهیم نفت مان را استخراج بکنیم و یا اگر استخراج می‌کنیم بمخالفین و مو افقین می‌دهیم میگو ئیم خیر ما همچو نظری نداریم بلکه همان اندازه‌ای که می‌بردند از نفت بقیمت عادله بین المللی بآنها می‌فروشیم برای اینکه شرکت نفت فعلی ممکنست که ده قرار داد بسته باشد که یکی از آنها را آقایان نمایندگان اعتراض کردید و بجائی نرسید، قرار دادیست که با بحریه انگلستان بسته شده‌است ما نمی‌دانیم که به چه قیمت به آنها می‌دادند البته به آن قیمت نخواهیم ولی برای ما چه اهمیت دارد که به بحریه انگلستان نفت بدهیم ولی بقیمت عادله بین المللی (آشتیانی‌زاده – هر کس زیادتر داد باید باو بدهیم) عرض دیگرم راجع به این بود که این قیمت عادله بین المللی برای آن قسمتی است که سابقه داشته‌است، سابقه خرید داشته ما تضمین کرده‌ایم قبول کرده‌ایم اما مازاد آنرا، البته در مازاد آن گذاشته‌ایم که همه می‌توانند شرکت کنند و همین نظری که آقای آشتیانی‌زاده دارند در مازاد ما عمل می‌کنیم و درمازاد البته هر ملتی بیشتر بما پول داد (اسلامی – همه اش قانع کننده بود آقا) عرض کنم چون بنده نمی‌خواهم در مواد وارد بشوم یک مطلب کوچکی دارم که عرض می‌کنم و می‌روم و آن اینست که غالب بیاناتی که اینجا می‌شود با وجود ظاهر استدلالی قیاس است و اول من قاس الشیطان حیث قال خلقتنی من نار و خلقته من طین قیاس غالبا این شکلی است قیاس‌ها هم غالباًقیاس مع الفارق است، ملت ایران وقتی که مسلط شده‌است بر اوضاع نمی‌شود او را با ملت سابق مقایسه کرد زیاد تعجب نکنید اگر وقتی گفته می‌شد که کارهائی در مملکت انجام می‌گیرد و این کارها قطعاًدست انگلیس درش هست و بعد اشخاصی مدعی می‌شوند که کارهائی در این مملکت می‌کنیم که دست انگلیس در آن نیست. من می‌گویم در این بابت هم تعجب نکنید. ملت ایران بعد از آنکه قدم مثبتی در باب نفت برداشت، ملت سابق ایران نیست، بکلی این یک ملت دیگریست تفاوت این ملت که یک امر عظیم به این مشگلی را متهورانه انجام داد با آن ملت سابق تفاوت ملتی است که در تحت سلطه شاه سلطان حسین شد. (آشتیانی‌زاده – قیاس نفرمایید) قیاس نیست این استدلال است. ملت ایران اینطور است که با یک مختصر پیش آمدی وقتی که از خواب بیدار شد بکلی تغییر ماهیت می‌دهد. بخدای احد و واحد قسم در بین وکلا اشخاصی بودند که من دلم نمی‌خواست نگاه در چشماشان بکنم و الان آنها را مثل برادر صلبی و بطنی خودم می‌دانم. چرا؟ برای اینکه دیدم آنها درموردی که منافع مملکت پیش آمد همه چیز ر افراموش کردند و نصب العینشان فقط منفعت مملکت است بنابراین بنده این و کلای امروز را، این مملکت امروز را، مملکت و ملت و وکلای سابق نمی‌دانم. بنابراین آن قیاسی که می‌شود که بله انگلیسها چه کردند. این قیاس سابق بود، آن قیاس مع الفارق است فعلا ملتی است که بیدار شده‌است و دلیل بیداریش این انعکاسی است که در تمام جرائد دنیا راجع ببزرگی و بزرگواری و شهامت ملت ایران همه می‌خوانیم (احسنت – احسنت – صحیح است). نمایندگان – رأی – رأی
نایب رئیس – رأی می‌گیریم بفوریت دوم طرح اقایان موافقین قیام کنند (اکثر برخاستند) تصویب شده فوریت سوم مطرح است مخالفی هست؟
آشتیانی‌زاده ـ بنده مخالفم
اسلامی – فوریت سوم حرفی ندارد آقا.
مکی – فوریت سوم مطابق آئین نامه مذاکره ندارد.
آشتیانی‌زاده – بنده می‌خواستم از آقای دکتر مصدق استدعا بکنم درصورت جلسه هم ثبت شود که اگر ایشان ضمانت می‌کنند بقول آقای استاد ضمانت اخلاقی می‌کنند که بجز این راه برای استیفای حقوق ملت ایران راهی نیست و این اقصر و اصح طرق است، بنده رأی می‌دهم.
نمایندگان – رأی رأی
دکتر بقائی – این ضمانت را با امضای خودمان کرده‌ایم.
آشتیانی‌زاده – من می‌خواستم آقای دکتر پیشوای ما هم ضمانت بکند.
نایب رئیس – رأی می‌گیریم بفوریت سوم طرح آقایان موافقین قیام کنند (اکثر برخاستند) تصویب شد. پیشنهادی رسیده‌است که جلسه را ختم بکنیم و جلسه رابرای ۴ بعد از ظهر قرار بدهیم
نمایندگان – صحیح است
حاذقی – بنده با چهار و نیم موافقم
نایب رئیس – آقای امینی بفرمایید
امینی – عرض کنم که همانطور که آقای دکتر شایگان فرمودند هیچ اختلاف نظری بین نمایندگان برای تصویب این طرح نیست (صحیح است) اعم از اینکه مخالفت بشود از طرف افرادی و یا نشود یک اختلاف سلیقه‌ای فقط در اول جلسه بود راجع باینکه چه موقع این طرح مطرح شود. یعنی دولتی بیاید و دولتی مطالعه بکند، خوشبختانه طرح کننده و اجرا کننده خود آقای دکتر مصدق هستند و رفع این اختلاف شده‌است و اگر بحثی می‌شود برای روشن شدن مطلب است و بس ولی چون ۹ ماده د راین لایحه هست که هر یک از مواد مطابق نظامنامه باید مطرح بشود و نسبت به هر یک صحبت شود و هر یک از مواد هم لابد پیشنهاداتی دارد و این شاید ساعت‌ها بکشد بنده این پیشنهاد را کردم که چهارو نیم بعد از ظهر جلسه را تشکیل بدهیم و فعلا برای اینکه همه بروند برای ناهار جلسه را تعطیل کنیم. نسبت باصل موضع بنظر بنده هم هیچ مخالفی نیست و با این پیشنهادهم تقاضا می‌کنم مخالفت هم نفرمایید برای اینکه واقعا با شکم گرسنه و خستگی بحث کردن کار مشگلی است.
حاذقی – آقای رئیس بنده با این پیشنهاد مخالفم ولی اگر چهار و نیم بعداز ظهر باشد من مخالفتم را پس می‌گیرم
نایب رئیس – اقای دکتر بقائی
دکتر بقائی – آقایان محترم توجه دارند که عمل مثبت همیشه مشکلتر از عمل منفی است. وقتی انسان می‌خواهد یک عمل مثبتی را انجام بدهد همیشه باید خودش را مواجه باخطر بکند فکر این را بکند که ممکنست اشتباه بکند، کسیکه هیچ کار نمی‌کند، البته اشتباه هم نمی‌کند (حاذقی اشتباه بزرگش این است که کار نمی‌کند) در این طرحی که داده شده در ۹ماده و ما امضاء کردیم و همانطوریکه جناب آقای آشتیانی‌زاده تعهد می‌خواستند بنده هم پشت این تریبون تعهد می‌کنم که عجالتاًهیچ راهی غیر از این بنظر ما نرسیده و البته ممکن است اشتباهاتی باشد که بعداً رفع خواهد شد. برای انکه در همه جای دنیا وقتی که صنایع را ملی کردند در آن ساعت اول نه در خود انگلستان نه در جای دیگر یک طرحی نرسیده که کامل باشد و تا آخرش بماند. برای بعضی از صنایع ۱۵ و ۲۰ قانون متوالی گذشته که مثلاًمی گویند قانون شماره ۱ ملی کردن صنایع فولاد قانون شماره ۲ قانون شماره ۳ همینطور ممکنست توی این هم یک نواقصی داشته باشد و یک اشتباهاتی داشته باشد. ولی موضوع عجله که برای گذراندن هست همینطوری که اینجا گفته شد و اقایان خودتان متوجه وضع مملکت هستید که مهمترین دلیلش اینست که با همدیگر همکارهستیم دوره گذشته هم در خدمت عده‌ای از آقایان همکاران بودیم. آقایان کی آمدند و نیمساعت متوالی در موقع عادی هشتاد نفر وکیل بنشینند در جلسه حتی نروند بیرون و یک چائی بخورند و یک سیگار بکشند، این معلومست که همه متوجه اهمیت خطیر موقع هستند (صحیح است) بنده با کمال معذرت فقط یک یادآوری می‌کنم. این جا علاوه بر کمیسیون نفت که کار خودش را انجام می‌داد یک عده در خارج هم راجع به این موضوع مطالعه می‌کردند منجمله خود بنده خواهش کرده بودم از یک عده دکترهای حقوق و مهندسین عالیمقام این کشور بیایند و راجع به این موضوع مطالعه بکنند. چندین هفته هم راجع به این موضوع کار کردیم و صحبت کردیم. امشب این آقایان دعوت داشتند که بیایند راجع به این طرحی که به کمیسیون داده شده بود مذاکره کنند، که البته صبحش خبر رسیده بود که کمیسیون نفت کار خودش را تمام کرده‌است. البته یکی دو نفر از آقایان بشدت اعتراض کردند که ما زحمت کشیدیم چه مانعی داشت که ۲۴ ساعت اینکار را بتأخیر بیندازند که ما هم نتیجه کار خودمان را به کمیسیون بدهیم و تصویب کنند بنده به آن آقایان عرض کردم که وضع مملکت یک وضع عادی نیست البته یکی دو نفر حرف مرا قبول نکردند از ساعت شش بعد از ظهر مذاکرات ادامه داشت تا ساعت ۹ بعداز ظهر به بنده اطلاع رسید که آقای علاء استعفا داده‌اند یکی از آقایان گفت حوادث غیر مترقبه زمینه اجتماعی لازم دارد، گفتم بفرمایید این زمینه اجتماعی استعفای آقای علاء کجاست؟یکی از حضار از آقای علاء وقت گرفته بود که روز شنبه برود ایشان را ملاقات بکند. ؟آقای علاء وقت داده بود چطورشد یکدفعه ساعت هشت و نیم بعد از ظهر روز جمعه رفتند و استعفا دادند و چطور شد نیامدند یک جلسه خصوصی در مجلس تشکیل بدهند و بگویند من این اشکالات را دارم اینها دلیل بر اینست که وضع غیر عادیست. این ۹ ماده باید البته مطالعه بشود و بنده یک قضاوتی از آقایان محترم می‌خواهم و آن اینست که اعضای کمیسیون که مورد اعتماد همه هستند و چندین ماه‌است راجع به این موضوع زحمت کشیدند کار کردند و مطالعه کردند از یک دسته و جبهه بخصوصی هم نیستند از تمام مجلس انتخاب شده‌اند، این هم در تمام مدت این چند ماه قرار دادها را خوانده‌اند قوانین را خوانده‌اند دراطراف و جوانب این امر مطالعه کرده‌اند، بنده خودم را مثال می‌زنم از اینکه بنده سه ساعت اضافه وقت داشته باشم چه چیزی می‌توانم اضافه کنم بر آن چیزیکه گفتم تحقیق تتبع چندین هفته یک هیأتی است که ما چندین ماه نتیجه کارش را دیدیم و با تفاق آراء بنظر آن آقایان ما رأی دادیم به این جهت بنده از آقایان استدعا می‌کنم که این زحمتی که تا حال کشیده‌اند چند ساعت دیگر ادامه بدهند (چند نفر از نمایندگان – ناهار این جا بخوریم) مانعی ندارد ناهار اینجا خورده شود و قرائن تشکیل جلسه داده شود. چون راجع بآتیه کشور که هیچ نمی‌توانیم پیش بینی بکنیم چیزی که هست یک تحریکاتی در کار است و قرائن این تحریکات را می‌بینیم و حقیقه یک موقعی است که پنج دقیقه‌اش حیاتیست نمی‌شود تأخیر انداخت، به این جهت بنده استدعا می‌کنم از آقای امینی که خودشان پس بگیرند.
امینی – بنده حرفی ندارم آقایان روزه می‌گیرند پس می‌گیرم.
نایب رئیس – کلیات مطرح است.
اردلان – بنده اجازه خواستم آقا.
نایب رئیس – مخالف و موافق اسم نویسی کرده‌اند
دکتر معظمی – ماده اول را بخوانید
نایب رئیس – کلیات مطرح است.
اردلان – آقا این به گزارش مربوط نیست.
نایب رئیس – آقای کشاورز صدر مخالف هستند این اجازه‌ها، مربوط بهمان ۹ ماده‌است هیچ فرقی ندارد اسم نویسی شده.
کشاورز صدر – بنده با فرمایشاتی که جناب اقای دکتر شایگان و آقایان محترم دیگر فرمودند حاجت نمی‌بینم که صحبتی بکنم و اظهار مخالفتی بشود، اگر بنده در تابلو باسم مخالف اسم نوشته‌ام مخالف مشروط است. زیرا یکی دو نکته بنظر بنده آمد که یکی ضرورت نداشت ماده ۶ باشد و دیگری چند اصلاح عبارتی بود … (در اینموقع عده‌ای از نمایندگان جلسه را ترک کردند) (زنگ رئیس)
عده‌ای از نمایندگان – تنفس بدهید آقا چهار و نیم بعد ا زظهر جلسه باشد.
نایب رئیس – ساکت باشید آقا صحبت شان را بکنند، چهار و نیم بعد از ظهر جلسه سناست
دکتر بقائی – سنا جلسه خصوصی است.
محمدذوالفقاری – هشت بعد از ظهر میاییم تا نصف شب.
حاذقی – دوشنبه جلسه سناست. بعد از ظهر جلسه نیست.
نایب رئیس – ساکت باشید آقا تا من بگویم (چند نفر از نمایندگان – تنفس بدهید) پیشنهاد تنفس می‌دهید؟ مخالفی نیست؟ (گفته شد – خیر) فعلا تنفس داده می‌شود جلسه چهار و نیم بعد از ظهر. (دو ساعت بعداز ظهر جلسه بعنوان تنفس تعطیل و ساعت شش بعد از ظهر مجدداً بریاست آقای رضاحکمت تشکیل گردید)
رئیس – جلسه صبح چنانکه خاطر آقایان مسبوق است بعنوان تنفس ختم شد حالا کلیات آن طرح مطرح است آقای کشاورز صدر.
کشاورز صدر – بنده صبح وقتی بمجلس آمدم این گزارش کمیسیون را دادند و تابلورا هم گذاشته بودند برای اسم نویسی بنده بعنوان مخالف مشروط اسم نوشتم مخالفت بنده از این جهت بود که طرح راجع بنفت نمی‌بایستی بطور عادی بمجلس بیاید بطور عادی و غیر فوری بیاید مخالفت بنده از این جهت بود که می‌بایستی راجع به نفت هر تصمیمی که کمیسیون می‌گیرد مانند ملی شدن نفت باقید فوریت به مجلس بیاید و فی المجلس تصویب شود چرا؟ برای اینکه عموم آقایان می‌دانند که این تصمیمی که ملت ایران و مجلس شورای ملی به پیروی از افکار عمومی گرفت برای حفظ بقای ایران و حیات ملی ما بود و شبهه و تردیدی نیست که برای اتخاذ این قبیل تصمیمات اگر ما سرعت بخرج ندهیم اخلال و آنتریک در کار می‌آید و هیچکس تردیدی ندارد که ایادی بسیار قوی که سالهای سال ما را از بین برده‌است اخلال درکار می‌کنند علت مخالفت بنده که بنام مخالف مشروط اسم نوشتم این بود که بایستی بی در نگ و فی الفور این تصمیم کمیسیون نفت درمجلس مطرح شود و بهمین جهت خود بنده وقتی جناب آقای دکتر مصدق طرح با سه فوریت را تنظیم فرمودند دومین نفر یا اولین نفر بودم که ذیل آنرا امضا کردم (فقیه‌زاده – پس نظر آقا تأمین شده) اما چند تذکر داشتم که با اجازه آقایان محترم می‌خواستم دراینجا یادآور شوم و چون اطمینان و اعتماد کامل به کمیسیون نفت دارم و آقایان هم از نظرات بسیار دقیق خودداری نکرده‌اند و آنچه مقدور بود مطالعه و دقت فرموده‌اند فقط بذکر آن مذاکرات قناعت می‌کنم اگریکی از آقایان فرمودند که نظر من تأمین است دیگر آن مذاکرات را هم پس می‌گیرم یکی از مواد این گزارش ماده ۶ است ماده ۶ می‌گوید برای تبدیل تدریجی متخصصین خارجی بمتخصصین ایرانی هیئت مختلط مکلف است آئین نامه فرستادن عده‌ای محصل بطریق مسابقه در سال برای فراگرفتن رشته‌های مختلف معلومات و تجربیات مربوط بصنایع نفت بکشورهای خارج را تدوین و پس از تصویب هیئت وزیران بوسیله وزارت فرهنگ بموقع اجرا گذارد مخارج تحصیل این محصلین از عواید نفت پرداخته خواهد شد بنده می‌خواستم عرض کنم که این ماده زاید است زیرا مطابق قانون اعزام محصل باروپا ما می‌توانیم هر مقدار محصل و برای هر امری درمواردی که دولت لازم می‌داند بخارج برای تکمیل تحصیلات بفرستد (دکتر معظمی – برای اعتبارش است) و مطلب دیگر اینکه بدیهی است وقتی نیاز دولت ایران بیک مستشار خارجی نباشد می‌بایستی بی درنگ آن مستشار خارجی را بخدمتش خاتمه بدهند و از ایرانی‌ها ئی که می‌توانند آن کار را انجام بدهند به آن کار بگمارند از این لحاظ بنده نوشتن ماده ۶ را د راین گزارش لازم و ضروری نمی‌دانم (دکتر معظمی – برای تأمین اعتبار است) دراعتبار دولت است و دولت می‌تواند اینکار را بکند اما جناب آقای دکتر معظمی حالا یاد آور شدند که برای تأمین اعتبار و پرداخت هزینه اعزام محصل است که آنهم بنظر بنده این بود که بنویسند هزینه اعزام محصلین باروپا، باری بنده همان قسم که عرض کردم اعتماد دارم بکمیسیون و هر تصمیمی که کمیسیون گرفته بصلاح مملکت می‌دانم فقط این نکته را لازم دیدم متذکر شوم و البته هیئت مختلط درضمن نوشتن اساسنامه با آئین‌نامه‌هائی که واگذار شده‌است باو باید متوجه باشد که همه جا سعی و اهتمام بکنند که از متخصصین خارجی ما بی نیاز باشیم یعنی درمواردی که احتیاج نداریم ار متخصصین خارجی استفاده کنیم اینرا بنده د راینجا عرض می‌کنم تا انشاءالله بعد از تصویب این طرح و انتخاب هیئت مختلط چه از سناتورهای محترم و چه از آقایان نمایندگان این نکته را نصب العین خودشان قرار بدهند. اما مطلب دیگری را لازم دانستم بعرض آقایان محترم برسانم راجع به ماده ۲ است که می‌گوید دولت مکلف است با نظارت هیئت مختلط بلافاصله از شرکت سابق نفت انگلیس و ایران خلع ید کند و چنانچه شرکت برای تحویل فوری بعذر وجود ادعایی بر دولت معتذر شود دولت می‌تواند تا میزان ۲۵ درصد از عایدات جاری نفت را پس از وضع مخارج بهره برداری برای تامین مدعی به شرکت در بانک ملی ایران یا بانک مرضی الطرفین ودیه گذارد. در این مورد جناب آقای دکتر شایگان توضیحات کافی و شافی دادند فرمودند که تا صدی بیست و پنج است و بنده هم قبول کردم ولی یک مسئله دیگر هست و آن اینست که بنده باید در اینجا عرض کنم که آقایان هیئت مختلط هم که انتخاب می‌شوند این را در نظر بگیرند که ما از گذشته و حال مطالبات زیادی از شرکت نفت سابق منحل شده انگلیس در ایران داریم. این را عرض می‌کنم این مطالبات را داریم و آقایان اقتضا دارند که ابتدا مطالبات دولت ایران را تشخیص بدهند تا چنانچه ادعای شرکت نفت ادعایی بود بصورت تهاتر قضیه برگزار بشود و بعد اگر طلبکار بودند ما تامین می‌کنیم و اگر ما طلبکار شدیم طریق تامین وصول این را در نظر بگیرند (نریمان – در ماده سوم اشاره شد) در ماده سوم اشاره شده‌است بنده هم توجه دارم ولی مرادم اینست که هیئت ابتدا مطالبات ایران را برسد زیرا ما برای آنها وثیقه قراردادیم و اگر آنها آمدند قبل از رسیدگی مطالبات یا یک ادعایی رضا برایشان تشخیص شد که صحیح است بگیرند و بروند و بعد ما برای وصول طلب خودمان برویم سنگ بیاندازیم بغلمان بازشود. نه ابتدا باید مطالبات ایران باید معین شود و مشخص بعد ادعای آنها رسیدگی شود و توآماً تشخیص بشود که آیا طلب داریم یا بدهکاریم اما مطلب دیگر و نکته دیگری که تذکر آنرا ضروری می‌دانم موضوع ماده ۷ است که می‌گوید کلیه خریداران محصولات معادن استخراجی از شرکت سابق نفت انگلیس و ایران هر کس زیادتر بخرد بفروشیم بقیمت بین المللی و زاید بر آنرا بصورت مزایده هر کس زیادتر بخرد بفروشیم حق تقدم هم برای آنها شده این نکته را می‌خواهم عرض کنم که اگر یک روزی ما گفتیم این مقار فرض کنیم سی هزار تن نفت می‌فروشیم و این آقای شرکت متجاوز نفت دلش نخواست از ما بخرد ما در اینحا گذاشته‌ایم تا این میزان به آنها می‌دهیم باید این نکته مشخص و معین باشد که اگر ما عرضه کردیم و آنها نخواستند بخرند حق داریم مثل شق آخر همین ماده بصورت مزایده بدیگران بفروشیم (دکتر کاسمی – در ماده هم الزامی برای ما نیست) بنده هم عرض کردم که ما گفتیم اگر آنها طالب بودند این مقدار ادهیم من هم تأیید نظر آقا را می‌کنم که اگر پس از معلوم کردن اینکه ما آنقدر داریم نیامدند بخرند ما می‌توانیم بدیگری بفروشیم می‌خواهم این تأیید بشود بنده هم مرادم همین بود یکی از دوستان بنده یادداشتی نوشته‌است و آن راجع به این است که مواد نفتی را که کمپانی نفت بصورت قاچاق برده‌است چه می‌شود ملاحظه فرمودید در اینمطلب بحث زیاد ی شد در جراید آماری دادند که یکمقدار نفت قاچاقی این شرکت متجاوز برده‌است و بعد از دفاتر خودشان هم کشف شده‌است آنهم جزء مطالبات ماست و می‌بایستی محسوب بشود و این زاید بر آن مواد اعتراضیه هژیر است که بکمپانی نفت داده. دو موضوع را بنده لازم می‌بینم در اینجا اضافه شود خود بنده پیشنهاد می‌کنم یا استدا می‌کنم از آقایان دیگر که پیشنهاد بکنند آن دو امر یکی این است که خاطر محترم آقایان نمایندگان مسبوق است که ما یک قانونی راجع به ملی شدن نفت در سراسر ایران تصویب کردیم یعنی در تمام خاک هائی که متعلق بکشور ایران است هر چه نفت باشد ملی است ملی اعلام کردیم و این اختصاص به نفت انگلیس و ایران بوده نداشت همین جا تصریح شد د رقانون هم تصریح دارد اجازه بدهیدبنا بر این در این مواد پیش بینی هائی که ما کردیم مربوط است (فقیه‌زاده – د رمقدمه هست) در مقدمه‌است ولی این مواد مربوط است به نفت هائی که در امتیاز شرکت سابق انفت انگلیس و ایران بوده‌است بنده می‌خواهم عرض کنم که خود آقایان اعضای محترم کمیسیون یا نمایندگان محترم دیگر پیشنهاد بکنند که نفت‌های دیگر ما چه آنهائی که الان استخراج شده و چه آنهائی که زیرزمین است و عجالتا جزء ابوابجمعی امتیاز نفت جنوب نیست آنها را هم مکلف بکنند هیئت مختل را که در ظرف سه ماه ترتیب بهره برداری آن معادن نفت را هم بدهند و امیدوارنم که جناب آقای مکی که خودشان در این راه خیلی زیاد کاری و جانفشانی کرده‌اند و بهتر از من و بیشتر از من مطالعه در این امر کرده‌اند نظر بنده را با توضیحاتی که می‌فرمایند تأمین بکنند و نکته‌دیگری که عرض می‌کنم و به عرایضم خاتمه می‌دهم این است که هیئت مختلط را بموجب یک پیشنهادی باید مکلف کرد که دردرجه اول تأمین مسکن و بهداشت و رفاه کار گران فعلی را بنمایند چرا برای اینکه عموم آقایان می‌دانند که مملکت و ملت ایران در مقام استیفای خودش هست و نمایندگان این کشور چه مجلس سنا وچه مجلس شورای ملی وتمام ملت ایران جانفشانی وفداکاری در این کار کرده‌است. مانبایستی باحوال کارگران سهل انگاری کنیم تا اسباب دست ماجرا جویان ومغرضین بشوند وآنها را تحریک بکنند که برای حفظ حقوق ملت ایران از وجود آنها سوءاستفاده کنند. بنابراین اگر ما الان این تبصره را گذاشتیم ذیل این گزارش که در درجه اول هیئت در ظرف ۳ ماه مکلف است که تأمین مسکن وبهداشت وحقوق ورفاه کارگران نفت رابکند دیگرکارگران نه تحت تأثیر شرکت منحله انگلیس وایران می‌روند ونه تحت تأثیر رقیب آنها که آنهم دلش نمی‌خواهد نفت ملی بشود عرایض بنده این بود وبرای اینکه زودتر به تصویب برسد بعرایض خودم خاتمه می‌دهم (احسنت)
رئیس – آقای مخبر فرمایید.
مکی (مخبرکمیسیون نفت) - بنده خیلی سعی می‌کنم که بطور خلاصه برای یکمرتبه ذهن آقایان نمایندگان محترم مجلس شورای ملی را روشن کرده باشم از جریانی که روی یکی یکی از این مواداعضای محترم کمیسیون نفت بحث کردند وپس از صرف وقت زیاد به این نتیجه رسیده‌اند. راجع بمطالبات ایران البته آن هیئت مختلطی که انتخاب خواهد شد باتوجه به مذاکراتی است که در کمیسیون مخصوص نفت صورت گرفته‌است باحضور نماینده دارائی وطرح ۲۵ ماده اعتراضیه دولت وهمچنین ماده یک ۱۴ ماده دیگر بعد از ۲۵ ماده‌ای یک ۱۴ ماده‌ای دیگر هم بشرکت نفت داده شده‌است وتمام صورت مذاکرات کمیسیون نفت هم برای نمایندگان محترم سنافرستاده شده‌است هم برای نمایندگان محترم مجلس شورای ملی اگر آقایان ملاحظه فرموده باشند یک قلم مطالعات ایران در حدود۸۰ میلیون تومان است که فقط عوارض نفت وبنزین وموادنفتی متفقین دردوره جنگ می‌باشد که تاکنون شرکت بدولت ایران نپرداخته‌است ودولت ایران مطالبه کرده‌است وحتی در کمیسیون مذاکره شد که دولت بدولت مالیات نمی‌دهد ماگفتیم اگر دولت بدولت مالیات نمی‌دهد بچه مناسبت دولت انگلستان ۲۷ میلیون لیره از بابت مالیات بر درآمد از ملت ایران گرفته ولی در اینجا که باید عوارض راه وعوارض شهرداری بپردازد متعذر شده‌است که دولت بدولت مالیات نمی‌دهد از این قبیل اختلافات بین ما وشرکت که حق مسلم ملت ایران است زیاد است والبته اگر این هیئت مختلط خواست رسیدگی کند ملسماً بمحاسبین قسم خورده از کشورهای بی طرف که استخدام خواهد کرد مراجعه خواهد کرد. زیرا وقتی که بخواهند رسیدگی کنند متخصصین خارجی دعوت می‌شوند وآن متخصصین بایستی قسم بخوردند که نسبت به منافع ملت ایران خیانت نکنند وتمام وقتشان صرف دریافت حقوق حقه ملت ایران باشد وآن مهندسین ومتخصصین بایستی از کشورهای بیطرف استخدام شوند پس مطالبات ملت ایران بجای خودش باقی است واینهم که گفته‌ایم ۲۵ درصد این رزرو است یعنی ذخیره‌است ذخیره ملت ایران در بانک ملی ایران است یا یک بانک مرضی الطرفین مصرف نمی‌شود وتحویل آنها هم نخواهد شد واما راجع به ماده ۶ اعتراض فرمودند ماخواستیم ضمن تصویب این قانون اجازه اعزام محصل باروپا گرفته باشیم ووزارت فرهنگ وهیئت دولتهای وقت مکلف باشند که همه ساله یک عده‌ای محصل در تحت یک شرایط مخصوصی باروپا اعزام بکند که در ظرف چندسال مابطور کلی از مهندسین ومتخصصین خارجی در استخدام دولت ایران وعملیات نفت جنوب است بی نیاز ومستغنی باشیم. پس در اینجا نه تنها ایرادی وارد نیست بلکه پیش بینی آتیه راهم کرده‌اند که ما در ظرف چندسال بطور کلی بی نیاز از استخدام خارجی بشویم مطلب دیگر که آقای کشاورز صدر فرمودند راجع به این موضوع بود که چرا در این ماده پیش بینی نسبت بسایر قسمتهای ایران نشده‌است بطوریکه در مقدمه گزارش ملاحظه می‌فرمایید اعضای محترم کمیسیون به این نکته متوجه شده‌اند البته هر قانونی یک شأن نزولی دارد آن نزول این قانون سابقه این قانون است که در مقدمه قانون گذاشته شده در مقدمه قانون گفته‌است فعلاً نسبت بمعادن مورد بهره برداری شرکت نفت انگلیس وایران باتفاق آراء تصمیم گرفت بدیهی است کمیسیون هم وقت داردهم می‌تواند درآتیه نسبت بسایر معادن نفتی سراسر کشور ایران مطالعه کند پرونده‌هایش را از وزارت دارائی واداره امتیازات نفت بخواهد سوابقش را مطالعه کند ویک گزارش جامعی بمجلس شورای ملی تقدیم کند ماسلب حق نکردیم گفتیم اورا در آتیه تقدیم خواهیم کرد در صورت مذاکرات مخصوص کمیسیون نفت هم که قریباً چاپ می‌شود وبرای تمام آقایان نمایندگان محترم مجلس شورای ملی وسنا فرستاده می‌شود تمام این جزئیات در آنجاقید شده‌است راجع برفاه واسایش کارگران گفتند ماباید یک ماده مخصوص در این قانون پیش بینی کرده باشیم البته این بسته‌است بنظر نمایندگان محترم که هر طور بخواهند قانون را وضع کنند ولی مطمئن باشند وقتی که هیئت مدیره شرکت نفت ایرانی باشد ملسماً برای رفاه وآسایش کارگران که در بهره برداری این معادن ملسماً سهم فراوانی دارند مراقبت کافی خواهد کرد برای تربیت اطفال آنها از لحاظ مسکن وپوشاک وخوراک وسایر وسایل زندگی نهایت مراقبت را خواهد کرد زیرا هیئت مدیره شرکت یک هیئتی است ملی واز طرف ملت ایران انتخاب شده‌است ودر حقیقت نمایندگان خود آن کارگرانی هستند که آنجا کار می‌کنند بنابراین نمایندگان آن کارگران می‌دانند چه جور موجبات رفاه وآسایش کارگران نفت جنوب را فراهم نمایند. یکی دیگر راجع بمتخصصین خارجی فرمودند بنده خواستم توجه آقای کشاورز صدر را جلب بکنم که در غالب کشورها که منابع نفتی خودشان یاکارخانجات خودشان یامنابع تحت الارض خودشان مثل فولاد را ملی کردند آنجا هم یک مرتبه مهندسین خارجی را از خدمت بیرون نکرده‌اند در خودروسیه پس از انقلاب اکتبر پس از آنکه مهندسین کارخانجات را بیرون کردند کارخانجات یکمرتبه خوابید مجدداً همان هیئت مدیره را آوردند سرکار وبمرورتمام آنها را بیرون کردند واز مهندسین جوان ومتخصصین جوانی که تربیت کردند سرجای آنها گذاشتند بنابراین اگر متخصصینی از خارجه دعوت می‌کنیم در کمیسیون که مذاکره شده‌است حتی پیشنهادی هم از طرف آقایان مهندسین به بنده رسیده بود که بوسیله بنده بکمیسیون تقدیم کردند که آن متخصصینی که در خدمت ایران خواهند بود اولا بایستی اقدام مسلحانه برعلیه ایران نکرده باشند در توطئه‌ها وتحریکاتی که برعلیه ملت ایران ومنافع ایران شده‌است شرکت نکرده باشند ثانیا روزی که اینها وجودشان ضرورت پیدا کرد نزدآن کمیسیون مختلط بایستی بآئین مذهبی خودشان سوگند یاد کند که نسبت بمنافع ملت ایران وفادار باشند پس در حقیقت اگر مایک مهندسینی استخدام کنیم در تحت یک شرایط خاص خواهیم کرد خاصه این مهندسین ومتخصصین که در شرکت کار می‌کنند همه شان انگلیسی نیستند سوئدی هستند آلمانی هستند ایتالیائی هستند سویسی هستند وتمام اینهائی که هستند بایستی قسم بخوردند که بمنافع ملت ایران خیانت نکنند (کشاورز صدر – اختیاراتی نباید داشته باشند) اختیاراتی هم ندارند فقط از لحاظ کار وتخصص فنی شان سرکار فنی خواهند بود یک موضوع دیگرایشان فرمودند که چرا ما باید نفتمان را اگر نخریدند باز مجبور باشیم بآنها بفروشیم ماهمچوشرطی نکردیم مابه آقای کشاورزصدر قول می‌دهیم که مانفت را به آنها عرضه خواهیم کرد بانرخ بین المللی که قیمت خلیج مکزیک است سابقاً نرخ بین المللی را دررمانی ومکزیک تعیین می‌کردند پس از جنگ مبنای قیمت خلیج رومانی از بین رفته ومکزیک نرخش تقریباً‌ثابت است ماطبق نرخ بین المللی که آنجاتمام کشورها وتمام مؤسسات که احتیاج به نفت دارند بایستی بروند در خلیج مکزیک که آنجا یک بازاری است در حقیقت یک بورس است که قیمت نفت آن به آن ممکن است ترقی بکند تنزل بکند این قیمت بین المللی را آنروز انسان می‌تواند تحصیل بکند وقتی قیمت بین المللی نفت خلیج مکزیک معلوم شد مابه آنها اعلام می‌کنیم تاحدودی که شما سابقاً‌می‌بردید می‌توانیم بشمابفروشیم مازادش راهم اگر آنها نخواهند می‌توانیم بهرکشور که به قیمت بیشتر وبهتر می‌خرد بفروشیم اماچون ما اینکار را کردیم از لحاظ این بود که برای مادر اروپا یک اسکاندالی راه نیندازند چون یک مقدار زیادی از نفت ایران در بازارهای اروپا بفروش میرساندند فرانسه وآلمان سویس سوئد وسایر کشورها از نفت ایران استفاده می‌کردند حالا برای انیکه اینها اسکاندال بین المللی برای ما راه نیندازند که بگویند ماسابقاً‌خریدار این نفت بودیم وکارخانجات ماتعطیل می‌شود ما از حالا داریم بانها تضمین می‌دهیم که بنرخ بین المللی مانفت را بشما میفرویشم ولی مازاد راحق داریم بهرکس بخواهیم بفروشیم بنده بیشتر از این دیگر ضرورت نمی‌بینم عرض کنم اگر ضرورت پیدا کرد باز عرض می‌کنم.
رئیس – آقای نبوی
نبوی ـ بنده باحال کسالت وتب امروز بمجلس آمدم آقای دکتر طبا شاهدند از این نظرکه امر مهمی مطرح بود نخواستم طفره بروم وبهمین جهت برای اینکه زودتر به نتیجه برسد مختصر عرایضی می‌کنم بعضی از آقایان رفقا درجلسه صبح واین جلسه ودر خارج از جلسه اظهار نگرانی می‌کردند که ممکن است این طرح کافی نباشد یا اینکه ممکن است حوادثی اتفاق بیفتد وما را از مقصودی که داریم باز دارد برخلاف بنده هیچگونه نگرانی ندارم آنچه راجع بطرح است هرعمل بی سابقه‌ای که مابخواهیم بکنیم وانرا بصورت مواد در بیاوریم حتماً‌یک نواقص خواهد داشت اموری هم که درضمن اجرای ملی شدن نفت پیش می‌آید منحصر به این موادی که در این طرح تنظیم شده نیست مجلس شورای ملی هم برای همین است که هروقت مورد احتیاج واقع شد بیاورند موادی که قبلا تنظیم شده عوض کنند یا اگر نواقصی بود رفع کنند واگر مواد تازه‌ای باید تصویب بشود اینجا تصویت بکنند پس در ضمن اینکه ماقائل می‌شویم که این طرح یک نواقص داردباز جای هیچگونه نگرانی نیست این نواقص در عمل رفع خواهد شد از اینجهت مطلقاً نباید اهمیت بدهیم مضافاً باینکه اموری که در مجلس مطرح می‌شود آقایان نمایندگان نمایندگانی که در کمیسیون مربوطه نیستند باعتماد بنظر آقایانی رأی می‌دهند که در آن کمیسیونها بوده‌اند ودر اطراف قضیه صحبت زیاد کرده‌اند واسناد مربوطه را دیده‌اند در این مورد هم این نظر کاملا صدق می‌کند برای اینکه کمیسیون نفت چندماه‌است دایراست جلسات متعدد داشته‌اند که کمتر کمیسیونی آنقدر جلسه داشته‌است بامتخصصین صحبت کرده‌اند وقطعا از آنهائی که مثل بنده مطالعاتشان کمتر بوده اطلاعاتشان زیادتر است است ما از این جهت هم باید برای آن آقایان اعتماد کنیم وطبق نظر آنها عمل کنیم. در اصل موضوع که صبح بعضی از آقایان اینجا اظهار نگرانی کردند من خواستم خیلی باختصار مطالبی را عرض کنم یکی از آقایان انیطور اظهار نگرانی کردند که در گذشته هم همین تظاهرات در ایران شد وقرداد دارسی را لغو کردند ولی متأسفانه در عمل دیدم که یک قراردادی جایگزین او شد که از آن خیلی بدتر بود خلاصه خواستند نتیجه بگیرند که بعد از آنهمه کارها که مجلس کرده ممکن است آنطور بشود بنده خواستم عرض کنم محال وغیرممکن است. این کار تمام شده‌است مانفت را ملی اعلام کردیم مامستأجری داشتیم که ازاین ببعد اورا جواب می‌کنید نفت راکه ملی اعلام کردیم معنایش این است که همه قراردادها را لغو کردیم این رامجلسین تصمیم گرفتند ولغو کردند الان دیگر قراردادی در کشور ماباقی نیست ماخودمان بایستی نفت را اداره کنیم واستخراج کنیم وبفرشیم بنابراین جای نگرانی که بیک صورت بدی در بیاید که در آتیه ما را پشیمان کند بهیچوجه نیست کاری است گذشته ودلیل اینکه عمل مابسیار صحیح بوده‌است اینست که در دنیا این عمل را تصدیق کردند (بعضی از نمایندگان – خودشان هم قبول کردند) خودشان هم قبول کردند آقایان شرکت نفت هم قبول کرده این ملی شدن نفت را قبول کرده حالا مذاکراتی که هست در طرز تنظیم خصوصیات آنست که چطور این را اداره کنیم بچه طریق بفروشیم وبچه طریق متخصصین را استخدام کنیم. بنده همین دیروز از یکی از کارمندان شرکت نفت شنیدم که شرکت نفت بآنها ابلاغ کرده‌است که ما این موسسه را به دولت ایران تحول خواهیم داد وشما که مستخدمین شرکت هستید می‌خواهید بمانید وبادولت ایران کار کنید ویا خارج شوید وبطوریکه بنده در روزنامه‌ها خواندم وهمه آقایان مطلعند این امر امری است خاتمه یافته نگرانی از اینکه بیک صورت بدی ممکن است در بیاید نیست امری است تمام شده‌است بدولت ایران واگذار خواهد شد ومسلم هم ملی است ما از خداوند باید بخواهیم که بصورتی اداره کنیم که همه بپسندند ومارا ملامت نکنند بنده معتقدم که اقداماتی که مجلس وکمیسیون کرده کاملا بنفع ملت ایران بوده وانشاءالله در آتیه هم خواهد بود وماهمانطور که تاحالا خونسرد بوده‌ایم وبامتانت کار کردیم این چند روز دیگرهم باید همینطور عمل کنیم روزی که اینکارهابایستی عمل شود وبمرحله اجرا در آید همین کار را خواهیم کرد وبه نتیجه مطلوب خواهیم رسید (احسنت). فرمایشات آقای کشاورز را اولا بنحو کافی جناب آقای مکی جواب دادند بنده چیزی عرض نمی‌کنم در قسمت متخصصین ومثل اینکه ایشان اشکال فرمودند بنده خواستم عرض کنم که این بسیا کار لازمی است الان هم ماقانون داریم در قراردادهائی هم که داشتیم این بود وچون تعداد محصلین که برای شرکت لازم است خیلی زیاد است ماباید عده زیادی هرسال بفرستیم تادر ظرف این چند سال بتوانیم تمام متخصصین را از ایرانی‌ها بگذاریم بنده در جنوب که بودم حالادرست بعددش اطمینان ندارم شنیدم سه هزار نفر در شرکت نفت متخصص انگلیسی است (کشاورز صدر – همه شان چقال وبقالند آمده ا ند آنجا) از یکنفر متخصص عالیمقام ایرانی که در موسسات نفت شغل مهمی داشت بهمین منظور وقتی در آنجا بودم تحقیق کردم گفتم بنظر شما مهندس ایرانی در این شرکت چقدر است بمن گفتند که ممکن است در داخل شرکت دویست نفر داشته باشیم ودر خارج شرکت هم صد نفر که مجموعاًمی‌شود سیصد نفر ولی تمام متخصصین انگلیسی شرکت نفت سه هزار نفرند پس ماباید یک کاری بکنیم که هرچه زودتر بجای این سه هزار نفر متخصص ایرانی تربیت کنیم راجع بساختن خانه وتهیه موجبات رفاه وآسایش کارگران قانون کار داریم این هم یک مؤسسه‌ای است مال ماهمانطور که الان مادر کارخانجات مازندران وسایر کارخانجات عمل می‌کنیم باید در آتیه هم عمل کنیم من تصدیق دارم که بخوبی عمل نکرده ولی امیدوارم که در آتیه بتوانیم نسبت بآنها بوضع بهتری عمل کنیم وتمام آنچه را که شما فرمودید در آتیه عمل می‌کنیم بنابراین همانطور که عرض کردم الان که عمل خاتمه یافته وبعد مابتوانیم هرنقص داشته باشد رفع کنیم وتقاضا می‌کنم اجازه بفرمایید آقایان زودتر این طرح تصویب شود تازودتر اقدام شود در آتیه هم اگر نواقصی بود رفع می‌شود.
رئیس – چند پیشنهاد کفایت مذاکرات رسیده (اردلان – بنده مخالفم) (شوشتری – بنده مخالفم) قرائت می‌شود. (بشرح زیر قرائت شد)
پیشنهاد می‌کنم بعد از اظهارات یک مخالف ویک موافق بکفایت مذاکرات رأی گرفته شود دکتر طبا – حاذقی صدرزاده – حائریزاده – عباس اسلامی.
رئیس – پیشنهاد آقای دکتر طبا مقدم است ونوبتشان را به آقای حائریزاده داده‌اند. آقای حائریزاده
حائریزاده – قضیه نفت یک چیز نمونه‌ای است و ما برای اینکه آن را اداره کنیم واستخراج کنیم محتاج بقوانینی هستیم که هر روزه برای مطالعه بیاید بمجلس وتصویب شود این یک چیز خیلی مهمی نیست که ما امروز آوردیم آن کار مهم بود که در ۲۹ اسفندشد وتمام شد وخاتمه یافت ماهرروز اینجور قوانین باید بیاوریم چراهروقت اسم نفت آوردیم تشنج ایجاد می‌شود من اینرا یکقدری خارج از موضوع می‌دانم چون باید مجلس این را مطالعه کند به این جهت آن کمیسیون تاتماس مستقیم با مأموریتی که آنجا دخالت داشتند عمال کمپانی سابق پیدا نکنند طرز اجرا وعمل را نمی‌توانند روی کاغذ بیاورند وبعنون لایحه تقدیم مجلس بکنند تامجلس آن اساس راتصویب کند لازم بود که هیئتی تماس بگیرد یاماباید بدولت اختیار بدهیم یاخودمان تماس بگیریم من نمی‌خواهم انتقاد کنم خودشما می‌دانید اوضاع دولتهای ماکه متکی بحزب نیستند با اوضاع واحوال امروز آن قدرت قانونی که جلو کمپانی که سالها در ایران ریشه داشته بایستند وحقوق ایران را مطالبه کند همچو قدرت قانونی را ندارد یک هیئتی از مجلس شورا وسنا باشرکت دونفر از اعضاء ومأمورین دولت مأمور می‌کنیم که بروند تماس بگیرند راه حلی که بنظرشان برسد بیاورند بکمیسیون وبعد هم بصورت لایحه از مجلس بگذرد مافعلا مطالعاتی که کردیم فقط در اطراف این کمپانی نفت جنوب بود هنوز فرصت اینکه راجع بکلیه ایران مطالعه بکنیم اگر اشکالاتی در بعضی نقاط دیگر هست بچه ترتیب رفع شود هنوز فرصت نشده‌است شاید بعدها فرصت باشد ولوایحی تقدیم مجلس بشود وگزارش هائی از کمیسیون بیاید من اینجا یک وحشت واضطرابی می‌بینم آقایان دارند حق دارند برای خارجی‌ها در ایران هروقت یک مودیدند یک پلاس برای مابافتند برای نفت آن تصمیم آن عمل مهمی که باید انجا می‌شود در روز آخرسال گذشته انجام شد خاتمه یافت دنیاهم این فکر را قبول کرد، خودانگلیس‌ها هم حاضر برای اینکارهستند منتهی برای طریقه تحویل وتحولش وطریقه اداره بعدش مایک وکالت قطعی به یک کمیسیونی می‌دهیم و حدود اختیارات آن کمیسیون رامعلوم می‌کنیم که تو با این حدود حق داری بروی تحقیقات کنی لوایحی در اینکار تهیه بکنی وتقدیم مجلس بکنی ودر این موضوع بحث زیاد بنظر من لازم نیست ومذاکرات کافی است وپیشنهادات زیادی هم لازم ندارد هرچه باید مطالعه بشوددر این مدت شده‌است ماجز اینکه معطل بشویم نتیجه دیگری ندارد نگرانی هم ندارد استدعای بنده این است که خاتمه پیداکند وبکفایت مذاکرات رأی بدهید.
رئیس – آقای شوشتری
شوشتری – بسم الله الرحمن الرحیم اگر بنابشود روی اصول وارد بشویم که در لوایح یک مخالف ویک موافق باید صحبت کنند در این مورد بالخصوص مخالف صحبت نکرده‌است آقای کشاورز صدر مخالف مشروط نوشته بودند وتمام بعنوان موافق صحبت کردند واز آنجائی که بنده وآقایان محترم نمی‌خواهیم روزی در روزنامه‌ها بنویسند یاخود بگوئیم ما آلت فعل بوده‌ایم مجبوریم از نظر مملکت خواهی وطن خواهی خداپرستی نظریاتمان رابدهیم بیاناتی که آقای دکتر شایگان فرمودند آن میزانش که اساس قضیه بود که مجلسین باتفاق آراءدر یک موضوع حیاتی همه رأی دادند وهیچکس یک ذره مخالفت نکرد والان آقای حائریزاده این معنی راتأیید فرمودند همین موجب است که مابطور عادی در اطراف طرز اجرا بحث بکنیم بطور عادی نظر بدهیم اگر می‌فرمایید نگرانی نیست پیش آمد سوئی نیست از اول قبل از تشریف فرمائی آقایان گفتند انگلیس حق ندارد ماباکمپانی دارسی معامله کردهیم با دولتی معامله نکرده بدیم مابایک کمپانی معامله کرده بودیم حالا اگر آن کمپانی برخلاف اصول تحت حمایت دولت قرارگرفته وشما میگویید آن دولت هم تسلیم شده‌است چه مانعی دارد برای اینکه کلیه تشنج‌ها از بین می‌رود افکاری که متزلزل است از تزلزل خارج شود یکی دونفر که مابیشتر مخالف نیستیم من وآقای تیمورتاش بیائیم بگوئیم آقایان اگر بناباشد انگلیس به این معنی تسلیم است اگر دولت آنجور می‌گوید که هیچکس حق ندارد در شئون داخلی مملکت ما مداخله کند تصمیات راجع بایران منحصر است بنمایندگان مجلسین ایران وبس هیچکس حق ندارد پس ما اگر بگوئیم آنها تسلیمند طبع قضیه ملایم شده این تشنج معنی ندارد وچه مانعی دارد که ماوارد بشویم وبگوئیم تا۲۵ درصد که بطور امانت می‌گذاریم دربانک ملی یایک بانک مرضی الطرفین یاقسمت‌های دیگر بایک اصولی امروز در مجلس خصوصی گفتن اگر تشنجی نیست آقای حسین اعلاء چرا استعفا کرد مانمی خواهیم علت اورابپرسیم چند روز قبل جناب آقای دکترمصدق سلمه الله تعالی وصیت نامه خودشان را آوردند تقدیم مجلس کردند از یک طرف پریروز آن مقررات رافرمودند مردم متشنجند در اطراف مملکت تحریکاتی می‌شود اگر این بطبع ملایم وبصورت عادی حل می‌شود مابمنطق وعقل حل کنیم که پس فردا نگویند در تحت مضیقه وفشارویا آلت فعل بوده‌ایم از این جهت آقایان بگذارند بحالت عادی که مخالفین حرفشان را بزنند آنوقت هم بتوفیق باری تعالی هیچ پیش آمد سوئی نکند الهی هیچوقت پیش آمد سوئی برای مملکت ایران نشود البته البته خدالعنت کند آن کس که ذلت ومسکنت وبدبختی ایران را می‌خواهد بلی دعا کنید دعاکنید (نمایندگان – آمین) بلی بلی دعاکنید توکل بخدا کنید درست می‌شود ضمناً باید اذاعزمت فتول علی الله بتوفیق خداوند وتأیید ملت ایران بگذارید بافکر مستقیم این قضیه حل شود بگذارید دوتا مخالف حرف بزند همه که رأی دادند آقای حائریزاده پسرعموی عزیزم الان تقریر کرد قضیه در ۲۹ اسفند تمام شده‌است در فروعش چه مانعی دارد ملاحظه بفرمایید ماده ۱۶ را آقا استدعا می‌کنم توجه بفرمایید.
رئیس – آقا مخالف باکفایت مذاکرات بفرمایید
شوشتری – آقای مکی مخبر محترم کمیسیون اظهار می‌کند فذکران الذکری تنفعو المؤمنین والله بعضی از اشخاص که خارج از گودند می‌فهمند پهلوانی که در گود کشتی می‌گیرد نقائص کشتیش چیست بعد از اینهم نگویید نواقص نواقص آقایان غلط است همه بگویید نقائص نواقص غلط است نقائص موضوع را آنها که دورترند بهتر متوجه می‌شوند مارا کنار گذاشته‌اید روی کاغذ که نمی‌شود حکم کرد یک روزی صمصام السلطنه گفت که کاپیتولاسیون ملغی شود (فقیه‌زاده – می‌آمدید توی کمیسیون کی جلوی شمارا گرفت؟) خودآقایان می‌دانید قربانتان بروم ابداً آنچه البته بجائی نمی‌رسد ومورد اعتنا نبود ارادتمند آقا بود آقاولم کن خودم می‌دانم من عقیده ندارم در این موضوع حیاتی که دنیا بمامتوجه‌است مابصورت تندی وبصورت حدت وسرعت عمل کنیم تازه برسد بفردا چه می‌شود؟ بگذارید دوتا مخالف صحبت کنند مخالف نیست تذکر است بگذارید نمی‌خواهید خودتان می‌دانید بمامربوط نیست
رئیس – یک پیشنهادی از طرف مخبر کمیسیون رسیده اینجا حالا قرائت می‌شود پیشنهاد این است این طرحی که آمده‌است بعنوان ماده واحده و ۸ جزء مطرح شود. (ماده واحده پیشنهادی آقای مکی بشرح زیر قرائت شد)
ماده واحده – مجلس شورای ملی گزارش شماره ۶ کمیسیون مخصوص نفت را که مشتمل بر یک ماده و۸ جزء که در تاریخ پنجشنبه ۵ اردیبهشت ماه ۱۳۳۰ بتصویب رسیده تصویب وبدولت اجازه اجرای آنرا می‌دهد. مخبر کمیسیون مخصوص نفت – حسین مکی
تیمورتاش – هنوز تکلیف کفایت مذاکرات معلوم نشده
دکتر طبا – مخالفی نیست
رئیس – طرز صحبت وعمل مجلس اگر این را قبول کنند تغییر می‌کند اولا پیشنهادات بجای خودش باقی است. اگر مواد باشد باید در هرماده صحبت کرد.
امامی اهری – اول باید کفایت مذاکرات را رأی بگیرید وقتی تصویب شد در پیشنهاد می‌شود صحبت کرد.
رئیس – اگر شما بصورت ماده واحده قبول کردید دیگر کلیات از بین می‌رود آنوقت در ماده واحده باید پیشنهاد کفایت مذاکرات داده شود دیگر اجازه بحث در مواد ازبین می‌رود
بعضی از نمایندگان – اجازه بفرمایید رأی بکفایت مذاکرات گرفته شود.
رئیس – اجازه بدهید آقای مکی صبحت کننده آقای مکی
مکی – بنده از تقدیم این پیشنهاد قصدم این نبود که جلوی صحبت مخالفین را گرفته باشم (بعضی از نمایندگان – مخالف ندارد) اجازه بدهید آنهائی که می‌خواهند توضیح بدهند (شوشتری – متذکرین بفرمایید کسی مخالف نیست) حالا هم در هر پیشنهادی که بدهند می‌توانند عنوان مطلب کنند وتمام مطالب خودشان را بگویند معهذا از نظر اینکه نگویند که نگذاشتند آقایانی که مخالف بودند صحبت کنند ومجلس وقت ندارد بنده که مخبر کمیسیون هستم موافقم که آقای آشتیانی‌زاده وآقای تیمور تاش وآقای شوشتری بلند شوند هرچه دارند در اطراف این موضوع بگویند هرکس می‌خواهد صحبت کند بکند کی گفته‌است مخالف صحبت نکند هرکس که می‌خواهد صحبت کند آزاد است آزادی کامل دارد بنده هم گوش می‌دهم اگر مطالب آقایان وارد بود تصدیق می‌کنم اگر هم وارد نبود رد می‌کنم ومجلس هم که اینجانشسته‌است از یک دسته از مطلعین و اشخاص فهمیده و شخصیت‌های نشسته‌اند این طور نیست که هر چیز را تصدیق کنند و هر چیز را نفی بکنند یکدسته از شخصیت‌های مملکت نمایندگان و بر گزیدگان ملت ایران صندلی‌ها نشسته‌اند قضاوت با آقایان است آقایان مخالفین بیانشان را بفرمایند بنده خواستم راه را کوتاه کرده باشم همین ۹ ماده‌ای که هست یک موافق و یک مخلاف روی هر ماده اش باید صحبت کنند یک کفایت مذاکرات صحبت کنند واین یکقدری طولانی می‌شد وبا تشنجی که در مملکت هست وخودآقایان می‌دانند عیب تشنج چیست بنده خواستم راه را کوتاه کنم واقایان هم می‌توانند روی پیشنهادهایشان بیان خودشان را بکنند پیشنهاد بنده مانع از پیشنهاد کسی هم نیست هر پیشنهادی در این طرح پیشنهادی می‌توانند بدهند در پیشنهادات هم می‌توانند صحبت کنند
رئیس - باید موافقت مجلس در این قسمت جلب شود
شوشتری – بنده با این پیشنهاد مخالفم
صفائی – برخلاف نظامنامه‌است این پیشنهاد
امینی – آقای رئیس راجع پیشنهاد آقای مکی مخالف نباید صحبت کند؟
رئیس – چرا. آقای مسعودی شما مخالفید؟ (مسعودی – بلی) بفرمایید
محمدعلی مسعودی – بنده عرض می‌کنم باید اول بکفایت مذاکرات در کلیت رأی بگیرید
رئیس – اگر مجلس پیشنهاد را قبول کرد کلیات از بین می‌رود مواد هم از بین می‌رود فقط در ماده واحده صحبت می‌شود مخالفتتان را بفرمایید محمد علی مسعودی – عرض کنم که یک گزارشی است طرح شده در مجلس و در کلیات هم صحبت شده تکلیف کلیات آن اول باید معلوم شود پیشنهاد کفایت مذاکرات هم داده شده آقای حائریزاده هم آمده‌اند صحبت کرده‌اند باید نسبت به آن رأی گرفته شود بعد آن ماده واحدهای که پیشنهاد کردند مطرح شود والا اگر الان بخواهند مطرح کنند اصلاًروی چه صحبت کرده‌اند آقای حائریزاده و آقای شوشتری صحبت کنند باید رأی بکفایت مذاکرات اول گرفته شود بعد پیشنهاد آقای مکی مطرح شود پس ازآنکه مطرح شد راجع به آن صحبت شود و مخالف و موافق روی آن صحبت کنند والا اینطور بر خلاف نظامنامه‌است
رئیس – بین گزارش کمیسیون دارای موادی بود و بهمین ترتیب فوریتش را تصویب کرده‌اید اگر بخواهید تغییر بدهید باید دو مرتبه یک طرحی با همان تشریفات بدهید و فوریت‌ها مطرح و رأی بدهید پس رأی گرفته می‌شود بکفایت مذاکرات آقانیکه موافقند قیام فرمایند (عده زیادی برخاستند) تصویب شد رأی گرفته می‌شود بورود در شور مواد آقایان موافقین قیام فرمایند (اغلب برخاستند) تصویب شد ماده اول قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد)
ماده ۱- بمنظور ترتیب اجرای قانون مورخ ۲۴و۲۹ اسفندماه ۱۳۲۹ راجع به ملی شدن صنعت نفت رد سراسر کشور هیئت مختلطی مرکب از پنج نفر از نمایندگان مجلس سنا و پنج نفر از نمایندگان مجلس شورای ملی بانتخاب هر یک از مجلسین و وزیر دارائی وقت یا قائم مقام او و یکنفر دیگر بانتخاب دولت تشکیل می‌شود
رئیس – آقای ملک مدنی در ماده اول نظری دارید بفرمایید
ملک مدنی – چون ماده اول است و در کلیات می‌شود صحبت کرد باینجهت بنده خواستم توضیح بدهم که یک قدری وضع قانون گزاری ما روشن بشود که یک عملی نکنیم که خدشه دار بشود (صحیح است) بنده معتقدم که همانطور یکه اینجا گفته شد به پیروی از افکار عمومی مجلسین قدم مؤثر خودشان را برداشته‌اند و این کار مختومه‌است حالا در نحوه اجرا و عمل کردن آن هم باید مراعات حفظ قانون گزاری و نکاتی که در آئین نامه ذکر شده بشود بنده این را خواستم توضیحاًعرض کنم والا بنده فکر نمی‌کنم که ما باید حق خورمان را حفظ کنیم و حقوق از دست رفته مانرا بر گردانیم خو شبختانه موفقیت هم حاصل شده‌است این نظر جناب آقای مکی که پیشنهاد کرده‌اند که همه اش یکی بشود بنظر بنده راهش این است که این یک ماده واحد بطور حروف تهجی بشود که در آن صحبت بشود توجه بفرمایید اگر بخواهیم که راه را کوتاه کنیم همانطور که پیشنهاد کردند مقام ریاست هم توجه داشته باشند این کار سابقه هم دارد که مخبر کمیسیون پیشننهاد کند و راه را کوتاه کند که ماده باشد منتهی قسمتهای دیگر و مواد دیگر که بطور حروف تهجی در آن ماده گنجانده شود و رویش صحبت بشود بنده خودم با این نظر موافق هستم و چون ماده اول است روی این کار باید مجلس شورای ملی رأی بدهد و موافقت کند د رآن طرح پیشنهادی که مواد گزارش هم ضمیمه ان است نه ماده دارد که اگر فی الواقع صحبت کنیم ماده بماده باید صحبت بشود پیشنهاد کفایت مذاکرات بشود یکقدری طولانی می‌شود اگر بخواهیم راه را کوتاه کنیم باید آن پیشنهاد تان را با ینصورت اصلاح کنید که بترتیب حروف تهجی باشد بعد از ماده نوشته اول الف بعد ب و بهمین کیفیت شش یا هفت ماده که هست این عمل سابقه هم دارد و بعقیده بنده این عمل را بکنیم هم بنتیجه می‌رسیم هم صورت قانونگزاری را حفظ کرده‌ایم
شوشتری – بنده اخطار نظامنامه دارم.
رئیس – طبق چه ماده‌ای؟
شوشتری – طبق ماده ۱۱۳ و تبصره آن.
رئیس – بفرمایید بنشینید حالا دیگر این اخطار مورد ندارد بنده گفتم مثل اول جریان پیدا کند آقای اسلامی.
اسلامی – بعقیده بنده از نظر ملت ایران و مملکت ایران تصمیم قبلی مجلسین و این تصمیمی که امروز مجلس شورای ملی باید تا آخر وقت اینجا بنشیند ازنو اتخاذ کند بقدری اهمیت دارد که بنده یعنی بنده ایکه از یازده نفر امضاءکنندگان ابتدائی این طرح بودم عرض می‌کنم که فعلاًمثل اینکه در خواب هستم اغراق نگفته‌ام نه از اینجهت بنده این عرض را می‌کنم که این تصمیم غیر قابل انجام بود بلکه از نظر اهمیتی که برای ملت ایران دارد بنده عرض می‌کنم که در خواب هستم یک چیزی بر این عرایضم اضافه می‌کنم و آن نظریات و احتراماتی است که دنیای خارج یعنی کشورهای همسایه و سایر مردم دنیانسبت بتصمیم مجلسین دارند یعنی بقدری احترام و شخصیت برای ملت ایران که همیشه شخصیت داشته قائلند که اگر آقایان در خارج مسافرت کرده باشند به این عرض بنده گواهی خواهند فرمود اما موافقت بنده با این ماده برای ذکر یک مطلب بود در اینمورد بحث و مذاکره باندازه کافی شده بنده یک پیشنهادی کرده بودم چون دیدم پیشنهادات خیلی زیادی شده و اگر این پیشنهادات یکی یکی مطرح بشود و مخالف و موافق صحبت کنند آن نظری که نمایندگان ملت برای تسریع در تصویب این قانون دارند عملی نخواهد شد این بود که بنده پیشنهاد کردم که پیشنهادات اقایان نمایندگان محترم برود در کمیسیون نفت در آنجا مورد رسیدگی قرار بگیرد ولی بموجب آن ماده نمی‌توان چنین پیشنهادی کرد این بود که بنده بعنوان موافق با اینماده این تذکر را خدمت آقایان عرض می‌کنم این مواد نه گانه طوری است که هیئت تصفیه‌ای که تعیین شده‌است بموجب همین ماده اول رسیدگی خواهد کرد و آقایان نمایندگان محترم می‌توانند پیشنهادات خود را بهمین کمیسیون مر بوطه تقدیم بکنند و آنجا توضیحات لازم را بدهند بعد هم هیچ نگرانی نخوهد بود چون هر تصمیمی که کمیسیون نفت بگیرد باز به مجلسین خواهد آمد یعنی در جلسه علنی پارلمان باز هم صحبت خواهد شد آقایان اگر ببینند آن نگرانیهائی که آقای آشتیانی‌زاده یا دیگران داشتند در اینجا باشد ما در مجلس بتوانیم رفع کنیم نگرانی که ایشان داشتند و یک مقایسه‌ای فرمودند البته آقای دکتر شایگان و آقای فرامرزی آنچه که باید بگویند فرموده‌اند دیگر جای بحث برای بنده نیست ولی اگر درزمان گذشته یک تشریفاتی شده بود و آن تشریفات اولیه بنفع ملت ایران بود و اگر بعداًبواسطه تمدید مدت قیام بر علیه منافع ملت ایران شد همین نمایندگان مجلس بودند که آنرا ازبین بردند و فردا هم اگر تصمیم مخالفی شود من و شما نباید رأی بدهیم و نخواهیم داد این است برای ادامه مذاکرات پیشنهادات زیاد چرابکنیم که وقت مملکت تلف می‌شود و تشنجات شدید تر بشود من تعجب می‌کنم اصلاً دولت نیست ما از کی باید بپرسیم در یک ساعتی که دولت استعفا می‌کند در همان ساعت انبار مهمات در شیراز محترق می‌شود و من تعجب می‌کنم بچه مناسبت تمام اسلحه‌های خریداری شده در شیرازبود ما از کی سؤال بکنیم ووظیفه نمایندگان ملت این است که در این مورد از معادن وزارت جنگ از آن اشخاصی که امروز بجای وزرای سابق خدمت می‌کنند و گویا امروز هم شرفیاب شده‌اند بحضور اعلیحضرت همایونی سؤال بشود بیایند و ما را روشن بکنند که مطلب از چه قرار است این است که بنده تقاضا می‌کنم از آقایان نمایندگان محترم پیشنهادات خودشان استراد بکنند که این پیشنهادات برود بکمیسیون بعداً باز مجلس شورای ملی خواهد آمد.
رئیس – پیشنهاد کفایت مذاکره در ماده اول رسیده (جمعی از نمایندگان – مخالفی نیست) چون این طرح سه فوری است مذاکره پیشنهاد کفایت مذاکرات از پنج دقیقه بیشتر نباید بشود (عده‌ای از نمایندگان- مخالفی نیست) آقای حاذقی شما اگر توضیحی دارید بدهید
حاذقی – اگر مخالفی نیست توضیحی ندارم
رئیس – به هر حال اگر مخالفی هم نداشته باشد شما تو ضیحتان را بدهید معلوم می‌شود پیشنهاد قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد) پیشنهاد می‌کنم در ماده اول مذاکرات کافی است و پیشنهاد آقای مکی رأی گرفته شود. (حاذقی، فرامرزی این دو پیشنهاد است)
حاذقی – در جلسه صبح امروز موقعی که رأی بفوریت این طرح سه فوری گرفته می‌شد من دوباره اجازه خواستم و مقصودم این بود که نکته ئی بعرض آقایان همکاران محترم برسانم و آن نکته این است که در اینجا یک بیانات متضاد و متناقضی می‌شود گاهی از آقایان وضع مملکت را بی اندازه و خیم و متشنج معرفی می‌کنند و بعضی همکاران اساساً منکروجود همه گونه وضع غیر عادی هستند و ملاحظه می‌فرمایید که این بیانات با همدیگر وفق نمی‌دهد من خواستم عرض کنم اعم از اینکه وضع مملکت غیر عادی باشد و متشنج یا هیچگونه وضع غیر عادی در مملکت وجود نداشته باشد تکلیف ووظیفه اولیه ما این است که با کمال حسن نیت و در عین خونسری بنشینیم اینجا نسبت به این موضوع اظهار نظر بکنیم (صحیح است) بنابراین ما چکار داریم که این خوشش می‌آید با اینکار یا بدش می‌آید انگلستان موافق است یا مخالف است اشخاصی تحریک می‌کنند یا نمی‌کنند در حالیکه خود من معتقد هستم که شاید ۹۹۹ در هزار مردم انگلستان هم با این تصمیم ملت ایران و مجلسین مووافق هستند برای اینکه ما یک کار غیر عادی نمی‌خواهیم بکنیم می‌خواهیم بگوئیم که یک ملتی بودیم که ۵۰ سال حقوق ما را برده‌اند و خورده‌اند امروز ما حالت تشخص و تعقل بخود گرفته‌ایم و می‌فهمیم که حقمانرا نباید بگذاریم دیگران ببرند میگوئیم که ما می‌خواهیم حق ملت ایران را برای خودش حفظ بکنیم و این پیشنهادهائی که داده شده‌است در آن کمیسیون مخصوص نفت و این را تنظیم کرده‌اند مرتب کرده‌اند و با در نظر گرفتن جهات مختلف آورده‌اند بمجلس شورای ملی بنا بر این ما اگر بدون مطالعه یک پیشنهاد هائی بدهیم ممکن است که نقض غرض شده باشد بنا بر این صلاح در این است که بحث در کلیات کافی و حتی من معتقد هستم پیشنهاد همکار محترم آقای مکی مخبر محترم کمیسیون منطقی تر است که بجای اینکه برای هر یک از مواد جداگانه مخالف و موافق صحبت بکنند و پیشنهادهائی احیاناًبدون مطالعه داده بشود ما بنشینیم برای اینکه یک کار شسته و رفته مرتبی فکر امروز مجلس باشد به این ۹ ماده رأی بدهیم بصورت یک ماده واحد و هرگونه تناقضی بقول همکار محترم در کار دیده شد بعدها فرصت هست که رفع بکنیم نفت مال ماست مجلس شورای ملی ایران همیشه و در هر حال اظهار نظر در مصالح مملکتی را دارد یک نکته‌ای هم خواستم عرض کنم که بعضی‌ها ما را میترسانند که اوضاع چنین است من می‌خواهم عرض کنم کنم اقایان ادم شجاع یک بار در زندگی می‌میرد ولی ادم ترسو هزار بار می‌میرد ما کاری نمی‌خواهیم بکنیم از کی می‌ترسیم هر ملتی در دنیا حافظ وضع خودش هست مال هم حافظ منافع خودمان هستیم نه زور میگوئیم نه تحریک می‌کنیم نه با کسی جنگ می‌کنیم رشد پیدا کردیم حق خودمان را می‌خواهیم حمزه سید الشهدا عموی پیغمبر صلی الله علیه و سلم در موقعی که جوان بود می‌رفت بجنگ زره می‌پوشید وقتی که پیر شد دیگر زره نمی‌پوشید و بدون اسلحه می‌رفت به جنگ چون دیگر از کشته شدن نمی‌ترسید و در قرآن هست و لا تلقو بایدیکم الی التهلکه می‌گفت در صورتیکه برای من این تهلکه باشد حذر ندارم مولوی این را بشعر در آورده و چون هر کس اینجا یک شعری خواند منهم خوبست که در پایان عرایضم این شعر را بخوانم آنکه مردن پیش نفس تهلکه‌است نهی لا تلقوا نگیرد او بدست و آنکه مردن پیش او شد فتح باب سارعوا آید مرا و را در خطاب سارعوا الی مغفره من ربکم و جنته عرضها السماوات و الارض اعدات للمتقین، بگذارید ما این تصمیم را بگیریم و رأی خودمان را بدهیم هر کاری می‌شود ما تا آخرش قبول داریم
رئیس – آقای کشاورز صدر مخالفید؟
کشاورز صدر – بنده علت اینکه با کفایت مذاکرات مخالفت کردم مرادم این نبود که مذاکره کافی نیست غرضم این بود که بعرض آقایان برسانم که پیشنهاد آقای مکی را بنده به این صورت اصلاح کردم که تمام این گزارش د و ماه بشود و هر ماده چهار جزء باشدوباجناب آقای رئیس هم دقت کردیم موافق نظامنامه‌است و مخالفتی با آن ندارد خواستم عرض بکنم اول رأی به آن بگیریم بعد بکفایت مذاکره ماده اول که گفتگو شده‌است بعد وارد ماده دوم بشویم غرض من کوتاه کردن کار بود نه مخالفت با کفایت مذاکره حالا اگر با نظر بنده موافقت بفرمایید جناب آقای رئیس آن پیشنهاد بنده را دستور بفرمایید قبل از رأی بکفایت مذاکرات اینجا قرائت بشود و وارد ماده دوم بشویم با چهار جزء (دکتر بقائی – اجازه بدهید سیر طبیعی‌اش را بکند)
رئیس – این نظر هم مخالف ماده ۱۱۳است
کشاورز صدر- بنده مخالفتم را پس گرفتم
رئیس – معهذا باید رأی گرفت رأی گرفته می‌شود به کفایت مذاکرات د رماده اول آقایانی که موافقند قیام فرمایند (عده زیادی از نمایندگان برخاستند) تصویب یک پیشنهاد رسیده در ماده اول که قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد) :پیشنهاد می‌کنم ماده اول بدین طریق اصلاح شود بجای وزیر دارائی (الخ) و پنج نفر بانتخاب دولت نوشته شود - جمال امامی خوئی
رئیس – آقای جمال امامی بفرمایید
جمال امامی – آقایان محترم اگر اجازه بفرمایید که من یک جمله قبل از پیشنهادم عرض می‌کنم و آن این است که من امروز صبح یک پیشنهادی دادم که طرح گزارش کمیسیون عجالتاًمسکوت بماند برای اینکه آقایان درست توجه بفرمایند دلیل این پیشنهاد من چه بود توضیح عرض می‌کنم من منظورم این بود یک مسئو لیتی را بر عهده خود می‌دیدم آن این بود که به پیشنهاد من شما لطف فرمودید آمدید رأی تمایل به آقای دکتر مصدق دادید (صحیح است) (اردلان – خودمان هم علاقه داشتیم) بله عرض می‌کنم که این یک مسئولیتی است که من بنظرم رسید (فرهودی – دوره چهاردهم هم رأی دادیم) خوب البته همیشه باید رأی بدهید بنده یک مسئولیت شخصی داشتم (اسلامی – نفوذ کلام آقا بود) حالا البته صحبت از نفوذ کلام نیست لطف آقایان بود و وجهه خود آقای دکتر مصدق حالا بنده وسیله اولیش شدم عرض می‌کنم وقتی شما یک رئیس دولتی را معین می‌کنید قاعدتاًباید دست او را آزاد گذارید بنده منظور اصلیم این بود که دست ایشان را مقید نکنیم که برود کارش را انجام بدهد بعد هم بیاید این قضیه را انجام بدهد حالا متوجه نشدید با ایشان خودشان نخواستند من نمی‌دانم بنده اصلاًبرای این بحث زیاد اهمیت قائل نیستم ما آمده‌ایم کار اساسیمان را کرده‌ایم آن تکلیفی را که مجلس بعهده داشته‌است انجام داده این ملی شدن نفت است آنهم گذشته رفته حالا ما د رطرز عملی کردن و اجرای این صحبت می‌کنیم این همه هیاهو ندارد و من تعجب می‌کنم از بعضی آقایان که خودم می‌شناسم که آنها یک وقتی صحبت از ملی شدن نفت که می‌شد تنشان می‌لرزید حالا می‌خواهند بر همدیگر سبقت بجویند بلکه عقب نیفتند (دکتر شایگان – کار خدائی است) خوب الحمدالله و حال اینکه مهم آن بود این دیگر اهمیتی ندارد که الف را بردار و جایش را جیم بگذار حالا این پیشنهاد بنده که در کمیسیون نفت هم عرض کردم حالا هم عرض می‌کنم اگر مملکت ما یک دمکراسی بشکل سایر دموکراسی‌ها بود اصلاً این بحثهای ما پیش نمی‌آمد چون این کار را که ما کرده بودیم قانونی را که گذرانده بودیم می‌دادیم دست دولت و او آن را اجرا می‌کرد اگر شما یک مملکت دیگری یک دمکراسی دیگری را پیدا کردید که اینطور که ما عمل می‌کنیم عمل بکند اینجور اصلاًسابقه ندارد این بای این است که ما اصلاًدمکراسی نمی‌دانیم که چیست حالا باید گفت که دولتهای ما اینطور است دولت هم شبیه دمکراسی ما است شبیه مجلس ماست همه از یک قماشیم آنها را که از مریخ نیاورده‌اند بهترین اشخاص را امروز شما انتخاب می‌کنید بعنوان دولت (نریمان – ما انتخاب نمی‌کنیم) حالا خیال کردیم بهترین اشخاصمان آقای دکتر مصدق است بعنوان دولت انتخاب کردیم حالا نباید بگوئیم چون دولت شده خرابست نه خراب نیست اینطور نیست نه علائش خراب است نه دکتر مصدقش خراب است هیچکدام.
عرض کنم که ما حالا امدیم این را دادیم بدست دولت که اجرا کند گفتیم یک کمیسیون مختلط از مجلسین انتخاب شود دیگر انصاف نیست که دولت را دخالت ندهیم اینکه نقض غرض است و کمیسیون هم پیشنهاد شد پیشنهادهائی داده شده بود که پنج نفر هم از طرف دولت باشد اقلاًبدولت حق تساوی با یکی از مجلسین بدهید آخر او قوه مجریه‌است آخر می‌خواهید منو یات شما را برود اجرا بکند پس چرا خودش را دخالت نمی‌دهید؟این که مسخره‌است این که مضحکه‌است آقا دنیا بما می‌خندد (امینی – منازعه نیست که پنج نفر از آنها بیایند) بنده پیشنهاد کردم که اقلاً آن قوه مجریه را هم بقدر نصف قوه مقننه شما عضو بهش بدهید بگذارید پنج نفر هم از او انتخاب بشود که بروند بنشینند نحوه اجرای این عمل راتهیه بکنند بیاورند برای ما و الا یک نفر از دولت و ده نفر از مجلسین آن یک نفر می‌آید چکار بکند (کشاورز صدر – امر مجلسین را اجرا بکند) پس چرا اصلا بیاید اینهم می‌شود که تشریف نیاورد شما امر بکنید او اجرا بکند اصلاًشما چرا دولت انتخاب می‌کنید هم قوه مجریه باشید هم قوه مقننه من نمی‌فهمم این دولتی که این را انتخاب بکند کیست؟ (یکی از نمایندگان – دولت دکتر مصدق) خوب بود خود مجلس برود اجرا بکند حالا هم که دولت دولت مصدق است اقلاً دست خود او را باز بگذارید
کشاورز صدر – خودشان نظرشان این است
رئیس – آقای مخبر کمیسیون
مکی – چون هیئت دولت دارای یک عقیده و فکر هستند و مسائل اقتصادی و مالی در هیئت دولت بحث می‌شود تصمیمی که اتخاذ کردند وزیر دارائی نماینده هیئت دولت در این کمیسیون هست او یا قائم مقام او از طرف هیئت دولت اظهار نظر می‌کند ما یک نفر هم اضافه گذاشتیم بعلاوه مگر با این قضیه ملی شدن دولتهای ما موافق بودند مجلس شورای ملی ایران مبارزه کرد و نفت را ملی کرد
جمال امامی -این ربطی به این ندارد آن مرحله قانونی بود این مرحله اجرائی است
مکی – دولتهای مادر راه اجرای این ملی شدن سدبزرگی بودند ومابرای اینکه در آتیه سد بزرگی در اجرای ملی شدن صنعت نفت نباشند به نماینده شان اکتفا کردیم کما اینکه در کمیسیون‌هائی که در مجلس شورای ملی وسنا تشکیل می‌شود فقط نماینده دولت حضور پیدا می‌کند تمام وزراء درکمیسیونهای خارجه یا دارائی حضور پیدا نمی‌کنند این است ۱۶ نفر از آقایان که دیشب در کمیسیون بودند ینج نفر راموافقت نکردند (جمال امامی – آنجا حق رأی ندارند ولی اینجا دارند) اجازه بفرمایید آقای امامی شماکه خودتان یک فرددمکراتی هستید بیاناتتان را فرمودید بنده ساکت بودم عرایض بنده را بشنوید اگر فرمایشی دارید بفرمایید پیشنهاد شماراهم کمیسیون موافقت نکرد روی همین دلیل ودلایل دیگری که در صورتجلسه قید شده‌است بنابراین جز یکنفر وزیر دارائی و یک نفر نماینده هیئت دولت کمیسیون موافقت نکرد حالا بسته بنظر آقایان نمایندگان است
رئیس – آقای اردلان
اردلان – بنده در ماده دوم اجازه خواسته‌ام حالاعرضی ندارم (دکتر شایگان – بنده جواب عرض می‌کنم)
رئیس – آقای دکتر شایگان
دکتر شایگان – نظر جناب آقای جمال امامی این بود که دست رئیس دولت باز باشد ودر هرتصمیمی که گرفته می‌شود باموافقت نمایندگان شرکت کند در صورتیکه خودرئیس دولت می‌گوید من این اجازه را نمی‌خواهم رئیس دولت می‌گوید میل دارم نمایندگان مجلس حرف خودشان را بزنند وتصمیم خودشان را بگیرند من عین آن مطلب را اجرا می‌کنم یامی‌روم کنار در اینصورت دیگر لازم نیست که ماچنین دلسوزی را درباره ایشان بکنیم ایشان می‌گویند باسوابق واحوالی که من دارم با وضع مزاجی که فعلا دارم با اینکه بایستی من در مجلس باشم ولی دراقلیت باشم ازهمه اینها صرف نظرکردم وصرفنظر می‌کنم (احسنت) مشروط باینکه امروز مجلس شورای ملی رأی خودش را در باب نفت قطعاً بدهد اعتمادی که امروز بشکل تمایل البته این تمایل دلیل بر اعتماد است والبته رأی اعتماد نیست (دکتر بقائی – مجلس سناراهم اضافه بفرمایید) (شوشتری – مجلس سنافردا) این رأی تمایلی که داده شده‌است باید این معنی راداشته باشد که اولین حرف رئیس دولت رالااقل این مجلس زمین نگذارد اومی گوید من این کار را بهمین نحوقبول کردم ونحودیگری را نمی‌پسندم وقبول نخواهم کرد آقای جمال امامی فرمودند که دمکراسی اقتضای این را دارد که قوه مقننه قانون وضع کند وبرای اجرا دست قوه مجریه را باز بگذارد همه ماهمین آرزو راداشتیم واین آرزو راداریم (جمال امامی – انشاءالله بگور نبرید) اگر همت کنید بگور نمی‌بریم ولی بی همتی همین کار را خواهد کرد البته مجلس شورای ملی کارش باید فقط وضع قوانین باشد وهمینکه اظهار اعتماد می‌کند بدولت آندولت برود واین اقدامات را بکند ولی اینکه منصرف شدند از اینراه بدیل این است که قوای حاکمه ماتا این اوقات در چنگال بعضی قوای مرموزبوده‌است (صحیح است) فعلا مصلحت این ملت این است که آنهائی که نماینده ملت هستند بیش از اینکه در مجالس مقننه عادی توجه می‌شود بکار مملکت توجه بکنند در موضعی که طفلی مریض نیست به آن غذای عادی می‌خورانند ولی اکر مریض باشد برای خاطر اینکه بتواند این مرض را دفع بکند باودوامی‌دهند این توجهی که ظاهراً بنظر بعضی خلاف وضع دمکراسی آمده‌است اینقدر توجه از طرف مجلس شورای ملی فعلا بمنزله آن دواست می‌دانیم که قوای حاکمه مارا مریض کرده‌اند بایستی که از خارج کمکی به این مریض برسد تاسرپا بایستند سرپاکه ایستاد انشاءالله همان دمکراسی را که آقای جمال امامی می‌خواهند بتمام معنی عملی خواهیم کرد همه این ناراحتی را داشتند که دولتها وضعشان متزلزل است در این مملکت دولتها را می‌بینیم یک دولتی که طرف توجه همه آقایان بود یکمرتبه سالم وصحیح صبح می‌رود منزل وشب سکته می‌کند (غلامرضا فولادوند – طرف توجه همه نبود) طرف توجه همه نبود طرف توجه اکثریت که بود (صحیح است) این پیش آمدها بما می‌گوید که دولتهای ما تزلزل را گرفته بنابراین مصلحت این بود و بحث هم شد که قوه مقننه دراین کار نظرات کردند وبرای اینکه این اشکال هم پیش نیاید یکی از دوستان ما البته در کمال صمیمیت همین خدشه وخلجان فکری برایش پیداشده بود برای اینکه این حرف هم زده نشود که شما دخالت در قوه مجریه می‌کنید همه این مواد تنظیمی اینطوراست این هیئت بنابراین دیگر جای بحثی در این قسمت نمی‌ماند اما درباب پیشنهادی که فرمودند غیرلازم بودن آن پیشنهاد از همین کلیاتی که بنده گفتم عرض کردم خوب روشن می‌شود و بعلاوه این مطلب در کمیسیون بحث شد آنجا استدلال شد که اعضای کمیسیونی که از طرف مجلسین انتخاب می‌شوند هرکدام افراد متستقل الفکری هستند وممکن است که آنها هریک فکر علیحده‌ای داشته باشند در صورتی که پنج نفر اگر برای دولت قائل شویم پنج نفرشان چون مأموردند معذور هستند آن پنج نفر ممکن است خدای نخواسته تحت نفوذی واقع بشوند ویک مطلبی را پیش بینی بکنند که صحیح نباشد برای خاطر اینکه اکثریت یا نمایندگان ملت باشد وآن پنج نفری قطعاًنمی‌توانند رأی‌های مختلفی داشته باشند چون نماینده دول هستند آن پنج نفر مجبورند یک نوع رأی بدهند اغلب ممکن است اتفاق بیفتد که آن پنج نفر بادونفر از اعضای کمیسیون که ممکن است مستقل الفکر نباشند یا اینکه واقعاً بآنها تمایل داشته باشند همیشه اکثریت را دولت ببرد وتأمین نظر نمایندگان مجلس شورای ملی ومجلس سنا نشود این استدلال بسیار صحیحی که آنجا شد طرف توجه واقع شد وآن آقایانی هم که مخالف بودند راجع بدونفر آن آقایان هم مخالفتشان را پس گرفتند واین دونفر باقی ماندند بنظر بنده اگر آقایان بهمین ترتیب به این ماده رأی بدهند رعایت جوانب کارشده‌است وآنطوریکه مجلس میخواسته‌است بماده رأی داده
رئیس – رأی گرفته می‌شود به پیشنهاد آقای جمال امامی آقایانی که موافقند قیام فرمایند (عده قلیلی برخاستند) تصویب نشد
جمال امامی – بهتر
رئیس – پیشنهاد آقای ارباب قرائت می‌شود
مهدی ارباب – پیشنها بنده‌است؟ پس می‌گیرم
رئیس – یک پیشنهاد دیگر قرائت می‌شود. پیشنهاد می‌کنم در ماده اول بعد از وزیر دارائی وقت یا قائم مقام او نوشته شود ودونفر دیگر بانتخاب دولت تشکیل می‌شود غلامرضا فولادوند
رئیس – آقای فولادوند بفرمایید
غلامرضافولادند – عده ایکه تعیین شده‌است پنج نفر از مجلس شورای ملی است وپنج نفر از مجلس سنا دونفر از طرف دولت یعنی وزیر دارائی ویک نفر دیگر این می‌شود ۱۲ نفر اگر اینها نصفشان یک نظر بگیرند ونصف دیگر نظر دیگری اینها عده شان چون مساویست قابل اجرانیست بنده یک نفر اضافه پیشنهاد کردم که همیشه هفت در مقابل ۶ باشد (دکتر بقائی – ۱۳ نحس است) نحس البته این از حرفهای خاله کلثوم ننه واینها است اینجا مجلس است وماباید قانون وضع کنیم نحس چیست؟ عرض می‌کنم برای اینکه اکثریت حاصل بشود محکمه جنائی هم همیشه از پنج نفر تشکیل می‌شود برای اینکه نمی‌شود شش نفر باشد سه نفر می‌گویند متهم را باید اعدام کرد سه نفر می‌گویند نه همیشه باید حکم اعضاء محکمه اکثریت داشته باشد
مکی – اجازه بفرمایید توضیحی عرض کنم
رئیس – بفرمایید
مکی – عرض کنم این بحث در کمیسیون شد خودآقای فولادوند هم عضو هیئت رئیسه مجلس هستند می‌دانند وقتی در کمیسیونهای مجلس شورای ملی یک موضوعی مطرح می‌شود ورأی نصف ونصف می‌شود وقتی رئیس مجلس بهر طرف تمایل داشته باشد آنطرف اکثریت دارد بنابراین در اینجا هم رئیس کمیسیون می‌تواند اینکار را بکند رئیس کمیسیون باهرطرف بشود قاطع است. اسلامی – برای اینکه نظرایشان تأمین بشود یک نفر راکم کنید یازده نفربشود همان وزیردارائی کافیست
فولادوند – پس ذکر کنید که رئیس باهرطرف که باشد قاطع است.
مکی – آئین‌نامه نوشته نظرشما تأمین است
رئیس – آقای اسلامی مخالفید؟ بفرمایید
اسلامی – عرض کنم که وقتی که یک پیشنهاد مهمی مطرح است (چندنفر از نمایندگان – پس گرفتند) (فولادوند- نخیر پس نگرفتم) مملکت در آتش است آقا مجلس شوخی بردار نیست بامسخره بازی که نمی‌شود یک پیشنهادی وقتی داده شد ورد شد دیگر مشابهش نباید مطرح بشود (صحیح است) بنده الان پانصدپیشنهاد مثل آقای فولادند می‌دهم یکنفر دونفر چهارنفر صدنفر چهارصد نفر همه مطرح می‌شود وقتی پیشنهاد آقای امامی رأی گرفتند وتصویب نشد دیگر نباید گفت سه نفر آن منظوری که ایشان دارند اتفاقاً بنده هم متوجه شدم برای اینکه آن منظوری که ایشان دارند تأمین بشود نوشته وزیردارائی ویک نفر دیگر آن یک نفر دیگر راحذف بکنم بشود یازده نفر تاشش نفر اکثریت را ببرد بنده عقیده‌ام این است (مکی – رئیس بهر طرف تمایل داشته باشد آن طرف اکثریت را می‌برد) خوب حالا اگر این را قبول می‌کنند بدنیست بسیار استدلال خوبی کردند کی بود اینجاکه گفت پنج نفر هم اگر نماینده دولت باشد کی دیدید که دوجور حرف بزنند هرپنج نفر یک جوحرف خواهند زد بنابراین بعقیده بنده دو نفر هم زائد است پیشنهاد هم می‌کنم که یکنفر باشد
رئیس – رأی گرفته می‌شود به پیشنهاد آقای فولادوند آقایانی که موافقند قیام فرمایند (عده قلیلی برخاستند) تصویب نشد پیشنهاد دیگر قرائت می‌شود (بشرح زیرقرائت شد)
- پیشنهاد می‌کنم ماده اول پس از کلمه در سراسر کشور بطریق ذیل اصلاح شود هیئتی از طرف دولت بانظر کمیسیون مخصوص نفت تشکیل می‌شود – تیمورتاش
رئیس – آقای تیمور تاش
تیمورتاش – بنده می‌دانم که آنچه البته بجائی نرسد فریاد است ولی استدعامی‌کنم بعرایضم توجه فرمایید اگر بعد از چندین سال ملت ایران ونمایندگان محترم جلس شورای ملی توانستند که قرارداد منحوس ۱۹۳۳ را پاره بکنند وملت ایران را از قید این اسارت خارج بکنندبرای این بودکه یک مفری ماپیدا کردیم ومفر حقیقی هم بود مبنی براینکه ملت ایران مخیرنبوده‌است در رأی خودش ومخصوصاًمبنی براینکه مجلس ایران نمی‌توانسته‌است رأی ملت ایران باشد وبنابراین ماملت ایران این را قبول نداریم اینجا در یکی از مواد تصور می‌کنم که ماده هشتم باشد وجود کمیسیون نفت را تا آخر دوره تثبیت کرده بنده هم عرضی ندارم صحیح است تثبیت بشود ولکن آقایان نمایندگان شما را بخدا تصور امکان اشتباه راهم بکنید تصور بکنید که ممکن است یک روز این التهاب وآتشی که امروز شما نشان می‌دهید خدای نکرده خدای نکرده بضرر ملت ایران باشد یک راه مفری بگذارید آقایان من استدعا می‌کنم از شما تمنی می‌کنم از شما این ماده را بترتیبی که تهیه شده‌است دولت ایران مجلس شورای ملی ایران ومجلس سنای ایران را در این جریانات مسئول قرارداده شمارا بخدا اقایان تصور امکان اشتباه رابکنید واینکه کمیسیون نفت تاحالا اینقدر اظهار وجود کرده‌است اینقدر سعی وعمل بخرج داده‌است وطبق ماده هشتم گزارش قرار این است تا آخردوره هم بماند این هیئت مختلطی راکه می‌خواهید تعیین بکنید هیئتی باشد که دولت باتصویب کمیسیون نفت انتخاب بکند ومجلسین راشمارابخدا ازاین مسئولیت عظیم تا اندازه‌ای مبری بدارید بگذارید که احیاناً اگر یک روزی صدای ملت ایران بخواهد در بیاید از اینجاها در بیاید (اسلامی – پس برویم توی خانه هایمان به نشینیم اینجا چرا آمدیم؟) اگر شما تا این حد نمی‌توانستید این را به بینید وبطور صحیح وروشن قضاوت بکنید که بسود ملت ایران هم هست من حرفی نداشتم عرض کردم امکان اشتباه راهم در نظر بگیرید وبعداً هم یک توضیح کوچکی داشتم که اگر ممکن است به این توضیح بنده آقای مخبر جواب بفرمایند در صورتی که پیشنهاد بنده رد شد می‌خواهم سؤال کنم که اگر این اگر هم ندارد مسلماً این هیئت مختلط تاپایان دوره هم خواهد بود واین پنج نفر نمایندگان مجلس (چندنفر از نمایندگان – مدتش ۳ ماه‌است) فقط سه ماه‌است وبعد از سه ماه این دیگر چه می‌شود (دکتر بقائی – ماده رابخوانید روشن می‌شود)
رئیس – مدت سه ماه‌است وطبق این ماده تمدید هم می‌توانند بکنند
تیمورتاش – تمدید هم داشته باشد دیگر عرضی ندارم
مکی – اجازه بفرمایید توضیح بدهم
رئیس – بگذارید رأی گرفته شود چون یکدفعه مخبر صحبت بکند یک دفعه هم مخالف (رأی رأی) آقای کشاورز صدر مخالفید؟
کشاورز صدر – آقایان می‌گویند رأی دستور بفرمایید پیشنهاد مجدداً قرائت بشود (پیشنهاد مجدداً‌قرائت شد)
مکی – اجازه بفرمایید بنده مختص توضیحی عرض کنم
رئیس – بفرمایید
مکی – خیلی تعجب می‌کنم بعد از این همه مباحثاتی که شد فلسفه این که چرا اینکا را کردند وچرا این هیئت انتخاب کردند وچرا اختیار بمجلسین دادند وبعرض مجلس شورای ملی رسید باز آقایان این مطالب را می‌فرمایند (صحیح است) بنده خیلی خیلی تاحالا امساک کردم یک عرضی را بکنم ولی ناچار هستم که عرض بکنم یکی از علل سقوط ناگهانی دولت این بود که سیاست خارجی فشار آورد که مجلس را منحل بکند شما با یک چنین دولت هائی مواجه هستید بایک همچوسیاستی آن وقت اجازه میدهنید به این دولتها آشتیانی‌زاده – کی اینحرف را زده واقعاً این راست است؟
تیمورتاش – جناب آقای رئیس اجازه بدهید توضیح بدهم
رئیس – آقای ملک مدنی
ملک مدنی – بنده خواستم توضیح بدهم که کمیسیون منتخب مجلس است هیچوقت کمیسیون نمی‌تواند قائم مقام مجلس بشود پیشنهاد جنابعالی برخلاف اصول است (صحیح است) این آقایان اعضای کمیسیون وظیفه شان راهم بخوبی انجام داده‌اند ما انتخابشان کرده‌ایم ولی همیشه باید اصول را مراعات بکنیم این پیشنهاد جنابعالی بهیچوجه وارد نیست هر جریانی هست کمیسیون باید بمجلس پیشنهاد بکند ومجلس هم تصویب بکند این بود که بنده خواستم این موضوع را یادآوری کنم.
تیمورتاش – اجازه بدهید توضیح بدهم.
رئیس – توضیح یکدفعه دادید
تیمورتاش – اگر اصراری دارد که توضیح ندهم عرضی نمی‌کنم.
رئیس – اصرای آئین نامه دارد که شما یکدفعه بیشتر توضیح ندهید من چه اصراری دارم حالا هر قدر می‌خواهید توضیح بدهید، صحبتتان را بکنید.
تیمورتاش – اگر عصبانی هستید عرضی نمی‌کنم
رئیس – نه خیر بفرمایید
تیمورتاش – بنده همین جا عرض می‌کنم وخیلی مختصر، بنده بهیچوجه من الوجوه عرض نکردم که دولت را در اینکار مداخله بدهیم بنده عرض کردم که دولت یک هیئتی انتخاب بکند وآن هیئت باتوافق وتصویب کمیسیون نفت که تامدتی خواهد بود اقدام بکند.
رئیس - باتوجه به توضیحی که دادند آقایانی که باپیشنهاد ایشان موافقند قیام فرمایند (عده کمی برخاستند) تصویب نشد (خنده نمایندگان) یکدفعه دیگر عرض کردم پیشنهاد است یاقبول می‌شود یارد می‌شود از این خنده من خیلی بدم می‌آید یاقبول می‌شود یارد از طرف نمایندگان اقتضا ندارد اینکار را بکنند پیشنهاد آقای ملک مدنی قرائت می‌شود (بشرح زیرقرائت شد)
- پیشنهاد می‌نمایم برای اینکه طبق اصول باشد یکنفر وزیردارائی یاقائم مقام او فقط باشد که عده یازده نفر باشد. - ملک مدنی
رئیس – آقای ملک مدنی
ملک مدنی – بنده باتأیید بیانات آقای مکی عرضی می‌کنم راجع به اینکه متأسفانه دولتهای ماچون دولتهای حزبی نیستند متکی بحزب وجمعیت نیستند وهمیشه با مجلس فاصله دارند هر وقت هم فشاری پیداشده آنها بیشتر از مجلس تحت تأثیر واقع شده‌اند سابقه هم نشان داده خیلی هم موارد زیادی دارد ومحتاج نیست که این بحث را بنده در مجلس بکنم باینجهت عرض کردم که ماباید اصول را رعایت کنیم وباید عده طاق باشد این اصل قضائی واصل اکثریت است محکمه هم همانطوری که گفتند از پنج نفر تشکیل می‌شود بنده پیشنهاد کردم که فقط وزیردارائی باشد که عده یازده نفر باشد (یاقائم مقام او) وزیر مالیه یاقائم مقام اوکه در موقع اخذ آراء آن کمیسیون بمشکلا ت برنخورد رئیس آن جمعیت یاکمیسیون هم هیچ رأیش بارأی دیگری فرق ندارد الان اینجا آقایان حقوق دانان واساتید ماهمه نشسته‌اند اوهم مثل سایر افراد می‌ماند یامشارکت در رأی می‌کند رأیش مساویست بارأی دیگری یامشارکت نمی‌کند وقتی که سایرین رأیشان راداده‌اند باین جهت رأی رئیس آن هیئت اثر قضائی وقانونی زیادتری ندارد بنده پیشنهاد کردم که یا وزیر دارائی و با قائم مقام اوحضور پیدا کند که عده یازده نفر باشد.
مکی – بنده قبول می‌کنم پیشنهاد ایشان را
رئیس – اقایانی که با این پیشنهاد موافقند قیام فرمایند (عده زیادی برخاستند) تصویب شد در ماده اول دیگر پیشنهادی نیست رأی گرفته می‌شود بماده اول با اصلاحاتی که شده آقایانی که موافقند قیام فرمایند (عده قریب باتفاق برخاستند) تصویب شد ماده دوم مطرح است قرائت می‌شود (بشرح زیر خوانده شد)
- ماده ۲ – دولت مکلف است بانظارت هیئت مختلط بلافاصله از شرکت سهامی نفت انگلیس وایران خلع ید کند وچنانچه شرکت برای تحویل فوری وعذر وجود ادعائی بردولت متعذر شود دولت می‌تواند تامیزان ۲۵ درصد از عایدات جاری نفت را پس از وضع مخارج بهره برداری برای تأمین مدعی به شرکت در بانک ملی ایران یابانک مرضی الطرفین دیگر ودیعه گذارد آشتیانی‌زاده – بنده یک عرضی داشتم این طرح است باگزارش کمیسیون است؟
رئیس – طرح ملت.
آشتیانی‌زاده – اگر طرح است آقای مخبر کمیسیون باید بروند سرجای خودشان بنشینند.
رئیس- گزارش کمیسیون است ولی بصورت طرح
اردلان – بنده در ماده دوم یک عرایضی داشتم واز جناب آقای مخبر محترم کمیسیون واز نمایندگان استدعا می‌کنم که بعرایض بنده توجه بفرمایند ماده دوم هم باماده سوم تقریبا”یک مطلب است واین ناشی از دعاوی است که ممکن است که شرکت سابق نفت داشته باشدبنده خواستم یک مطلبی را در این خصوص عرض بکنم که تمام اساس این گزارش کمیسیون ممکن است قسمت مهمش مربوط به همین ماده باشد برای اینکه مادر جراید انگلستان هم اگر آقایان مطالعه فرموده باشند مخصوصا” آقایان اگر روزنامه دیلی ورگر راخوانده باشند می‌دانند که تمام باملی شدن صنعت نفت موافقت کامل کرده‌اند ووقتی که خودانگلیس‌ها هم منابع خودشان را ملی کرده‌اند نمی‌توانند غیر از این حرف بزنند ولی مطلبی که در همه جاگفتند، گفتند که مایک هزینه هائی کردیم ویک دعاوی برای خودشان قائل شدند در جراید خودشان ودر این گزارش هم اشاره شده امروز هم آقایان نمایندگان جبهه ملی توضیح فرمودند که مجلس شورای ملی دراین خصوص یک نظر عادلانه‌ای گرفته‌است که در دنیای متمدن نگویند که ما ایرانی‌ها می‌خواهیم حرف ناحسابی بزنیم البته تا اینجایش صحیح است. ولی بنده یک مطلبی را می‌خواستم عرض کنم وآن این نکته بود که بموجب قرارداد دارسی آنچه مؤسسات شرکت نفت در سراسر حوزه نفتی ایران بوجود آورده بموجب قرارداد بلاعوض مال ایران است بدون اینکه مادیناری از آن بابت بدهیم بعد هم قرارداد ۱۹۳۳ آمد که این قرارداد ۱۹۳۳ راجناب آقای تقی‌زاده بطلان آن را اعتراف کردند وجناب آقای دکتر شایگان با یک بیانات فصیحی که متکی بردلایل قضائی بود در همین مجلس استدلال فرمودند که اصلا این قرارداد باطل است. بنابراین تنها مدرکی که برای شرکت هست آن قرارداد دارسی است در قرارداد دارسی که ده سال دیگر موعدش منقضی می‌شود تمام مؤسساتی که شرکت سابق نفت در جنوب ودر خوزستان دارد بلاعوض مال ایران است اگر امروز شرکت نفت بیاید بگوید که یک قیمتی روی آنها بگذاریم وباین هیئت مختلطی که ما اختیار دادیم که این موضوع رارسیدگی بکند وبعد بمجلس گزارش بدهد بنده روی صحبتم با آقایان نمایندگان منتخبین است به آن هیئت مختلط است برای اینکه در گزارشی که آنها بمجلس می‌دهند ممکن است که اساس مذاکرات واضح نشود این است که بنده از آقایان نمایندگان که انتخاب می‌شودند از حالا اینموضوع را گوشزد می‌کنم که توجه به این موضوع مهم داشته باشند که تمام این اثاثیه وآنچه که در خوزستان ودر نقاط دیگر شرکت نفت دارد بموجب قرارداد در ده سال دیگربلاعوض مال ما است وقتی که اینطور شد که آن وقت فقط اینها می‌توانند بگویند که خیلی خوب ده سال دیگر مال شماست ولی امروز ممکنست بگویند که مال شمانیست یک کرایه‌ای ممکن است برای مدت ده سال ادعا بکنند که مامی‌توانیم روی این قسمت صحبت بکنیم والا بهیچوجه من الوجوه نیست باصل این لوله‌های نفت یامؤسساتی که دارند نمی‌توانند اظهاری بکنند اینست که بنده خواستم آقایان اعضای کمیسیون مختلط یک توجهی به این امر بفرمایند (یکی از نمایندگان ممکن است انشاءالله خودتان هم انتخاب بشوید) خیلی تشکر می‌کنم ولی هر گزارشی که این کمیسیون مختلط بمجلس شورای ملی بدهد باید این مذاکراتیکه در مجلس می‌شود اساس آن گزارش بشود والا حالا بیست وپنج درصد پیشنهاد کرده‌اند که برای مطالبات آنها در یک بانک مرضی الطرفین ودیعه بگذاریم چون این بیست وپنج درصد اگر چه بنظر بنده زیاد می‌آید ولی چون تامیزان بیست وپنج در صد است و بعداً هم این همیشه محفوظ است یعنی در واقع این پولی که جمع می‌شود حق آنها نخواهد بود بنده در اینکه این مبلغ در اینجاجمع بشود نگرانی ندارم نگرانی من ازاین است که مبادا از حالا کمیسیون مختلط خدای نکرده توجهی به این موضوع نکند که این مؤسسات در ده سال دیگر بلاعوض مال ماست در امتیاز نامه دارسی آقایان اگر توجه داشته باشند تمام این مؤسسات از عوارض گمرک معاف بوده‌اند بنابراین اگر یک لوله هائی آورده‌اند در مسجد سلیمان گذاشتند تا آبادان که پنجاه فرسخ است اگر عوارض گمرک داده بودند توجه بفرمایید درسی سال پیش یک پول گمرکی با این میزان چقدر برای مانفع داشت اگر ما امروز بموجب قرارداد دارسی آنها را از مالیات معاف کردیم برای این بود که در ماده بعدش قید شده در آخر مدت امتیاز تمام اثاثیه واموال بلاعوض مال خودمانست به این لحاظ ما اینها را از گمرک معارف کردیم در ظرف اینمدت سی سالیکه این مؤسسات را آنها تأسیس کردند قوای انتظامی ایران که از کسبه ملت ایران اداره می‌شودو این مؤسسات را حفاظت میکرده ماتمام این پولها را از کیسته ملت ایران پرداختیم از گمرک آنها را معاف کردیم وگمرک نگرفتیم برای اینکه می‌دانستیم در انقضای قرارداد دارسی اینها مال ما است بنابراین آن اموالی که شرکت امروزه در اینجا دارد نبایست که مأخذ ادعای شرکت واقع بشود اینها بعد از دهسال دیگر متعلق بملت ایرانست حالا ممکن است یک چند درصدی بعنوان کرایه تاده سال از ادعای آنها قبول کنیم واین قسمت و هیئت مختلط یکمیسیون نفت گزارش بدهد بنده فقط تذکرم درهمین قسمت بود واین عرایض هم که در اینجا کردم ودر صورتمجلس ثبت خواهد شد قطعاً یک نسخه اش راهم وقتی که هیئت انتخاب شد برایشان می‌فرستم که این هیئت این مطالب را مورد نظر قراربدهند واینکه اینها در روزنامه‌های عراق وجاهای دیگر دعاوئی در حدود چندصدمیلیون لیره واین صحبتها را کرده‌اند بهیچوجه من الوجود این ادعاهاطرف توجه ملت ایران نیست (صحیح است) (امینی قسمت اعظم تمام این مؤسسات در این چندسال استهلاک شده ودر گزارش هم هست) بنده می‌دانم که کمیسیون نفت وکمیسیون مختلط به این موضوع توجه دارند معهذا من محض اینکه خیالم راحت باشد خواستم این تذکر را عرض بکنم.
مکی – اجازه بفرمایید توضیح بدهم.
رئیس – بفرمایید.
مکی – بنده برای اطلاع آقایان عرض می‌کنم که طبق بیاناتی که آقای وزیر دارائی در یکی از جلسات کمیسیون نفت کردند دوسوم کلیه تأسیساتی که شرکت نفت در ایران دارد استهلاک شده روزی که ایشان این بیان راکردند بنده گفتم یکسوم بقیه هم بیست درصدش متعلق بملت ایرانست بنابراین من بآقای اردلان اطمینان می‌دهم که حق ملت ایران، حقوق ملت ایران بیش از تأسیساتیست که در ایران دارند مقدارش رانمی‌توانم تعیین کنم ولی مطمئناً بدانند که ماخیلی بیشتر از آنها طلبکار خواهیم شد.
رئیس – اقای اسلامی باماده ۲موافتند؟
اسلامی – بنده در ماده ۲ عرضی ندارم.
رئیس – بسیارخوب کسی دیگر اجازه نخواسته بعنوان موافق صحبت کند پیشنهادات ماده قرائت می‌شود (بشرح زیرقرائت شد)
- پیشنهاد می‌کنم درماده ۲ بجای جمله بانظارت، جمله باتصویب ونظارت گذاشته شود – صفائی
رئیس – آقای صفائی
صفائی ـ آقایان محترم توجه دارند که نظارت دونوع است، یک نظارت استصوابی است، یک نظارت استطلاعی در اینجا ودر این کلمه ذکرنشده که منظور از نظارت بچه نوع نظارتیست (حائریزاده – نظارت استصوابی است) وچون در موقع عمل ممکنست ایراد بربخوریم که آیا واقعاً از نظارت منظور اینست که عملیات دولت را کمیسیون فقط مطلع بشود یا اینکه نظر استصوابی داشته باشد از فحوای کلمات اینطور معلوم می‌شود که نظر استصوابیست (صحیح است) برای آنکه دولتها راثابت نمی‌دانند یاتحت تأثیر فرض می‌کنند وباینجهت عده راهم طوری تعیین کرده که اکثریت همیشه بانمایندگان مجلسین باشد، بنده برای اینکه این موضوع مشتبه از بین برود ودر موقع عمل تردید پیدا نشود جمله را باینطور تصحیح کردم که در ماده دوم اینطور نوشته شود که دولت مکلف است باتصویب ونظارت هیئت مختلط بلافاصله از شرکت الخ … زیرا بانظارت مطلق چون دوجور ممکنست تفسیر شود ومنظور واقعی مجلس شورای ملی را از لحاظ نظارت استصوابی تأمین نمی‌کند. برای رفع شبهه بنده این پیشنهاد راکردم وتصور می‌کنم که اقای مخبرهم موافقت بفرمایند
رئیس – آقای حاذقی
حاذقی – بدون تردید مانظر همکاران محترممان را احترام می‌گذاریم ومیل داریم که اگر پیشنهادی داده می‌شود، آن پیشنهاد به نتیجه برسد ولی همانطوری که از مجموع مذاکراتی که در این دوسه جلسه پیش آمده‌است مابرایمان روشن شده‌است تهیه این لایحه یعنی در قسمت این ۹ ماده بایک مطالعات دقیق فنی صورت گرفته‌است، برای صحبت کردن همیشه مجال هست ومی شود راجع بهرموضوعی صحبت کرد وچون وقت مادر این مورد خیلی ذیقیمت است واحتیاج مبرمی دارم (صفائی آقای حاذقی این چه فرمایشی است شما می‌فرمایید چون این مطالعه شده مابحث نکنیم ماهم نظر داریم) بفرمایید یک قدری آب خوردن برای آقای صفائی بیاورند. عرض کنم مطلبی که بود ما میل داشتیم که با پیشنهاداتی که آقایان دیگر که نظیر این پیشنهاد ات را بدهند به این پیشنهادات بدون مطالعه رأی داده نمی‌شود. برای آنکه همانطوری که عرض شد پیشنهادهای خلق الساعه که در باره یک مسئله خیلی حساسی داده می‌شود، ما هیچوقت حاضر نیستیم بظور چشم و گو ش بسته به آن رأی بدهیم بنابراین وقت ما تلف می‌شود و کار ما بتعویق می‌افتد. اگر آقایان علاقه مند هستید و حسن نیت هم دارید لطف کنید و پیشنهاداتی که فعلاًموردی ندارد لطف نکنید تا اینکه کار ما انجام بگیرد و بعد نظری دارید به آن کمیسیون بدهید و با کمال احترام مورد مطالعه قرار بگیرد
رئیس- آقای مخبر
مکی - این پیشنهاد را نمی‌شود قبول کرد. بدلیل آنکه اینجا راجع بخلعید صحبت می‌کند. می‌گوید دولت مکلف است با نظارت هیئت مختلط بلافاصله از شرکت خلع ید نماید (اسلامی – دولت باید بکند) و تصویب آنها را لازم ندارد اگر آنطور بشود اکر آنها تصویب نکنند نباید خلع ید بکند؟استدعا می‌کنم این را پس بگیرید برای اینکه اینجا یک سوسه ایست اگر این سوسه گذاشته شود ممکنست خلع ید نشود.
صفائی – بنده پیشنهادم را پس می‌گیرم.
رئیس- پیشنهاد دیگرقرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد) پیشنهاد می‌کنم در اخر ماده ۲ عبارت زیر اصلاح شود: پس از وضع مخارج بهره برداری برای تأمین مدعی به دعاوی احتمالی شرکت الی آخر… مهدی ارباب
رئیس – آقای مهدی ارباب نمایندگان – پس گرفتند – پس گرفتند.
رئیس – بفرمایید توضیح تان را بدهید.
ارباب – نمی‌گذارند، بنده اینجا پس از عبارت (مدعی به شرکت) اضافه کردم دعاوی احتمالی، حالا اگر آقایان موافقند که موافقند، اگر مخالفند بنده پس می‌گیرم.
مخبر – اجازه بفرمایید بنده توضیح عرض کنم
رئیس – پس گرفتند پیشنهاد دیگر قرائت می‌شود. (بشرح زیرقرائت شد) مقام محترم ریاست مجلس شورای ملی شیدالله ارکانه – پیشنهاد می‌کنم – بجای ماده دوم پیشنهاد کمیسیون نفت به ترتیب ذیل نوشته شود:
- ماده دوم – دولت ملکف است حداکثر در فاصله ده روز ازتصویب این قانون بانظارت هیئت مختلط تمام تأسیسات کمپانی نفت جنوب ودفاتر ومحاسبات آنرا تصرف کند - آشتیانی‌زاده
رئیس – آقای آشتیانی‌زاده
آشتیانی‌زاده – عرض شود که اگر مدت تحویل اثاثیه وتأسیسات کمپانی سابق معین نشود موجب خواهد شد که بعدها مسئولین تحویل گرفتن این تأسیسات واین انستالاسیونها از انجام وظیفه طفره وتعلل کنند (چند نفر از نمایندگان مدت دارد نوشته‌است بلافاصله) بنابراین بعقیده بنده باید مدت معین شود ودیگر اینکه تصویب ماده‌ای که بدون ذکر مدت دولت را مکلف باجرای نظریات مجلس کرده باشد مثل یک اختیار تام ودادن یک سفید مهره ایست بدست دولت که تاهروقت وتاهراندازه‌ای که دولت صلاح دانست این مدت را بکشد وشاید هیچوقت تحویل نگیرد هرروز بیاید اینجا بگوید به این علت این علت فنی یاقضائی یاسیاسی تحویل نگرفتم بنده عرض نمی‌کنم که حتماً به این رأی بدهید من عقیده‌ام را عرض می‌کنم می‌خواهید رأی بدهید می‌خواهند رأی ندهید والبته اگر ما مدت را معلوم بکنیم وتکلیف دولت را از نظر مدت معلوم بکنیم قضیه از نظر ملت ایران برای بعدها حل است مسلم است که در فلان تاریخ مؤسسات کمپانی تحویل ملت ایران خواهد شد اما راجع بتذکر احتمالی دعاوی ناحق، آقای دانشمند رفیق عزیزخودم آقای دکتر فرمودند چون حقوق نمی‌دانی فضولی نکن خوب بنده نمی‌دانم آقایان بنده را روشن کنید (یکی از نمایندگان – خیراینطور نگفتند) نه خیر گفتند نمی‌فهمید بنده حقوق نخوانده‌ام واستدعا می‌کنم از علمای علم حقوق که بنده هر جا اشتباهی می‌کنم با نورعلم خودشان بنده را روشن کنند این اشکالی ندارد ودیگر اینکه این بیست وپنج در صد که ما اینجا گذاشتیم برای کمپانی برای اینکه اگر یک روزی کمپانی ادعائی کرد یاحقی برای خودش قائل شد از این وجه ماحق اویا ادعای اورا تأمین کنیم بعقیده بنده این برخلاف اصل است چرا؟ مابرای کمپانی نفت جنوب هیچ حقی قائل نیستیم اگر کمپانی نفت از ملت ایران طلبکار است از دولت طلبکار است چه فرقی دارد از نظر حقوقی باسایر طلبکاران از دولت که مابیائیم برای این یک امتیازی قائل شویم که قبلا دولت ایران ۲۵ درصد از منافع خالص راکنار بگذارد که اگر کمپانی حق داشت وحق پیدا کرد وادعای خودش را بکرسی نشاند این حقش را بگیرد اگر کمالی حقی دارد این محاکم صالحه عدیله یا این دادگستری مابرود آنجا (فرامرزی – میگوئیم برود جزإء طلبکارهای حاجی ربابه) احسنت اگر این طور بشود چه عیبی دارد!مگر طلبکارهای حاجی ربابه گناهی کرده‌اند؟ کمپانی هم برود در آنجا محاکمه بکند هروقت محاکمه رابرد البته دولت ایران هم پول رابهش می‌دهد وبنده بعقیده خودم خلاف منطق است که مجلس شورای ملی ایران برای کمپانی تمایزی قائل بشود وقایل بشود که کمپانی تفاوتی داشته باشد باسایر شرکتها که در داخل ایران ثبت شده‌اند ابدا” بنده معتقدم که کمپانی باسایر شرکتها در یک عرض است واگر ادعائی دارد، این دادگستری، اینهمه محاکم صالحه عدلیه هم که در زمان وزارت آقای امیرعلائی اصلاح شده می‌رودآنجا
رئیس – آقای مخبر مخبر – موضوع حقوق ملت ایران از شرکت سابق نفت جنوب منحصر به تأسیساتش در ایران نیست. شرکت نفت جنوب ایران در ۲۳۷ شرکت در شرکتهای مختلف دنیا صاحب سهم است در نفت عراق در نفت بصره در نفت موصل در خیلی از شرکتهای بحر پیمائی وحمل ونقل سهم دارد این سهام بیست درصدش متعلق بملت ایرانست مابرای یک مختصری که بایستی اگر اینها یک وقتی ادعائی داشته باشند از نظر بین المللی نیائیم تأمین نکنیم نظر اینها را نباید که تمام حقوق مادر۲۳۷شرکت از بین برود.
آشتیانی‌زاده – من کی عرض کردم!من گفتم صد دینارهم بآنها ندهید شما می‌فرمایید بیست وپنج درصد بهش بدهیم بنده عرض می‌کنم که هیچ ندهیم
رئیس – آقای کشاورز صدر
کشاورز صدر – جناب آقای آشتیانی‌زاده جنابعالی فرمودید در ظرف ده روز وحال آنکه در این ماده ذکرشده‌است که بلافاصله یعنی بعد از انجا تشریفات قانونی در مجلس وبلافاصله که از ۱۰ روز زودتر است یعنی همان آنی که قانون قابل اجراشد، مکلف بشوند که آنها بروند برای خلع یدشرکت نفت سابق اقدام بکنند (آشتیانی‌زاده – در ظرف ۲۴ ساعت بنده پیشنهادم راباین ترتیب اصلاح می‌کنم) این که نظر جنابعالی را بهتر تامین می‌کند بلافاصله از هرمدتی ولو دوساعت هم اگر شمابگویید زودتر است این رابلافاصله گذاشته‌اند که این بحث دیگر نباشد واستدعا می‌کنم از جناب عالی که پس بگیرید.
آشتیانی‌زاده – بنده پیشنهادم را ۲۴ ساعت می‌کنم
رئیس – رأی گرفته می‌شود به پیشنهاد آقای آشتیانی‌زاده، البته باعنوان ۲۴ ساعت نه ۱۰روز، آقایانی که موافقند قیام بفرمایند (عده کمی برخاستند) تصویب نشد پیشنهاد دیگری قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد)
- هیئت مختلط مکلف است نسبت ببهره برداری سایر معادن سراسرکشور پیشنهادات لازمه بمجلس در ظرف مدت مقرر تقدیم دارد –
کشاورز صدر اردلان – این پیشنهاد وارد نیست آقای رئیس
رئیس – اقای کشاورز پیشنهاد شما وارد نیست چون مربوط به این گزارش نیست
کشاورز صدر – توضیح هم ندهم آقای رئیس؟
مکی – آقای کشاورز صدر در مقدمه قانون نظر شما تأمین شده
رئیس – سابقه پیدامی‌شود دیگران هم اینطور پیشنهاد هامی دهند
کشاورز صدر – اگر مربوط به ماده دیگری است بنده می‌روم می‌نشینم سرآن ماده می‌آیم
دکتر طبا – وقتی وارد نیست در ماده دیگر هم وارد نیست
کشاورز صدر – آقای دکتر طبا شما از پهلوی بنده پاشوید کار مملکت است، باید انجام وظیفه بکنیم اگر این غیر وارد است بفرمایید آنجا بگویید چرا وارد نیست
اردلان – فداکاری کنید آقا
کشاورز صدر – پیشنهاد بنده این است خواهش می‌کنم توجه بفرمایید هیأت مختلط مکلف است نسبت به بهره برداری سایر معادن کشور پیشنهادات لازمه بمجلس در ظرف مدت مقرره که سه ماده‌است تقدیم دارد. ازنظر بنده اجرای این پیشنهاد هیچ اشکالی ندارد چون ماوقتی که تصویب کردیم، کم کم بنده را دارید با آقای آشتیانی‌زاده هم عقیده می‌کنید (یکی از نمایندگان خدانکند) شما قانونی تصویب کردید ونفت را در سرتاسر کشور ملی کردید وهر جا یک چاهی زده شده باشد در شمال یاجنوب درخاک ایران باشد باید جزو همین بگذارید نهایت بنده حال دست وپای مجلس وکمیسیون را توی پوست گردو نمی‌گذارم، می‌گویم مطالعه بکند وپیشنهاد لازم را بدهد ماکه غیر از مصالح مملکت نظری نداریم بنده اگر نظرم تامین بشود واگر بدانم در یک گوشه ئی از مملکت در یک نقطه‌ای تضییع حق ماشده‌است تأمین می‌شود که اصراری ندارم باینکار (صالح - جزء وظایف کمیسیون نفت است) نظر بنده این بود، بنده چون جناب آقای دکتر شایگان مرقوم فرمودند که در مقدمه ماتصریح کرده‌ایم ودر صورت مذاکرات کمیسیون نفت هم نوشتیم بنده پس می‌گیرم
رئیس – یک پیشنهاد دیگر هم از آقای کشاورز صدر رسیده‌است که وارد نیست قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد)
- پیشنهاد می‌کنم تبصره زیر به ماده ۶ اضافه شود هیأت مختلط مکلف ا ست بلافاصله پس از خلع ید شرکت نفت نسبت بمسکن وبهداشت وبالنتیجه رفاه کارگران وعائله آنان اقدام نمایند - کشاورز صدر
کشاورز صدر – پس گرفتم
رئیس – پیشنهاد دیگر قرائت می‌شود (بشرح زیرقرائت شد)
- پیشنهاد می‌کنم ماده دوم طرح تا این جاکه عبارت خلع ید تمام می‌شود مورد شور وبحث وتصویب قرار گیرد وبقیه مطلب وعبارات ماده دوم حذف شود – مکرم
رئیس – آقای مکرم پیشنهاد حذف نمی‌شود کرد، پیشنهاد تجزیه بکنید هروقت که نسبت بماده رأی گرفته می‌شود. بفرمایید توضیحتان را بدهید.
مکرم – عرض کنم که باوجود جناب آقای دکتر مصدق وسایر آقایان دکترها واساتید حقوق در کمیسیون نفت قطعا” بنده نبایستی هیچگونه اظهار عقیده‌ای در اطراف این طرح یالایحه بکنم (صحیح است) اما از نظر اینکه آقایان هم تصدیق دارند که این طرح روی صلاح اندیشی که اعضای کمیسیون فرموده بودند خیلی باعجله تنظیم شده وتقدیم گردیده بنده لازم دانستم آنچه بنظر خودم رسیده در این باب بعرض مجلس برسانم اول ماده دوم را با اجازه آقایان قرائت می‌کنم که تا آنجا که بنده عرض کردم مورد شورقرا بگیرد وبقیه تجزیه بشود ویاحذف شود. ماده دوم – «دولت مکلف است بانظارت هیئت مختلط بلافاصله از شرکت سابق نفت انگلیس وایران خلع ید کند، این تمام شد. قانون هم بنظر بنده همینطور بطور قاطع بایستی تهیه شود. دیگر اگر شرط وچنانچه ویک پیش بینی‌های دیگری اگر وارد قانون بشود، صورت قانون پیدانخواهد کرد حالا در اینجا این عبارتیست که عرض می‌کنم تجزیه بشود» وچنانچه شرکت برای تحویل فوری بعذر وجود ادعائی بردولت متعذر بشود، دولت می‌تواند تامیزان بیست وپنج در صد از عایدات جاری نفت را پس از وضع مخارج بهره برداری برای تامین مدعی به شرکت در بانک ملی ایران یا بانک مرضی الطرفین دیگر ودیعه گذارد» همانطور که اول عرض کردم موادی باینصورت را نباید وارد قانون کرد. این یکی (مکی – آن اصلاح عبارتی خودتان راهم بفرمایید) عرض کردم تا آنجا که خلع ید کنند از شرکت سابق نفت صحیح است، اگر فرض کنیم که شرکت سابق یک ادعائی دارد بنده تصور نمی‌کنم در هیچیک از قوانین حقوقی دنیا چنین ماده باشد که برای فرضی که مامی‌کنیم برای مدعی علیه یا مدعی خودمان مایک مبلغی نقد بگذاریم در بانک مخصوصا” که در ماده سوم هم این نظر کاملا تامین شده اینجا ماده سوم راهم می‌خوانم بعد نظر خودم راهم عرض می‌کنم» دولت مکلف با نظر هیئت مختلط ….
رئیس – ماده سوم مطرح نیست
مکرم – این مورد استناد بنده‌است جزءدلایل بنده‌است «دولت مکلف است بانظارت هیئت مختلط بمطالبات ودعاوی حقه دولت وهمچنین بدعاوی حقه شرکت رسیدگی نموده نظریات خودرا بمجلسین گزارش دهد که پس از تصویب مجلسین بموقع اجرا گذاشته شود» (صحیح است) وقتیکه این هیأت رسیدگی کرد اگر مطالباتی بود بمجلس گزارش می‌دهد، مجلس اگر تصویب کردپرداخته می‌شود بنابراین قبلا یک بیست وپنج درصد امانت گذاشتن در بانک هیچ معنی ندارد اما بازهم اگر فرض کنیم مجلس شورای ملی مصلحت بداند این قسمت را تصویب کند چه مانعی دارد که برای ادعاهای ملت ایران هم که مسلما” خیلی بیش از ادعای آنهاست یک بیست وپنج درصدی هم فرضا” قائل شویم که اگر ماهم مطالباتی داشتیم یا ادعائی داشتیم بیست وپنج در صد هم آنها بدهند (شوشتری – کی بگذارد) آنهاهم بگذارند یک بیست وپنج درصد هم آنها بدهند وقتی می‌گویند خلع ید بکند ماده سوم هم صراحت دارد من از جناب آقای مکی استدعامی‌کنم بدین مطلب توجه بفرمایند اگر این عرضی که من می‌کنم تامین کند منظور کمیسیون نفت ومنظور جنابعالی را موافقت بفرمایید جناب آقای فروزان هم موافقت بفرمایید
اسلامی – بنده اخطار نظامنامه‌ای دارم
رئیس – طبق چه ماده‌ای؟
اسلامی – طبق همان ماده تجزیه
رئیس – بله می‌دانم صحبت ندارد پیشنهاد تجزیه. آقای دکتر شایگان
دکتر شایگان – تمام سعی کمیسیون در این بوده‌است که حرفی راکه مامی‌زنیم این حرف دنیا پسند باشد (صحیح است) وقتی به یک شرکتی میگویید بواسطه اینکه مجلس شورای ملی ایران ومجلس سنا مصلحت دیده‌است، صنعت نفت را ملی کند (صحیح است ۹ وباید بروی این هیچ ایرادی نمی‌واند بکند هیچ حرفی در مقابل این حرف مانمی‌تواند بزند جز یکی. آن یک عبارت از اینست که می‌گوید آقا من ادعاهائی دارم این راممکن است بگوید. جز این حرف دیگر هیچگونه ایرادی نمی‌تواند بکند (صحیح است) این ایرادات رامی‌تواند بکند می‌تواند بگوید که آقا بهرعنوانی هست بله قراردادمبلغی بوده‌است بله من اینجاغاصب بوده‌ام، تمام این صحبتها هم قبول ولی من مقدار متنابهی از سرمایه‌ام را اینجا گذاشته‌ام بنده عرض می‌کنم سرمایه‌ای ندارد، بنده عرض می‌کنم در مقابل منافع بی پایانی از این نفت برده‌است دولت انگلستان قادر نیست که رفع خسارت از ملت ایران بکند. اما این را بنده می‌گویم آقا نه شرکت نفت، شرکت نفت غیر از این ممکن است بگوید. می‌گوید آقا من بهرعنوانی بوده‌است اینجابوده‌ام ولو بعنوان غاصب اینجا آمده‌ام و مؤسساتی دارم منافعی دارم، شما که میگویید مصلحت ملت ایران در این است که نفتش را خودش اداره بکند، با این مصلحت من مخالف نیستم ولی شما که نمی‌خواهید که حق مرا از بین ببرید این حرف منطقی است که می‌تواند بزند. در مقابل این حرف ما آمدیم این مطلب را گفتیم که اگر متعذر شد با این عذر ما میگوئیم بسیار خوب و به دعاوی شما رسیدگی می‌کنیم اگر که دعاوی شما پایه‌ای داشت و لو یک پایه متزلزلی هم داشت به نسبت آن دعوی که کرده‌اید این هیأت مختلط قبول کرده به نسبت او تا بیست و پنج در صد، برای شما تأمین می‌گذاریم و آن مال خودماست در هر حال بنده در اینجا وقت را مغتنم میشمارم و عرض می‌کنم که بنده در اینجا به آقای آشتیانی‌زاده هیچ مطلبی که نسبت بایشان اهانت آور باشد عرض نکردم اگر یک کسی بمن بگوید گه آقا تو شیمی نمی‌دانی بسیار خوب بنده شیمی نمی‌دانم این مطلبی نیست، ایشان ظاهراً اینست که مدعی حقوقدانی نیستند و بنده هم عرض کردم چون مدعی حقوق دانی نیستند این را که گفتم شما باید بدانید معنیش چه چیز است والا بنده که در فهم و درایت ایشان تردیدی نمی‌کنم (آشتیانی‌زاده – بنده هم بجنابعالی ارادت دارم) ولی عرض بنده اینست که این مطلبی را که ما گذاشتیم همه توجه ما روی این قضیه بنده‌است که کسی نتواند در محیط بین المللی بما بگوید که شما چرا زور میگویید و با بودن این مطلب اینجا هیچ ایرادی متوجه ما نیست اما اینجا یک غلط املائی شده‌است، یعنی د رچاپ اشتباه شده‌است (و عذر) (بعذر) باید بشود استدعا می‌کنم اینرا اصلاح بفرمایید بعد هم یک غلط املائی دیگری هست و البته غلط املائی بتمام معنی نیست و آن مدعی به‌است برای اینکه یایش پنجم است و بعد هم بخصوص بکلمه دیگری هم وصل شده اولی و حق اینست که با (الف) نوشته شود نه (ی) خیلی معذرت می‌خواهم از این ملا مکتبی بودن
مکرم – چون از نظر اصول آقایان نسبت به پیشنهاد بنده تردیدی نفرمودند بلکه وارد هم دانستند پیشنهاد بنده اولی چون فرمودند از نظر بین المللی یک اشکالاتی موجود بود، بنده پیشنهادم را پس می‌گیریم
رئیس – پیشنهاد دیگر قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد)
- دولت مکلف است با نظارت هیئت مختلط بلافاصله از شرکت نفت تقاضا خلع ید نماید که در ظرف یکماه کلیه تأسیسات مربوط بشرکت نفت را تحویل نمایندگان دولت ایران نمایند الخ.. غلامرضا فولادوند
رئیس – آقای فولادوند
غلامرضا فولادوند – البته آقایان تصدیق دارند که ما امشب مشغول انجام یک امری هستیم که ممکنست این مملکت را بحد اعلای ترقی برساند و ممکن هم هست خدای نکرده یک صدماتی هم در برداشته باشد البته ملت ایستادگی خواهد کرد. بنده یک پیشنهادی قبلاً کرده بودم که علاوه بر اینکه آقایان اظهار لطف نفرمودند و رأی ندادند به بنده حمله کردند و عین آن پیشنهاد را آقای مملکت کردند تصویب شد عین آن پیشنهادها در پیشنهاد بنده‌است.
رئیس – شما یکی علاوه کردید شد ۱۳ تا. ایشان یکی کم کردند
فولادوند – پیشنهاد بنده اینست که قرائت می‌کنم این ماده را خواهش می‌کنم آقایان توجه بفرمایید مخصوصا آقایانی که حقوق می‌دانند ملاحظه بفرمایند قسمت اول و دوم این ماده چقدر نامربوط است میگو ید دولت مکلف است با نظارت هیأت مختلط بلا فاصله از شر کت سابق نفت انگلیس و ایران خلع ید کند این نمام شد بعد می‌گوید و چنانچه شرکت برای تحویل فوری و عذر وجود ادعائی بر دولت متعذر شود دولت می‌تواند تا میزان ۲۵ درصد از عایدات حاوی نفت را پس از وضع مخارج بهره برداری برای تأمین مدعا به شرکت در بانک ملی ایران یا یک بانک مرضی الطرفین ودیعه گذارد. بنده می‌گویم دولت باید این را خلع ید بکند، و اگر خلع ید نکرد آنوقت باز عایداتش را بگذارد در بانک ملی؟پس خلع بر تصرف است این یکی (کشاورز صدر – تمام می‌شود خلع ید) آقا اجازه بدهید دقت کنید و الا فردا ممکن است بمجلس ایران بخندند که این جور قوانین را می‌گذارند دولت مکلف است که این خانه را از دست این شخص بگیرد و مال الاجاره اش را هم بگیرد و اما اگر نداد آنوقت مال الاجاره اش دست دولت نیست که بگذارد توی بانک این یکی اجازه بفرمایید این موادی را که یک شب بنشینی بنویسی. فردا بیاورید تصویب کنید چه جوری آقا ممکن است این برود در یک محاکم بین المللی ما را مسخره می‌کنند. این یک عرض من. عرض دوم پیشنهادی که من کردم برای این بود که این توضیح را بدهم می‌گوید دولت مکلف است با نظارت هیأت مختلط بلافاصله از شرکت سابق نفت انگلیس و ایران خلع ید کند شمائی که می‌بینید رأی می‌دهید که یک کسی دکانش را ازش بگیرند یک ده روز فرصتش نمی‌دهید؟ آخر یک تأسیساتی که صد هزار نفر کارگر دارد، باید بهش یک اخطاریه‌ای بفرستید به این موسسهٔ فرجه‌ای بدهید که آقا ۱۵ روزه تحویل بده آقا این ماده اصلا خرابست. بنده استدعا می‌کنم که یک فرجه‌ای بدهید کمیسیون یک مطالعه‌ای بکند و البته من از اشخاصی هستم که دوره پیش و این دوره با تصویب این قانون موافق بودم امانه اینکه اگر رفتند از ما شکایت کردند این شرکت بگوید آقا سی سال رفتم توی مملکتشان خدمت کردم حالا که می‌خواهم بروم آمدند کاسه و کوزه مرا ریختند بهمدیگر باشد یک مهلتی بهش بدهید،۱۵ روز اقلاًفرجه بدهید که اسبابش را بردارد برود. باضافه بین ماده صدر و ذیلش با هم مخالفست حالا می‌خواهید تصویب بفرمایید، می‌خواهید تصویب نفرمایید،
رئیس – آقای نبوی
نبوی – بنده تصدیق نی کنم که تنظیم عبارت خیلی خوب نیست، عبارتی که باید در قانون نوشته شود ممکن بود بهتر از این باشد در این قسمت …
محمد علی مسعودی – دو قسمتش بکنید، قسمت آخر ماده بصورت تبصره باشد همه هم موافقند
نبوی – در این قسمت با جناب آقای فولادوند بنده هم موافقم که می‌شد خیلی بهتر از این نوشت، گمان می‌کنم اگر در موقع اخذ رأی عبارتش را اصلاح کنیم خوبست اگر موافقت بکنند هیچ اشکالی ندارد ولی در اصل موضوع بنده خیال می‌کنم بهمین طریقی که نوشته‌اند با اینکه عبارتش ناقص است باز هم نظر ایشان را تأمین می‌کند. راست است که تودیع بیست و پنج در صد غیر از خلع ید است در اینجا نوشته شده که از شدکت باید بلافاصله خلع ید شود، دولت باید بلافاصله خلع ید شود، و اگر شرکت عذری داشت هیئت باید بیست و پنج در صد را ذخیره کند و تودیع کند ولی نوشته‌است که اگر عذری داشت پس با داشتن عذر هم باز خلع ید حتماً باید بشود و آن بیست و پنج در صد توزیع بشود. برای اینکه عمل خلع ید حتمی و الزامی است، اگر خلع ید نمی‌کرد عواید دردست هیئت مختلط نبود که بتواند تودیع بکند پس این هم د رآن مستتر است آنهم یک استتار واضح نه مبهم. دولت باید خلع ید بکند و عواید را هم بگیرد عوائد که بدستش آمد، هرگاه هیأت مختلط عواید بدستش آمد شرکت عذری داشت و ادعای طلب کرد تا ۲۵ درصدش را تودیع می‌کند بنابراین من تصور می‌کنم که رفع اشکال ایشان شده د راین ماده اگر این را بده قسمت بکنیم قسمت اول مربوط بخلع ید باشد قسمت دوم بشکل تبصره‌ای برای تودیع ۲۵ درصد اشکالی در کار پیدا نخواهد شد غلامرضا فولادوند – بنده خواستم که عیب ماده را عرض کنم و چون ممکنست که نگذارند پیشنهاد بنده تصویب شود، پس می‌گیرم
رئیس – پیشنهاد دیگر قرائت می‌شود. (بشرح زیر قرائت شد)
- پیشنهاد می‌نمایم د رماده ۲ بعد از کلمه مدعا به کلمه احتمالی اضافه شود - دکتر کیان
رئیس – آقای دکتر کیان
دکتر کیان – پیشنهاد بنده دیگر ارزش اینکه تا آنجا بیایم ندارد عرض بنده فقط یک توضیح عبارتی است عبارت طوری نوشته شده‌است مثل اینکه ادعا و مدعی به یک چیز منجر ومسلمی است و چون این بطوریکه قسمت اول عبارت هم میرساند این مدعا به هم یک چیز احتمالی و فرضی است که پیش بینی شده بنده استدعا می‌کنم که این را اقای مخبر قبول بفرمایند
مخبر – قبول می‌کنم
امینی – هر ادعائی احتمالی است
رئیس – رأی گرفته می‌شود به همین پیشنهاد اصلاحی آقایانی که موافقند قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد پیشنهادی در ماده نیست؟
اسلامی – راجع به آن پیشنهادیکه آقای فولادوند دادند بنده پیشنهاد کردم که عبارت رسا بشود قرائت بفرمایید
رئیس – پیشنهاد آقای اسلمنی قرائت می‌شود. (بشرح زیر قرائت شد)
- پیشنهاد می‌کنم د رماده دوم پس از جمله وجود ادعائی بر دولت متعذر شود جمله برای خلع ید اضافه شود - اسلامی
رئیس – آقای اسلامی
اسلامی – اگر چه بنظر بنده این ماده دوم کاملا رسا است ولی بطوری که آقای فولادوند فرمودند به عقیده بنده تا حدی می‌شود القاء شبهه بشود بنده برای اینکه این ماده بجای خودش باشد کلمه بنظرم رسید اگر اضافه شود منظور ایشان و آقایان تأمین می‌شود
دکتر کاسمی – اصلاً غلط می‌کند ماده را.
اسلامی – ایشان منظور شان این است که اگر دولت خواست خلع ید بکند نشد بچه مناسبت بیست و پنج د رصد ودیعه گذاشته شود اینجا نشان می‌دهد که اگر خلع ید شد و دیعه گذاشته شود دولت مکلف است با نظارت هیئت مختلط بلافاصله از شرکت سابق نفت انگلیس و ایران خلع ید کند و چنانچه شرکت برای تحویل فوری بعذر وجود ادعائی بر دولت متعذر شود (کشاورز صدر – غلط است، غلط است، مضر است، اضافه نکنید برای خلع ید مضر است) برای خلع ید دولت می‌تواند تا میزان ۲۵ درصد تودیع کند حالا مخالفید آقای مکی؟
مکی – بله مخالفم
اسلامی – پس گرفتم
رئیس - راجع بماده دوم دیگر پیشنهادی نیست؟ پیشنهاد دیگری الان رسید که قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد)
- پیشنهاد می‌کنم در ماده ۲ جمله (و چنانچه شرکت برای تحویل فوری و عذر وجود ادعائی بر دولت متعذر شود) حذف گردد و قبل از کلمه دولت ((واو)) اضافه شود – صفائی
رئیس- گفتم که پیشنهاد حذف نمی‌شود کرد و توضیح ندارد
صفائی – حذف نیست اضافه‌است.
رئیس – بفرمایید توضیحتان را بدهید.
صفائی – نظر آقای فولادوند بسیار صحیح بود و با حذف دو سه کلمه هم منظور کمیسیون تأمین شود و هم محظور عبارتی از بین می‌رود برای آنکه بیانی که آقای فولادوند کردند بر اینکه اگر تحویل داده نشود چطور تودیع می‌شود این موضوع بکلی از بین می‌رود اصلاً این جمله زائد است عبارت ماده دوم اینطور می‌شود ((دولت مکلف است با نظارت هیئت مختلط بلافاصله از شرکت سابق نفت انگلیس و ایران خلع ید بکند و دولت می‌تواند با میزان بیست وپنج در صد از عایدات جاری نفت را پس از وضع مخارج بهره برداری برای تأمین مدعی به شرکت در بانک ملی ایران یا بانک مرضی الطرفین دیگر ودیعه گذارد)) از طرفی آن سه چهار کلمه زائد است و هیچ لزوم ندارد و با این پیشنهاد منظور نظر آقای فولادوند هم تأمین می‌شود و محظور عبارتی هم از بین می‌رود و اگر آقایان یکدفعه توجه بفرمایند ملاحظه می‌فرمایند هیچ تأثیری ندارد
دکتر کاسمی – اگر شرکت ادعا نکند اصلا بیست و پنج در صد نمی‌گذارند
صفائی – صحیح نیست ملاحظه بفرمایید دولت مکلف است خلع ید بکند و برای فرض ادعا بیست و پنج در صد را بگذارد شرکت ادعا کرد بیست و پنج در صد هست اگر نکرد که خوب نکرده ملاحظه بفرمایید جمله و چنانچه شرکت برای تحویل تامتعذرشود برداشته شود آن محظوری که آقای فولادوند فرمودند بابرداشتن این جمله مرتفع می‌شود وبمنظور کمیسیون نفت هم کوچکترین خللی وارد نمی‌شود وماده هم سرراست می‌شود
اسلامی - بنده اخطار نظامنامه داشتم
مخبر- بنده مخالفم با این پیشنهاد
رئیس – این قبیل پیشنهادات که می‌شود جز بعنوان تجزیه نمی‌شود کرد وتوضیح هم ندارد
کشاورز صدر – آقا این مضراست بنده مخالفم ایشان توضیح دادند باید جواب داده شود
اسلامی – در این قبیل پیشنهادات حذف نه موافق ونه مخالف هیچکس حق ندارد صحبت بکند فقط باید تجزیه بشود در موقع رأی
مخبر- اجازه بفرمایید من توضیح بدهم
رئیس – بفرمایید
مخبر- خلع ید کردن از شرکت مسلم است برای اینکه دولت مکلف است که بلافاصله خلع ید بکند اگر ادعائی کرد تابیست وپنج درصد تودیع می‌کند اگر نکرد دیگر نمی‌پردازد معهذا بنده باپیشنهاد آقای صفائی مخالفتی ندارم چنانچه نظامنامه اجازه بدهد که بتواند در شور در مواد تجزیه اش بکنند بنده موافقم
کشاورز صدر- آقای رئیس بنده مخالفم اجازه بفرمایید توضیح بدهم
رئیس – اصلا این پیشنهاد دقت که بکنید باخودماده تطبیق نمی‌کند واگر بخواهیم رأی بگیرم باید بعنوان تحزیه رأی بگیریم
کشاورز صدر- این اگر را نباید برداریم
رئیس – اصلا عبارت را ازبین می‌برد غلط است
صفائی – بنده پس گرفتم
رئیس – رأی گرفته می‌شود بماده دوم آقانیکه موافقند قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد ماده سوم قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد)
- ماده ۳ – دولت مکلف است بانظارت هیئت مختلط بمطالبات ودعاوی حقه دولت وهمچنین بدعاوی حقه شرکت رسیدگی نموده نظریات خودرابه مجلسین گزارش دهد که پس از تصویب مجلسین بموقع اجرا گذاشته شود
رئیس – در ماده سوم کسی اجازه نخواسته
اسلامی – آقای شوشتری مخالفند
نمایندگان – کسی مخالف نیست
رئیس – پیشنهادات خوانده می‌شود پیشنهاد آقای فولادند (بشرح زیر قرائت شد)
- پیشنهاد می‌کنم ماده سوم بطریق ذیل اصلاح شود: دولت مکلف است با نظارت هیئت مختلط مطالبات ودعاوی حقه دولت رسیدگی نموده نظریات خود را به مجلسین گزارش دهد که پس از تصویب مجلسین بموقع اجرا گذاشته شود - قاسم فولادوند
رئیس – آقای فولادوند
قاسم فولادوند – مجلس مجلس ایرانست ماوکیل ملت ومملکت ایرانیم واین عده هم که ده نفر یازده نفر تعیین می‌شوند ومی‌روند برای تحویل گرفتن شرکت نفت وکیل ملت ایران هستند نمی‌توانند برای شرکت ایجاد دعوا بکنند بنظر بنده اینها باید بروند دعاویکه ملت و دولت ایران از شرکت نفت دارد آنها را رسیدگی کنند وگزارش بدهند واگر شرکت نفت دعوائی برملت ایران دارد باید طبق قوانین این ملکت در محاکم برود وآنجاثابت بکند وخصوصا” که در ماده دوم مابرای این قسمت هم بیست وپنح درصد تعیین کرده‌ایم چه لزومی دارد که نمایندگان ملت ایران ایجاد دعوا حق برای شرکت انگلیس بکنند بنظر من این هیئت اگر برای ملت ایران حقی می‌بینند اگر دعوائی ملت ایران وکمپانی دارد آنها راتهیه بکند و گزارش بدهد آنها اگر حق دارند بروند بمحاکم
رئیس – آقای دکتر شایگان
دکتر شایگان – عمل شرکت سابق نفت در ایران عمل واحدی نیست که بشود گفت آقا این هیئتی که ماتعیین کردیم برود آنجا در باب این عمل واحد نظری بدهد وبرگردد درحقیقت این هیئت وظیفه تصفیه دارد (صحیح است) وکسی که می‌رود این کار را بکند به او می گویند یک حقی که ماداریم بایستی در آنجا اقامه کنی و دنبال کنی واگر آنهاهم دعاوی حقی دارند توقبول کن در همین وکالت‌های عادی هم که موکلی بوکیل می‌دهد آدم عادی هم اینطور وکالت می‌دهد می‌گوید آقامن اینقدر از اوطلبکارم اگر اوهم ادعائی داشت اگر اسنادی از من نشان داد توآنراهم قبول کن آدم منصف اینطور وکالت می‌دهد من از این قبیل موکلین داشته‌ام آقا صحبت کردند که ماهیئتی را مأمور کردیم که برود دعوا برای اینها ایجاد کند این صحبت نیست بنده عرض کردم ما می‌خواهیم حرفی بزنیم که مثل حرف سابقی که زدیم مثل آن اصلی که بصورت قانون درآوردیم دنیا پسند باشد ملاحظه فرمودید چون آن حرف حق بود مخالفی در دنیای متمدن پیدانکرد جز یک عده مغرضی که مأموریت از طرف شرکت داشتند وماموریت آنها معین بود کسی منکر آن اصل نشد وحالاهم ماهرحرفی می‌زنیم باید از این قبیل باشد حرفی بزنیم که دنیاپسند باشد میگوئیم این هیئت مختلط باید برود بدعاوی حقه ایران رسیدگی بکند وهمچنین اگر آنهاهم دعوای حقی داشتند آنها را بشنود بایستی که جواب آنها راهم بگوید واگر حرف حقی بزنند بآنهم تسلیم بشود در هر حال بعد از آنکه آن هیئت رفت وقبول کرد دعوای آنها را در مرحله دیگر باقی است مرحله اول آن این است که کمیسیون هم بایستی آن دعوا را قبول کند مرحله دومش این است که خود آقایان هم که اینجاحاضر هستند باید قبول کنند اگر این در یکی از این دومرحله رد شد بازهم رد شده‌است بنابراین عرض کردم برای همین عنوان حق گوئی وحق جوئی ملت ایران این ماده بهمین نحوی که هست استدعادارم مورد رأی واقع شود
قاسم فولادوند – بنده پیشنهاد خودم را پس گرفتم
رئیس – پیشنهاد دیگری قرائت می‌شود (بشرح زیرقرائت شد)
- مقام محترم ریاست مجلس شورای ملی در ماده ۳ پیشنهاد می‌کنم در سطر اول کلمه بمطالعات مبدل بمطالبات شود – صفوی
عده‌ای از نمایندگان – اشتباه چاپی است
رئیس – اشتباه چاپی است اصلاح شده پیشنهاد دیگری در این ماده نیست رأی گرفته می‌شود بماده سوم آقایانی که موافقند قیام فرمایند (اکثر – برخاستند) تصویب شد ماده چهارم قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد)
- ماده ۴ – چون از تاریخ ۲۹ اسفند ماده ۲۹ که ملی شدن صنعت نفت بتصویب مجلس سنا نیز رسیده‌است کلیه درآمد نفت ومحصولات نفتی حق مسلم ملت ایرانست دولت مکلف است بانظارت هیئت مختلط بحساب شرکت رسیدگی کند ونیز هیئت مختلط باید از تاریخ اجرای این قانون تا تعیین هیئت عامله در امور بهره برداری دقیقا” نظارت نماید
رئیس ـ آقای اسلامی مخالفید؟
اسلامی ـ بلی
رئیس – بفرمایید
اسلامی – خدمت آقایان عرض کنم اینجا بعضی آقایان فرمودند که از نظر این که بعضی از دولتهای گذشته اعتمادی نبود این بود که این هیئت مختلط از مجلسین انتخاب شد و از اعضای دولت کسر شد اتفاقاًبنده در ماده سوم بحث داشتم و پیشنهاد داشتم که متأسفانه متذکر نبودم و گذشت بنده نظرم این بود که جمله (دولت مکلف است با نظارت هیئت مختلط) تبدیل شود به (هیئت مختلط مکلف است با کمک دولت بحساب شرکت برسد)
مکی – این عمل اجرائی است
اسلامی – اینجا در متن ماده ۴ قسمت آخرش در سطر سوم باز متذکر است که بحساب شرکت رسیدگی بکند دولت با نظارت هیئت اولا بنده نمی‌دانم چگونه می‌خواهند بیک موضوع خیلی مهمی ظرف ۳ ماه رسیدگی بکنند (کشاورز صدر – اگر خواستند تمدید می‌کنند) ملاحظه بفرمایید استخراج یکی از چیزهائی است که بایستی بوسیله کارشناسان فنی و کارشناسانی که از دول بیطرف از امریکا یا از جای دیگر استخدام می‌شود بروند تشخیص بدهند که در سالهای گذشته چقدر استخراج شده بنده یکی از اشخاصی هستم که اینجا ادعا می‌کنم که آنچه شرکت سابق صورت داده بیلان داده راجع بمیزان استخراج بنده عرض می‌کنم مدعی هستم غلط بوده ومیزان استخراج بیشتر بوده حالابچه وسیله شما می‌خواهید این را تحقیق بکنید وتطبیق کنید بادفاتر شرکت که اینقدر استخراج شده واثبات کنید که حرفتان هم صحیح است این آقایک کارشناس‌های خیلی بصیر می‌خواهد که از دول دیگر استخدام بشوند برای ۴ ماده ۵ ماه ۶ ماه بیاند این را رسیدگی کنند یکی هم راجع بتأسیساتی است که در خارج از ایران دارند این راهم تقاضا دارم آقای مکی بیایند یک توضیحاتی بدهند یک موضوع دیگر که ندای وجدانی اینرا سؤال می‌کند که بنده سؤال می‌کنم البته ممکنست که در خارج هم ببنده توضیح بدهند وآن اینست که مانفت جنوب را که ملی می‌کنیم یک شرکتهای باصطلاح بچه بوده آن شرکتهای بچه یا نوزاد در آن شرکتها آن سهمی که ماخواهیم داشت بیست درصد چقدر بود (مکی – مختلف است) ۲۰ درصد یاده درصد بود، حالابعدا”جزء آن منافعی که مادر آن شرکتها داریم بعدا” دیگر نخواهیم داشت، آیا میزان در آمد ماپس از انتزاع آن شرکتها از میزانیکه بعدا” بدست ماخواهد آمد تقلیل فاحشی در بهره برداری ماحاصل می‌شود یانمی‌شود؟ (آزاد – نه خیر آنها حسابهای خارجیشان را بحساب نیاورده‌اند) اینست که بنده باتوضیحی هم که در خارج می‌دهید قانع می‌شوم بنده این اظهار را از آن نظر کردم که این رادیوی لندن را آقایان شبها گوش نمی‌کنند یا بعضی از این اخبار خارجی را گوش نمی‌کنند بقدری صحبتهای مختلف می‌شود (کشاورزصدر – دروغ است می‌خواهند اذهان را مشوب کنند) ممکن است برای مشوب اذهان مردم این کشور باشد چنانچه خود بنده هم یک خرده بشک وتردید افتاده‌ام هردفعه یک چیزهای عجیب وغریب می‌گویند، گفتند چند شب پیش ونوشته بودند وگفته‌اند که اگر این شرکتهای نوزاد از مامنتزع بشود عواید ماخیلی تقلیل خواهد یافت، اینرا بنده تحقیق کردم از بعضی اشخاص گفتند اینطور نیست دروغ است اگر یک چهارم آنچه که بدست ما می‌آید ما استخراج کنیم وبگذارند بفروشیم باز بیش از میزانی که حالا می‌گیریم عایدات ماخواهد شد برای اینست که خواهش می‌کنم ما را روشن بکنید بنده حقیر را در اینقسمت روشن بکنید عرضم برای همین قسمت بود
رئیس – آقای مخبر
مخبر- سوالی که آقای اسلامی نماینده محترم فرمودند بنده در دوسه جمله خلاصه جواب عرض می‌کنم، فرض بفرمایید که استخراج معادن نفت ایران در سال بیشتر از ده میلیون تن نشود همان ده میلیون تن مطابق قیمت بین المللی در خلیج فارس که قیمت حمل ونقل بمدیترانه از آن کسر شود باز بیش از عایدات فعلی وشاید دوبرابر عایدات فعلیست که شرکت بحساب ملت ایران می‌گذارد بنابراین اگر فرض کنیم که میزان استخراج پائین بیاد وبه یک سوم یا یک چهارم تنزل بکند معهذا عایدات ملت ایران دوبرابر مقداریست که الان شرکت نفت بحساب ملت ایران می‌گذارد (آزاد – نفت را تنی چهار لیره می‌خرند) چهارلیره وچند شلیک قیمت خلیج فارس است واین قسمتی را که الان عرض می‌کنم طبق سؤالی که جناب آقای دکتر مصدق از وزیر دارائی وقت کردند وایشان ساکت شدند معلوم شده‌است که قیمت نفت بحریه انگلیس را بحساب شرکت وارد نمی‌کردند ودر حقیقت بحریه انگلستان نفت مجانی از ایران حمل میکرده‌است با این ترتیب آقای اسلامی اطمینان داشته باشند که عایدات ملت ایران زیاد تر خواهد بود بعلاوه از شرکتهای تابعه که فرمودند در شرکتها سهام شرکت سابق نفت انگلیس وایران مختلف است در یک شرکت دوازده درصد است در یک شرکت صدبیست است در یک شرکت صدبیست وپنج است همین طور در شرکتهای مختلفه سهام دارد واز این سهام هم صدی بیست آن متعلق بملت ایرانست وامافرمودند که چرا اینجا دولت را گفته‌اند بانظارت هیئت مختلط وبهیئت مختلط اجازه نداده‌اند این بحث در کمیسیون نفت پیش آمد، یکی از آقایان حقوق دانها استدلال کرد، گفت همانطور که دخالت قوه مجریه در قوه مقننه صحیح نیست دخالت قوه مقننه هم در قوه مجریه صحیح نیست ودولت باید خودش رسیدگی کند وکمیسیون مختلط هم نظارت خواهد کرد که اگر انحرافی پیدا کرد انحرافش را تذکر بدهد وانحرافی روی ندهد
رئیس – پیشنهادی هم در این ماده نرسیده آقای اردلان فرمایشی دارید؟ اردلان – بنده عرضی ندارم
رئیس – آقای نبوی فرمایشی دارید؟
نبوی – عرضی ندارم
رئیس – پیشنهادی نیست کسی هم اجازه صحبت نخواسته، بنابراین رأی گرفته می‌شود بماده چهارم آقایانی که موافقند قیام فرمایند (اکثر برخواستند) تصویب شد ماده پنجم قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد)
- ماده ۵- هیئت مختلط باید هرچه زودتر اساسنامه شرکت ملی نفت را که در آن هیئت عامله وهیئت نظارتی از متخصصین پیش بینی شده باشد تهیه وبرای تصویب بمجلسین پیشنهاد کند
رئیس ـ آقای اسلامی
اسلامی – بنده مسئولیتم در این مورد بیشتر است برای اینکه بنده یکی از اشخاصی بودم که این طرح را امضاء کردم وهم علاقمندم که این طرح همین امشب بگذرد واین لایحه هم امروز صبح بدست بنده رسیده‌است بنابراین بنده بایستی که روشن بشوم وهمیشه توضیحاتم اصولی است وپنج دقیقه بیشتر نیست اینست که بنده از ماده ۵ هیچ چیز نمی‌فهمم نوشته هیئت مختلط باید هرچه زودتر اساسنامه شرکت ملی نفت را مثل اینکه یک شرکت تشکیل خواهد شد من نمی‌فهم وقتی که نفت ملی شد خوددولت مثل فرض بفرمایید این بیمه علیه ماعلیه یابانک کشاورزی یاهرچیز دیگر شرکت تشکیل خواهد داد خوب آقا این خیلی بودار می‌شود یک توضیحی بفرمایید که بنده قانع شوم
رئیس – آقای مخبر
مخبر- بنده برای اطلاع آقای اسلامی عرض می‌کنم که این شرکت یک ده هزارمش هم متعلق بکسی نیست همه اش متعلق بملت ایرانست وسرمایه اش هم متعلق بملت ایرانست، مثل سایر شرکتها. ولی برای اداره این الان یک سرمایه‌ای لازم دارد، فرض بفرمایید صد میلیون تومان سرمایه لازم دارد این صد میلیون را باید دست یک هیئتی داد که آن هیئت عامله‌است ویک اساسنامه‌ای هم باید تهیه کرد بنابراین آقایان مطمئن باشند که در کمیسیون این مذاکرات شده ویک سهم از این سهام هم بکسی جز ملت ایران داده نخواهد شد.
رئیس – آقای نبوی موافقید؟
اسلامی – اصلا بنده مخالفتم را پس گرفتم.
نبوی – نمی‌شود آقا ذکر کلمه شرکت لازم است برای اینکه اگر این کار رانکنیم لازم می‌آید که قانون محاسبات عمومی براین حکومت کند وممکن نیست که با این ترتیب نفت را استخراج کرد وفروخت وکارهائی که لازم است انجام داد مثل شرکتهای دیگری که الان ضمیمه سازمان برنامه‌است یامثل بانک ملی اماوقتی شرکت شد بصورت تجاری مشغول عمل می‌شود وعمل استخراج وفروش نفت صورت تجاری بخود می‌گیرد وباید یک هیئت مدیره ومدیرعامل تجاری باشند که بتوانند اینکار را انجام بدهند بنابراین ذکر کلمه شرکت ملی بسیار مفید ولازم بوده‌است
اسلامی – بنده متوجه بودم می‌خواستم سوءاستفاده نشود
رئیس – حالاپیشنهادات باید قرائت شود، پیشنهاد آقای آشتیانی‌زاده قرائت می‌شود. (بشرح زیر قرائت شد)
- پیشنهاد می‌کنم بجای ماده پنچ پیشنهادی کمیسیون نفت ماده ۵ بترتیب ذیل نوشته وتصویب شود: ماده ۵- هیئت مختلط باید حداکثر در مدت دوماه اساسنامه شرکت ملی نفت راتنظیم وبرای تصویب بمجلس پیشنهاد کند.
رئیس – آقای آشتیانی‌زاده
آشتیانی‌زاده – اولا دوموضوع را آقایان اینجا تکرارمی کنند، یکی این کلمه بین المللی است ویکی کلمه دنیاپسند می‌خواهم بدانم ملل کدامهاهستند ودنیا کجاست، دنیا کجاست؟ امریکاست وانگلیس، آمریکا وانگلیس یعنی دنیا ملل هم یعنی امریکا وانگلیس، عقیده بنده این است، نمی‌گویم عقیده آقایان عقیده بنده اینست، ملل یعنی انگلیس وآمریکا، دنیا هم یعنی انگلیس وامریکا، عقیده بنده اینست، عرض شود که بنده پیشنهاد کردم هیئت مختلطی یعنی هیئتی که از طرف مجلسین انتخاب می‌شوند بطور نظارت در اداره شرکت ملی نفت ایران در مدت دوماه، حداقل مدت دوماه اساسنامه شرکت نفت را تنظیم کند وبمجلس بیاورد وچون این آقایان نمایندگانی که از طرف مجلسین برای شرکت در آن هیئت مختلط انتخاب می‌شوند هیچکدامشان هم دارای صلاحیت فنی نیستند، صلاحیت فنی برای بهره برداری از نفت را ندارند پس حتماً در ظرف مدت هرچه کوتاهتر بایستی اشخاص فنی صلاحیتدار بمنظور تنظیم وتدوین اساسنامه شرکت نفت ملی ایران معین شوند ووضوع نفت ملی ایران معین شوند وموضوع نفت فقط عبارت از این نیست که مارأی بدهیم وملی شود وبه به به، ماشاءالله، بحمدالله مبارکست، هرکس هم یک کلمه حرف بزند بگوئیم توخائنی، نه، موضوع ملی کردن نفت بیشتر عبارت از بهره برداری نفت حمل نفت وپیدا کردن بازار فروش برای نفت است، توجه کردید والا خوب آن رأی راکه دادیم دفعه اولش هم رأی دادیم وخیلی هم خوب رأیی بود ولی حالا اهم مطالب عبارت از قسمتهای فنی اداره این موضوع است که آنهم اولش بهره برداری ودوم حمل ونقل نفت ودر مرحله سوم پیداکردن بازار در دنیاست حالا آن دنیا همان دنیای آقایان است یا دنیای دیگر، نمی‌دانم. اینست که بنده با این نظری که از طرف کمیسیون محترم نفت پیشنهاد شده مخالفم، که در اساسنامه قید بشود که هیئت مختلط از ایرانی وخارجی انتخاب بشوند (مکی – کجا نوشته‌است خارجی؟ خارجی تویش ندارد) ولی اینها می‌آیند توی میدان، بانک صنعتی راهمه آقایان می‌داند ملی بود ولی اگر شما از اول تأسیس بانک صنعتی تا آخر بانک صنعتی به بنده گفتند که این اکسیددوزنک بکی فروخته شد؟ از اول تا آخرش بانک صنعتی ایران ملی بود ولی می‌خواهم ببینم محصول اکسیددوزنک (یکنفر از نمایندگان – اکسیددوفر) ببخشید، اکسیددوفر بانک صنعتی ایران، خاک سرخ، اکسیددوفر از اول تا آخر فقط بیک کمپانی فروخته شده هر کس آمده بیست شلینک زیادی داده، دولیره زیادی داده باز بهمان فروخته‌اند، آخر اینهارا مامی‌دانیم این جریانات را ماوارد هستیم، بقول آقای دکتر شفق ماکه نمی‌خواهیم فقط صورت ظاهرش را درست کنیم آقای دکتر شفق در مجلس مؤسسان می‌فرمودند آقایان بیایید اقلا صورت ظاهر کار را درست کنیم ما اینجا می‌خواهیم باطنش را درست کنیم اگر باطنش درست نیست باملت ایران نباید خدعه کرد این عقیده بنده‌است والا اگر میگویید این تهدید است، اگر میگویید من خائنم من رأی سفیدم را اینجا می‌دهم ومی‌روم والا این انصاف نیست که هرچه شما آورد ه‌اید ماقبول کنیم، اینکه نمی‌شود، این نفت که مال من وشمانیست حالا الان جای گلوله گرم است، پروپا کاند شده، تبلیغ برای اینکار نفت شده، دنیا داد می‌زند، آنها می‌گویند ماقبول داریم علاء فحش می‌دهد بانگلیسها انگلیسها جواب نمی‌دهند من گیج شده‌ام، والله من گیجم من نمی‌فهمم چرا اینقدر ماقوی شده‌ایم؟ امریکاوانگلیس راداریم می‌مالانیم بزمین، من نمی‌فهمم. درهرصورت در این ماده بایستی حتما مدت تنظیم اساسنامه منظور بشود که بعدها از نظر بهره برداری وحمل ونقل وفروش نفت باشکال برنخورد، چون اگر وقت بود بنده یک مقدماتی از تاریخ نفت در شرق میانه ورقابتهائی که بین ترست‌های نفت در دنیا شده در همین ایران وموصل وممالک سعودی وکودتاهائی که شده وگلوله هائی که از لوله‌های تفنگ در رفته ومیزانسن‌های که کرده‌اند وتئاترهائی که بازی کردند اینها را بنده مطرح می‌کردم ولی وقت نیست، می‌گویند امروز اگر کار تمام نشود دنیا آتش می‌گیرد منهم می‌روم اینجا می‌نشینم چون مردم توی سرمامی زنند می‌گویند ای خائن ای نوکر کمپانی تونگذاشتی اینکار بنفع ملت ایران تمام بشود، مامی نشینیم اینجا تاصبح من که دارودسته ندارم، بنده که دستگاه ندارم، بنده که حزب ندارم، بنده که روزنامه ندارم که از بنده حمایت بکند حرفهای بنده را بزرگ بکند از بنده دفاع بکند، بنده یک شخصی هستم آدم خردوضعیف وکوچکی هم قد آقای علاء با این تفاوت که بمب اتمی هم نیستم، باتمام هیئت حاکمه هم مبارزه می‌کنم. بنده حالا می‌بینم که ابروبادومه وخورشید وفلک همه باهمدیگر متحد شده‌اند که اینکار را در اقصر زمان ودر کوتاه ترین مدت تمام کنند، من نمی‌فهمم من گیجم، در هرصورت بنده معتقدم که حداکثر در دوماه بایستی در اینماده برای هیئت مختلط فرجه قائل می‌شوند که در ظرف دوماه اسانامه شرکت ملی نفت ایران را تنظیم کند وبیاورد اینجا که بعد ماروی موادش بحث کنیم.
رئیس – آقای مخبر
مکی – بنده خیلی متأسفم که آقای آشتیانی‌زاده بیانی می‌کنند وتشریف می‌برند بیرون ولی برای اینکه سوءتفاهمی نشده باشد بنده مجبورم عرض بکنم که ما اینقدرها قوی نیستیم وموقعیت جغرافیا وسیاسی ایران طوریست که اگر بخواهند به مافشار بیاورند، صلح عمومی، صلح دنیا را بهم می‌زنند ما از موقعیت بین المللی واز موقعیت جغرافیائی وسیاسی خودمان داریم استفاده می‌کنیم واز حق حاکمیت ملی ایران طبق منشور ملل متفق که می‌گوید موادخام هر ملتی متعلق بهمان ملت است از آن داریم استفاده می‌کنیم. بنابراین بیانات جناب آقای آشتیانی‌زاده یک سفسطه‌ای بیش نیست وبیشتر به تعارف وبگذراندن وقت واین چیزها مثل اینکه شبیه‌است واما اینکه مدت را دوماه پیشنهاد کرده‌اند خوب یک کار به این مهمی بایستی بشود، یک هیئت عامله‌ای هم آنجا پیش بینی شده اینها بایستی بامتخصصین فنی مشورت کنند اساسنامه را تعیه کنند واینکه چطور باید اداره بکنند بنویسند. از این گذشته می‌گویند بازار فروش باید در دنیا پیدا بکنند، آقاجان سی ویک میلیون تن حداقل است، اگر تقلبی در بیلان شرکت نباشد سی ویک میلیون تن استخراج معادن نفتی ایران بوده سی ویک میلیون تن یک مقداری نیست که دنیای امروز بتواند از آن صرف نظر بکند فابریکاسیون، کارخانجات دنیا نمی‌توانند از این رقم صرفنظر بکنند اگر ماهم وسایل نداشته باشیم تمام دنیا بماکمک می‌کنند برای اینکه بقوه تولید کارخانجات دنیا لطمه‌ای نخورد اظهار این نگرانی‌ها فقط برای مشوب کردن ذهن آقایان است وخواستم روشن بشوند
رئیس - باید رأی بگیریم (دکتر طبا – پیشنهاد دهنده که نیست) بهرحال باید رأی گرفته بشود ایشان آمد حرفش راهم زد باید رأی گرفته شود (آقای آشتیانی‌زاده – وارد مجلس شدند) خودشان هم آمدند رأی گرفته می‌شود به پیشنهاد آقای آشتیانی‌زاده آقایانی که موافقند قیام کنند (عده کمی برخاستند) تصویب نشد. پیشنهاد آقای محمدعلی مسعودی قرائت می‌شود. (بشرح زیر قرائت شد):
- پیشنهاد می‌کنم در ماده پنجم نوشته شود شرکت ملی نفت ایران که کلیه سرمایه آن متعلق به دولت وملت ایران است.
رئیس – آقای محمدعلی مسعودی
مسعودی – عرض کنم که علت این پیشنهاد بنده این بود که هر روز ماخبرهای مختلفی در روزنامه‌ها می‌خوانیم. البته این خبرها را مامی دانیم که منابعش کجاست وچیست ولی لازم است که این خبرها منتشر بشود در جراید وهمه اذهان متوجه بشود که چه افکاری الان در دنیا وجود دارد وچه نیاتی هست وچه نقشه هائی کشیده شده‌است بنده جزء خبرهائی که در روزنامه هاچندروز پیش خواندم دیدم که نظریاتی محافل انگلیسی دارند برای تشکیل شرکت مختلط ایران وانگلیس عرض کنم که در اینجانوشته شده اساسنامه شرکت ملی نفت بنده پیشنهاد کردم که نوشته بشود اساسنامه شرکت ملی نفت ایران که کلیه سهام آن متعلق بملت ایران است آن دولتش راهم حذف می‌کنیم دولت وملت اولا فرقی ندارند وعلت اینکه بنده نوشتم دولت وملت برای اینست که یک مقدار سهامش مال دولت است ویک مقدار دیگرش را مردم می‌خرند اما اینجا بنویسیم ملت ایران (دکتر بقائی – بنوسید دولت ایران) بلی مقصود بنده اینست که مال ایران باشد حالاخواه دولت باشد خواه ملت فرق نمی‌کند نظر بنده تأمین بشود و دولتش را قبول می‌کنم بنویسید دولت ایران که مال ایرانی باشد خواه دولت باشد خواه ملت دولت ایران را قبول می‌کنم
مکی – اجازه بفرمایید یک توضیحی عرض کنم پس می‌گرید
رئیس – بفرمایید
مخبر – اگر نیم درصد سهامش هم تعلق بدیگران باشد این برخلاف اصل ملی شدن است اگر کس دیگر سهم داشته باشد ملی نشده.
رئیس – آقای ملک مدنی. ملک مدنی – آقای مسعودی از نقطه نظر علاقمندی واحساساتی که دارند این بیانات را کردند والا قوانین کشوری ما اجازه نمی‌دهد که شرکت دیگری در شرکتهای ملی ودولتی مامداخلاتی داشته باشد قوانین را اگر مطالعه بفرمایید این نظر از جنبه مالی تامین است ولی اینجا بخصوص بطوریکه توضیح داده شد اساس نامه شرکت ملی نفت ایران مربوط بدولت وملت ایرانست اینهم که گفته شد دولت صحیح است برای خاطر اینکه ما این را ملی کردیم صنعت ملی نفت یعنی در اختیار دولت که در واقع سرمایه وسهامش مال دولت است وافراد حق مداخله ندارند این توضیح را بنده عرض کردم که رفع شبهه از جنابعالی بود واین ماده بسیار خوب تهیه شده ودقت هم شده‌است مسعودی – با این توضیحی که داده شد بنده نظرم تامین شده‌است وپس می‌گیرم (احسنت)
رئیس – درماده ۵ دیگر پیشنهادی نیست آقایانیکه موافقند قیام کنند (اکثربرخاستند) تصویب شد ماده ششم مطرح است وقرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد)
- ماده ۶ – برای تبدیل تدریجی متخصصین خارجی بمتخصصین ایرانی هیئت مختلط مکلف است آئین نامه فرستادن عده‌ای محصل بطریق مسابقه در هرسال برای فراگرفتن رشته‌های مختلف معلومات وتجربیات مربوط بصنایع نفت بکشورهای خارج را تدوین وپس از تصویب هیئت وزیران بوسیله وزارت فرهنگ بموقع اجرا گذارد – مخارج تحصیل این محصلین از عوائد نفت پرداخته خواهد شد
رئیس – درماده ششم کسی اجازه نخواسته فقط یک پیشنهاد رسیده از آقای محمدعلی مسعودی که قرائت می‌شود (بشرح زیرقرائت شد) پیشنهاد می‌کنم ماده ششم بطریق زیر اصلاح شود: برای تبدیل تدریجی متخصصین خارجی بمتخصصین ایرانی هیئت مختلط مکلف است بانظر وزارت فرهنگ هرسال پانصد نفر محصل که لااقل تصدیق ششم متوسطه داشته باشند باکنکور از محل عواید نفت برای تحصیل در قسمتهای استخراج واکتشاف وتصفیه وسایر قسمتهای مربوط بصنایع نفت بکشورهای خارج اعزام نماید
رئیس – آقای مسعودی
محمدعلی مسعودی – عرض کنم که بنظربنده یکی از موادبسیارمهم این گزارش ماده ۶ است ما اگر می‌خواهیم تمام کارهای مملکت مابدست افراد ایرانی اداره بشود بایستی کوشش بکنیم در رشد افرادایرانی بهترین نمونه‌ای که ماداریم از این عمل، عملی است که در دوره گذشته شده ویکی ازبهترین کارها اعزام محصل باروپابوده، جناب آقای دکتر شایگان که استاد عزیزبنده در دانشکده حقوق بوده‌اند واز مفاخر حقوقی ایران هستند از محصلین اعزامی هستند، آقای دکتربقائی همینطور، جناب آقای دکتر کیان وشاید یک عده دیگر از جوانهای بسیار خوب ما که حقیقتا خوب هم تحصیل کرده‌اند، آقای دکتر طبا آقای دکتر هدایت آقای دکتر معظمی، در این مجلس زیادند آخر نمی‌شود که یکی یکی بگویم بنظر بنده یکی از مواد بسیار خوب اینست، ما اگر حقیقتا بخواهیم صنایع مابدست خودمان اداره بشود بایستی از افراد این مملکت، از جوانها استفاده بکنیم واینها رابرای تحصیلات بکشورهای اروپا وکشورهای امریکا بفرستیم بسویس وممالک دیگر اعزام بکنیم که بتوانیم در ظرف ۲ سال سه سال متخصصینی داشته باشیم وشروع بکنیم (حبیب پناهی – کم است آقا) البته عده‌اش ممکن است کم باشد قبول بکنید هزار نفر درهرحال بنظر بنده باید تعدادش تعیین بشود وباکنکوری هم باشد که اصول پارتی بازی شروع نشود که در این شرکت نفت ایرانی هم هرکس عضو بود قوم وخویشهایش را بیاورد آنجا وباید اصول مسابقه برقراربشود وحداقل تحصیلات هم شش متوسطه باشد که حداقل وقتی می‌روند وبرمی‌گردند زبان مادری واخلاق ورفتار ایرانی یادشان نرفته باشد چون اگر کمتر بگذاریم مسلماً از آن افرادی خواهند شد که بدرد مملکت مانمی خورند افرادی که درسن کمتر رفته‌اند فرنگ وبرگشته‌اند اصلا زبان مادریشان را نمی‌دانستند که بتوانند آن رشته‌ای را که تحصیل کرده‌اند رویش عمل بکنند. بنابراین بنده تقاضا می‌کنم این قسمت را روشن بکنند تعدادمحصلین راهم معین بکنند (کشاورز صدر – مهندس حسیبی را نگفتید) البته بنده که نمی‌توانم همه را اسم ببرم بنده چون حلوچشمم آقای دکتر شایگان استادم بودند در مدرسه آمدم ذکر کردم
رئیس – آقای دکتر شایگان
دکتر شایگان – این مطالبی که اینجا اظهار فرمودند همه کاملا صحیح است دواصلاح فرمودند که در آن که اصلاح یکی پیش بینی شده وتوجه نفرمودند وان موضوع مسابقه بود که در این ماده مسابقه گنجانیده شده (صحیح است) پس این نظر جنابعالی تأمین شده‌است واما در باب عدد نظر باینکه ما اطلاع کامل نداریم از مقدار احتیاجات خودمان از این جهت دست این هیئت را باز گذاشتیم که هر مقداری که صلاح دانستند وباز توجه آقایان را جلب می‌کنم که باید این آئین نامه‌ها واین چیزها نوشته بشود وبنظر اقایان برسد ودر آنوقت است که عدد تعیین می‌شود وبنابراین اگر عددمعین نشود اولی است وحتی آن شرطی که فرمودند آن شرط ششم متوسطه راهم که گذاشته‌اند آن شرط هم لازم نیست بدلیل آنکه توجه اقای مسعودی بیشتر به این بود که جوانهائی که فرستاده می‌شوند برای کارهای مهندسی، اینهابایستی که زبانهای مادری را بدانند وبروند تحصیل کنند ولی فکر این را نکردند که ممکنست عده‌ای الان در شرکت نفت مشغول کار باشند که جوان نباشند، چهل ساله ۵۰ ساله باشند ولی اینها را تشخیص می‌دهد هیئت عامله که این اقا اگر یکسال برود ودر فلان کارخانه در خارج تحصیل بکند این بعد از یکسال بدرد می‌خورد همه این اشخاصی که می‌روند خارج برای این نمی‌روند که مهندس برگردند صدقسم کار مختلف است شاید فرض کنید برای همان سوهانکاری هم بهتر است که یک کسی برود دوسال در خارج بماند (صحیح است) بنابراین این سعه اختیار بهتر است که برای آنها محفوظ باشد.
مسعودی – چون آقای دکتر شایگان توضیح فرمودند بنده پس می‌گیرم.
رئیس – یک پیشنهاد دیگر از آقای صفائی است که قرائت می‌شود. (بشرح زیر قرائت شد)
- پیشنهاد می‌نمایم در ماده ۶ قبل از کلمه تدوین جمله (باجلب نظر شورایعالی فرهنگ) اضافه گردد.
رئیس – آقای صفائی.
صفائی – آقا این هیئت مختلط در تمام فنون که تخصص ندارد (یکنفر از نمایندگان. آئین نامه تنظیم می‌کند) آئین نامه را خودش نمی‌تواند در تمام فنون تدوین کند در هر قسمت یک عده متخصص هست. آئین نامه اعزام محصل باروپا را باید شورایعالی فرهنگ تدوین کند یالااقل این هیئت مختلط با جلب نظر شورایعالی فرهنگ تدوین بکند وچیزمهمی نیست، قضیه خیلی کوچک است، بنده پیشنهاد کردم که قبل از کلمه تدوین جمله باجلب نظر شورای عالی فرهنگ آئین نامه اعزام محصل بفرنگ راتنظیم بکنند این خیلی مهم نیست واشکالی هم ندارد ولی موجب این می‌شود که خصوصیاتی که لازم است برای اعزام محصل به فرنگ ومسلما” شورای عالی فرهنگ بهتر می‌تواند تشخیص بدهد در آئین نامه در نظر می‌گیرند این کای هم که ندارد فقط باجلب نظر شورای عالی فرهنگ است
رئیس – آقای ملک مدنی.
ملک مدنی - نظر آقای صفائی تصور می‌کنم که اینجا تأمین شده‌است اگر بماده توجه بفرمایید کاملا منظور جنابعالی تأمین است اینجا نوشته شده‌است که بوسیله وزارت فرهنگ بموقع اجرا گذارد وزارت فرهنگ را مشارکت داده در این ماده (صحیح است) وقاعده واصل هم همین است بنظر بنده نظرتان تأمین شده واحتیاجی ندارد زیرا وقتی نوشته بوسیله وزارت فرهنگ طبعا”وزارت فرهنگ اگر لازم دید نظر شورایعالی فرهنگ را جلب می‌کند وگمان می‌کنم ضرورت نداشته باشد سابقاً هم همینطور بوده ماهم دفعه اول نیست که محصل باروپا فرستاه‌ایم خوشبختانه عده‌ای در مجلس شورای ملی حاضرند این اقای دکتر معظمی وهمینطور سایر آقایان از همان محصلینی بودند که خوشبختانه بنده افتخار داشتم که در مجلس بودم ورأی دادم واین آقایان رفتند وحالا در مجلس از بهترین نمایندگان مجلس هستند بنابراین نظر جنابعالی تأمین است.
صفائی – بنده پس می‌گیرم.
رئیس – یک پیشنهاد دیگر هست که جایش اینجا نیست مال آقای موقر است قرائت می‌شود. (بشرح زیر قرات شد)
- پیشنهاد می‌کنم تبصره زیر بماده ۶ اضافه شود – دولت مکلف است برای تربیت متخصصین فنی وهنرستان صنعتی بهره بردای نفت دانشکده فنی در خوزستان تأسیس کند.
رئیس – آقای موقر
موقر – بنده این پیشنهاد را کردم چون بهره برداری نفت جنبه‌های مختلف دارد متخصصین فنی لازم دارد، فیزیسین می‌خواهد، الکتریسین می‌خواهد. مکانیک می‌خواهد، زمین شناس می‌خواهد ومعدن شناس می‌خواهد وفرستادن شاگرد بخارج برای تهیه اینهمه متخصصین مخارج زیادی لازم دارد وعده زیادی لازم دارد. الان در آبادان یک مدرسه کوچکی هست برای تهیه کارمندهای جزء وممکن است که همان مدرسه را توسعه بدهند وبشکل دانشکده در بیاورند، دانشکده فنی درست کنند وبنده پیشنهاد کردم برای تربیت جوانانی که آنجا آماده برای خدمت هستند یک همچو دانشکده‌ای تأسیس بکنند
رئیس – آقای مکی
مخبر- برای هنرستانش الان هم گویا در خوزستان یک هنرستانهائی باشد ولی دانشکده غیرممکن است برای اینکه این لااقل دوازده دانشکده مختلف می‌خواهد در قسمت ژئولوژی می‌خواهد در قسمت معدن می‌خواهد، در قسمت فیزیک می‌خواهد، در قسمت شیمی می‌خواهد وآنوقت خوزستان هم در سال آن اندازه محصل دیپلمه تربیت نمی‌کند که بتواند این دانشکده را اداره بکند (فرهودی – از سایر ولایات می‌آیند) ممکن است پیشنهاد کرد که شعبه‌ای در دانشکده فنی بنام شعبه نفت یاشعبه فیزیک واینها تأسیس بشود بنابراین این پیشنهاد ایشان غیرعملی است.
رئیس – آقای اسلامی
اسلامی - بنده مخالفم از اینجهت است که می‌خواهم عرض کنم آقایان نمایندگان محترم اینقدر اظهار خوشبینی نسبت بمحصلین اعزامی نفرمایند البته این آقایان نمایندگان محترم که اینجاهستند استاد بنده هستند ولی برای اینکه روشن بشود اکثر اشخاصی که در خارج تحصیل می‌کنند از چه قماشند یک سؤالی بنده کردم که بفرمایند که دولت صورت اسامی اشخاصی که بعنوان تحصیل در خارج از ایران هستند بیاورد، اینجا بخواند تامعلوم بشود که اکثر این اشخاص آنجا تحصیل نمی‌کنند یک کارهای دیگری می‌کنند این است که آقایان اینقدر شتاب نکنند اما راجع به پیشنهاد آقای موقر، منظور از این طرح وقانون این بود که زودتر اینکار بسر منزل مقصود برسد مابگوئیم آنجا مدرسه بسازند بنده می‌توانم پیشنهاد بکنم در بابل یک دانشگاهی درست بکنند که پس فردا که می‌خواهیم نفت را استخراج بکنیم چطور بشود اینها تمام درست خواهند شد، حقوق کارگران تأمین خواهد شد، تمام اینها خواهد شد اما تا آنمقدار که مهندس وکمک مهندس بتوان تربیت کرد در جنوب هست، اما آنهائی که می‌روند در خارج آن چیزها در آنجا نیست ومقدورهم نیست که استادهایی از خارج بیاورند واستخدام بکنند و آن نظری را که آقا دارید تأمین بکنند حالا آقا موافقت بفرمایید انشاءالله این کار تصویب شود بعدهم یک دانشگاه خیلی عظیمی برای این کار برقرار خواهد شد.
رئیس – رأی گرفته می‌شود به پیشنهاد آقای موقر آقایانی که موافقند قیام بفرمایند (عده کمی برخاستند) تصویب نشد دیگر پیشنهادی در این ماده ۶ نیست آقایانی که باماده ششم موافقند قیام کنند(اکثر برخاستند) تصویب شد ماده هفتم می‌شود (بشرح زیرقرائت شد)
- ماده ۷- کلیه خریداران محصولات انتزاعی از شرکت سابق نفت انگلیس وایران هرمقدار نفتی را که از اول سال مسیحی ۱۹۴۸ تاتاریخ ۲۹ اسفندماه ۱۳۲۹ (۲۰ مارس ۱۹۵۱) از آن شرکت سالیانه خریداری کرده‌اند می‌توانند از این ببعد هم بنرخ عادله بین المللی همان مقدار راسالیانه خریداری نمایند وبرای مازاد آن مقادیر در صورت تساوی شرایط در خرید حق تقدم خواهد داشت
رئیس – آقای اسلامی
اسلامی – بنده مخالفتم باماده ۷ از این نظر است که شرکت می‌تواند به آن مشتریانی که از سال ۱۹۴۸ تا ۱۹۵۱ مشتری بوده‌اند آنها می‌توانند الی الابد … چون ماده طوری تنظیم شده که یک حقی مابرای آنها قائل شده‌ایم که الی الابد بتوانند بامامعامله بکنند، البته بقیمت عادله، این صحیح است. بنده یک پیشنهادی کردم، این را قبول دارم منتهی یک جمله را پیشنهاد کردم که اضافه بشود پس از تصویب هیئت عامله آن شرکتی که تعیین خواهد شد وتشکیل خواهد شد قطعا” یک هیئت مدیره دائمی خواهد داشت مابگذاریم که با تصویب آنها بتوانند خارجی‌ها بقیمت عادله نفت بخرند ولی بشرط اینکه این هیئت عادله تصویب بکند این را بنده از اینجهت عرض می‌کنم که یک وقتی ممکنست از نظر سیاسی یا از نظر دیگری که ممکنست پیش بیاید ما با آنکه با آن خریدار از ۱۹۴۸ تا ۱۹۵۱ معامله می‌کنیم ولو بقیمت عادله روز باشد می‌توانیم معامله کنیم اینست که می‌گذاریم باختیار وتصویب هیئت عامله چرا؟ برای اینکه اگر خارجی‌ها آمدند به این ماده استناد کردند مانظر هیئت عامله را در اینجا قائل شده باشیم وبنده یک خواهشی دارم وآن اینست که این موضوع روشن بشود بعدا” البته گزارش بعدی که انشاءالله می‌آید بمجلس این مشتری هائی که از ۱۹۴۸ تا ۱۹۵۱ بوده‌اند از شرکت تحقیق کنید که کی‌ها بوده‌اند که ما امروز که بنام ملت ایران داریم معامله می‌کنیم بشناسیم که طرف معامله ماکی‌ها هستند اینست که بنده تقاضا می‌کنم از آقایان که این موضوع را در نظر داشته باشند وبعدا” در کمیسیون این موضوع را از شرکت سابق نفت بخواهند چه اشخاصی سابقا ” مشتری بوده‌اند وبعدا” ماباچه شرکتها وبا چه دولتی غیر از بحریه انگلستان مورد معامله خواهیم بود.
رئیس – آقای مخبر
مکی – تصور می‌کنم آقای اسلامی آمار گمرکی که اگر راست باشد مال دولت شاهنشاهی، ملاحظه نفرموده‌اند. در آمار گمرکی ایران صادرات نفت ایران را بتمام کشورها ذکر کرده منتهی با اختلافاتی البته، بطوری که بنده شنیده‌ام نوشته‌است که مقدار ششصد هزار تن به ترکیه صادر شده‌است ولی شنیده‌ام که ترکیه در واردات خودشان یک میلیون ودویست هزار تن نوشته‌اند. دولتهائی که از ایران نفت خریده‌اند صورتش بطور کلی در آمار گمرکی ایران قید شده ولی مقدارش قطعا” با آمار گمرکی خودآن کشور باید دومرتبه تطبیق بشود که این از وظایف هیئت مختلط است واما اینکه فرمودند که اگر یک روزی مصلحت شد که مابیک کشوری نفت ندهیم این قانونی که اقایان این جا می‌گذرانند یک قانون آسمانی نیست که تغییر پذیر نباشد جون جز قوانین اسمانی قوانین بشری تمامش تغییر پذیر است پس برطبق مقتضیات زمان ومکان اگر یک کشوری را لازم شد که شما باو نفت نفرشید روزی که اقتضا کرد شما با یک شرکتی معامله نکنید ولو این که بچند برابر قیمت از شما بخرند. قانونی می‌گذرانید که از این تاریخ این قانون نقض وبفلان کشور دیگر نفروشید بنابراین این لایتغیر نیست (اسلامی – دست ملت را نمی‌شود بست) دست ملت را نمی‌شود البته بست ولی مانمی‌توانیم چنین چیزی را از حالا پیش بینی بکنیم.
رئیس – آقای اردلان موافقید بفرمایید.
اردلان – بنده خیلی متأسفم که آقایان خسته‌اند ولی یک مطلبی است که بنده خیلی لازم دیدم که این جا عرض بکنم از جناب آقای امینی معذرت می‌خواهم وخیلی مختصر عرض می‌کنم این از لحاظ اقتصادی است این جا گفته شده‌است که مابخریدان سابق بهمان میزان نفت را می‌فروشیم ولیکن بنده یک مطلبی خواستم عرض بکنم که شرکت نفت در حساب بود واگر این کمیسیون مختلط بخواهد توجهی ببهبودی وضع اقتصادی ما بکند باید همان ارزی که شرکت سابق از همان دولتها دریافت میکرده قسمت عمده اش همان ارز باشد نه لیره، مثلا تمام احتیاجات مملکت سویس را از همین نفت تأمین می‌کرده‌اند ودر مقابلش چه می‌گرفتند؟ فرانک سویس می‌گرفتند وفرانک سویس در دنیای امروز زیاد قابل توجه‌است وتوجه زیادی ببعضی ارزها می‌شود مثل دلار یافرانک سوئیس، کرن سوئد اینها یک ارزهائی است که مامی‌توانیم بخوبی مورد استفاده قراردهیم چون قانون گذراندیم که کلیه عایدات محصول شرکت نفت بمصرف عمران وآبادی کشور برسد با این ارزها ما می‌توانیم حوائج خودمان را مرتفع بکنیم ولی اگر لیره بگیریم آن وقت مضیقه ارزی پیداخواهیم کرد از حیث فرانک سویس واز حیث کورن سوئد وارزهای مختلف این را فقط بنده خواستم بکمیسیون مختلط تذکر بدهم که فروش اینها باید با ارزی باشد که آن کشور مشتری وخریدار نفت دارد نه بالیره (احسنت) واین مورد احتیاج ماست ودر آتیه خواهیم دید که اگر توجه به این نکته نکنند در وضع اقتصادی ماخیلی مؤثر است
رئیس – آقای مخبر مخبر- این توضیحی که آقای اردلان دادند بدیهی است که ما بهرکشوری که نفت بفروشیم پولش را به ارزهمان کشور خواهیم گرفت یا ارزی که قابل تبدیل باشد بارز همان کشور، آن را خواهیم گرفت (صحیح است) بنابراین این نگرانی مورد ندارد
رئیس - آقای ملک مدنی
ملک مدنی – بنده با این ماده ۷ موافقم و کمیسیون هم بسیار دقت کرده دوماده در این لایحه‌است که می‌شود گفت ام‌المواد است، یکی ماده ۲ است ویکی ماده ۷ است وکمیسیون هم بادقت و تدبیر و مآل اندیشی این دوماده راتهیه کرده‌است. ماده ۷ لازم است برخلاف این پیشنهاد جنابعالی برای اینکه جمله‌ای جناب آقای دکتر شایگان در بیان خودشان امروز قبل از ظهر فرمودند که بسیار جمله صحیحی بود وبنده هم بانظرایشان موافقم که مادر عین اینکه می‌خواهیم صنعت نفتمان را ملی بکنیم ودر آمد نفت بخودمان اختصاص دارد یادیگران هم سرمعارضه وجنگی نداریم این جمله‌ای بود که ایشان فرمودند که باید حق دیگران راهم اگر حقی داشته باشند مطالبق قوانین حقوقی دنیا رسیدگی بکنیم وآنها را از نقطه نظر دعاوی که دارند قبول داریم. بنده می‌خاستم عرض کنم که این ماده صحیح است ولی بنده یک نظری دارم ومی خواستم نظرم را عرض کنم که اگر آقای دکتر مصدق یاسایر آقایان هم موافق هستند این نظر تأمین بشود واگر هم آقایان موافق نیستند بنده صرفنظر می‌کنم وبانظر آقایان موافقت می‌کنم بودندقائل بشویم وآن این است که ماحقی باید برای آن خریدارانی که تاکنون مشتری نفت بودند قائل بشویم ولی هیچ حدی قائل نشده‌ایم (مخبر- همانقدر است که می‌خریدند) نخیربنده از حیث مدت عرض کردم تاچند مدت این امتیاز تقدم برای آنها باشد برای این امتیاز تقدم اگر مصلحت هست یک مدتی معین بکنیم والا بطور غیرمحدود وبرای همیشه که نمی‌شود که مایک امتیاز تقدم برای آنها قائل بشویم این یک نظری بود که عرض کردم حالا اگر آقای مخبر یک توضیحی بدهند که بنده قانع بشوم خیلی خوبست.
رئیس – آقای مخبر
مخبر- بنده عرض کردم متأسفانه جناب آقای ملک مدنی توجه نفرمودند. بنده عرض کردم جز قوانین آسمانی که بعقیده ملسمانان لایتغیر است کلیه قوانین متغیر است وهرروزی که ایجاب کرد که ما این حق را سلب بکنیم همانروز لغوش می‌کنیم بنابراین نگرانی جنابعالی هم تصور می‌کنم موردی نداشته باشد بعلاوه این قانون اینطوری گذشته بطوری که همکار محترم جناب آقای دکتر بقائی گفتند این تنها قانونی نیست که برای صنعت نفت می‌گذرد. شاید قوانین دیگری هم بمرور بیاید برای نفت بمجلسین ادوار آینده ایران ودائما” این قوانین را عوضش بکنند وروز بروز نواقصی هم اگر داشته باشد این نواقص را مرتفع بکند و
رئیس – پیشنهاد کفایت مذاکرات در این ماده رسیده‌است (جمعی از نمایندگان – مخالفی نیست) اگر مخالفی نیست باید پیشنهادهاقرائت شود. پیشنهاد آقای صفائی قرائت می‌شود ۰بشرح زیر قرائت شد)
- بجای ماده ۷ پیشنهادی کمیسیون نفت ماده زیر را پیشنهاد می‌نماید: ماده ۷- کلیه خریداران محصولات معادن انتزاعی ازشرکت سابق نفت انگلیس وایران هرقدر از نفتی را که تاتاریخ ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ مطابق ۲۰ مارس ۱۹۵۱ از آن شرکت سالیانه خریداری کرده‌اند می‌توانند از این ببعد هم بنرخ عادله بین المللی همانمقدار را سالیانه خریداری نمایند وبرای مازاد آن مقادیر در صورت تساوی شرائط در خرید حق تقدم خواهد داشت.
رئیس – آقای صفائی این عین همان ماده‌است.
صفائی – عینش نیست
مخبر- این اشکال فوق العاده دارد.
رئیس – آقای صفائی
صفائی – اجازه بفرمایید این جا یک اشکالی دارم واین پیشنهاد بنده برای این بود که یک قسمتش را متوجه نشدم واگر آقای مخبر توضیح بدهند بنده پس می‌گیرم در اینجا نوشته شده‌است ومبدا عوانتهاذکر شده وبرای خریداران حق تقدم قائل شده مبدأش خریداران از اول سال مسیحی ۱۹۴۸ است منتهایش ۲۹ اسفند۲۹ است بنده از اینکه مبداء ۱۹۴۸تعیین شده و۴۶تعیین نشده و۴۵ تعیین نشده نفهمیدم وخواستم این مطلب توضیح داده بشود وبنده پس می‌گیرم
رئیس – آقای مکی
مخبر- این را برای مدت محدودی تعیین کرده‌اند در حدود دوسال ونیم سه سال زیرا که اگر غیرمحدودش بکنند ممکن است که در ۱۹۱۵-۱۹۱۶-۱۷-۱۸-۱۹-۲۰-۱۹۲۱ مشتریهائی از شرکت نفت ایران نفت خریداری کرده باشند وآنوقت ما اینقدر محصول نفتی نداشته باشیم که تمام کسانی که از اول تأسیس شرکت سهامی نفت جنوب تا امروز را بخواهیم نفت بدهیم این ممکن است مقدور نباشد برای ما وبهمین جهت اینمدت را تعیین کردیم.
صفائی - بنده پس گرفتن آقا.
رئیس – پیشنهاد آقای آشتیانی‌زاده قرائت می‌شود – (بشرح زیر قرائت شد):
- پیشنهاد می‌کنم ماده ۷ پیشنهادی کمیسیون نفت بترتیب ذیل اصلاح شود: دولت مکلف است بانظارت هیئت مختلط ایران مزایده برای فروش محصولات نفت جنوب را در مدتی که زیادتر از یکماه از تاریخ تصویب این قانون نباشد بامشورت کارشناسان فنی منتشر کند واز تمام کمپانی‌ها وخریداران نفت در دنیا پیشنهاد بپذیرد. البته در صورت تساوی شرایط وقبول حداکثر قیمت پیشنهادی حق تقدم با خریداران سابق کمپانی نفت جنوب خواهد بود.
رئیس – آقای آشتیانی‌زاده.
آشتیانی‌زاده – عرض می‌شود همانطوری که عرض کردم بنده هنوز نفهمیدم در ست نفهمیدم (خنده نمایندگان) اگر خوب شد نفهمیدم، اگر بد شد بازهم نفهمیدم ولی اگر انشاءالله امشب مجلس شورای ملی رأیی که داد بنفع ملت ایران تمام شد، بشرطی که این بنفع ماباشد باید یک یادی هم از آقای رحیمیان اول کسی که در مجلس شورای ملی راجع بملی شدن نفت صحبت کرد بشود، انصاف باید داشت (صحیح است) وهمینطور هم از آقای عباس اسکندری وآقای مهندس رضوی (یکنفر از نمایندگان – آقای امیرتیمور هم خیلی زحمت کشیدند) اگر خوب شد، اگر این قبول شد باید تشکر کرد از اینها ولی ملی شدن نفت را اول رحیمیان گفت بیادم هست عرض می‌شود که مقصود از ملی شدن نفت اصل ناسیونالیزاسیون است (دکتر بقائی – آقای مهندس رضوی راهم فراموش نکیند) احسنت، مهندس رضوی بیچاره عرض کردم مقصود اصلی از ملی شدن نفت عبارت از اینست که محصول نفتی که در انحصار یک کمپانی یا یک تروست نفت است، از اوگرفته بشود: این انحصار شکسته بشود واین محصول با بهترین قیمتها وحداکثر استفاده برای ملت ایران در مارشه دنیا، در بازار دنیا فروخته بشود. عقیده بنده اینست وجز این هم جیز دیگری نیست و البته اگر ماقادر باشیم که برای فروش محصول نفت جنوب ایران اعلان مزایده بدهیم وتمام خریداران نفت وممالک دنیا ومملکتها وتروستهای نفت را بخرید نفت دعوت بکنیم بعقیده بنده ممکنست منافع ملی ماتأمین بشود والا این باز همان انحصار است هیچ فرقی ندارد یعنی این همان بت عیار است منتهی این بت عیار یکروز اینطور جلوه می‌کند، یک روز جور دیگر جلوه می‌کند، این بت عیار همان بت عیار است وبعقیده بنده اگر مجلس شورای ملی، هرچند این را بنده توی پارانتز عرض می‌کنم، بنده کوچکتر از آن هستم که بخواهم عقیده خودم را بآقایان تحمیل بکنم من خود ناتوان وضعیف هستم واز نقطه نظر معلومات واز نظر اطلاعات واز نظر تحقیقات بپای آقایان دیگرنمی‌رسم (صحیح است) من این را اذعان دارم وفرصت نشد که یک بحث مفصلی راجع بتاریخ نفت اینجا بکنم چون عجله داشتند ومردم هم اینجا بودند یک صدوپنجاه شصت کاغذ هم آمد برای من رسید که آهای، اگر حرف بزنی باتیر می‌زنیم، بالاخره من گفتم که باید حرفهایمان را بزنیم بالاخره حرفها را باید بزنیم که در معرض افکار عمومی گذاشته شود، حرفها سنجیده بشود ودر تاریخ مجلس شورای ملی ثبت شود که برعلیه منافع ملت ایران حرف می‌زنیم یا کلمات مامطابق بانفع ملی است این باید در تاریخ ثبت بشود بعد هم هربلائی بسربنده می‌آید هرتهدیدی که به بنده بشود ودر هر فروتنی هم که بنده بمانم در تاریخ بزر گ تأثیر ندارد، تاریخ بزرگ خودش قضاوت می‌کند والا این جامابخواهیم با در نظر گرفتن نرخ بین المللی بگوئیم آقا نرخ بین المللی اینست ملل هم عبارت از امریکا وانگلیس است واز نظر نفت هم دوتاترست است فقط در دنیا، دوتا ترست، سومی هم نیست، یک روایال دوچ شل که پسرش بی پی است که در اروپا بنام بریتیش پترول ودر اینجا هم بنام بنزین پارس است یکی دیگر هم ترست ستاندارداویل است که آنهم معلوم است چیست واگر مابخواهیم بقیمت بین المللی بفروشیم اینها باهم کمینیزون می‌کنند مثل مناقصه‌ها ومزایده هائی که مادر بانک صنعتی، وزارت راه وشهرداری خودمان می‌گذاریم. چهارپنج تامقاطعه کار گردن کلفت می‌آیند آنجا کمینیزن می‌کنند از زیر می‌بندند ومناقصه را می‌برند والا از نظر ملل دنیا برخلاف آنچه رفیق محترم و دانشمند من آقای دکتر شایگان فرمودند ما اگر دنیا رابخواهیم قائل بشویم کمپانی پترول دوفرانس هم هست این کمپانی در نفت سعودی هم آمد ولی از آنجا محرومش کردند وکنارش گذاشتند حالا من نمی‌خواهم بگویم که روسها هم هستند چون فوراً میگویید که همان کمونیست، یک قلم موهم برمی‌دارند بارنگ سرخ می‌مالند بسروروی بنده و مزاج هیئت حاکمه ماهم مستعد است که برای مردم پرونده بسازد وماراهم می‌گویند توده‌ای هستی (دکتر شایگان – همچواشتباهی نمی‌کنند) (خنده نمایندگان) والا من خودم نسبت بآقای نریمان ارادت دارم، مرد بزرگواریست بیخود نبود که گفتم بایشان ارادت دارم (یکنفر از نمایندگان – آقای دکتر شایگان بودند) بایشان هم ارادت دارم مرد پاکی است، درست توجه فرمودید به این مزایده؟ اگر درست توجه بفرمایید هرچه که از نظر دانش وفضل وعلم ایشان بربنده رجحان زیادی دارند مرد فاضلی است، ولی گاهی ممکن است که مشغول شدن بکار ایشان را اکزالته بکند راجع بفکری، از خود بیخود بکند یعنی خیال کند که الان دارد خدمتی می‌کند در اثر تلقیناتی که بایشان می‌شود دچار اشتباه می‌شوند بنده الان نمی‌گویم که خدای نکرده آقایان منظوری داشته‌اند ولی می‌گویم اگر این مزایده صورت نگیرد منافع ملی ماممکن است تأمین نشود در صوتیکه اگر مامزایده بگذاریم تمام خریداران نفت را دعوت بکنیم هر کس هستند هرکس بیشتر قیمت آنرا پیشنهاد کرد ماحاضریم بهمان قیمت بهمین خریداران نفت واگذار کنیم (یکنفر از نمایندگان – در گزارش هم همین جور گفتند) نه این قیمتش بطور مزایده نیست این می‌گوید مازاد سی وپنج میلیون تن را مامزایده می‌گذاریم در صورتیکه ممکنست مازاد پیدا نکند وپیداهم نخواهد کرد. خواهیم دید اگر یک تن استخراج و بهره برداری نفت ایران مازاد پیدا کرد، بنده که مثل آقای دکتر مصدق چیزی ندارم بدهم ولی شفاهاً تضمین می‌کنم، بنده ضمانت می‌کنم که از سی وپنج میلیون تن بیشتر بهره برداری نشود (کشاورز صدر – خوب چکارش کنیم که خوب شود قربان؟) مزایده بگذارید. خوب حالا بیایید همت بکنید این یک ماده را این جور تنظیم بکنید اگر بکنید گناه که ندارد ولی اگر نکنید که که رأی نمی‌دهم. آقای مکی من رفتم بیرون برادر (خنده نمایندگان)
رئیس – آقای مخبر
مخبر – عرض کنم وقتیکه میگوئیم قیمت بین المللی نفت این قیمت بین المللی عبارت از برخی است که کمپانی‌های مختلف نفت خوزستان را عرضه می‌کنند وبرای توضیح عرض می‌کنم که شصت درصد کلیه محصولات نفتی دنیا را تنها کشور آمریکا مصرف می‌کند یعنی با داشتن اینهمه معادن نفتی ومنابع سرشاری که دارد ناچار است که واردات زیادی هم داشته باشد مکزیک یکی از کشورهائی است که نفت خودش را ببازارهای دنیا می‌فروشد وکمپانیهای مختلفی هم آنجا هست، ببخشید نفتش را ملی کرده ویک کمپانی دارد آنوقت کمپانیهائی هستند که اینها نفتشان را می‌آورند در خلیج مکزیک عرضه می‌کنند واین تقریبا”یک بورسی است یکدفعه دیگری توضیح عرض کردم مثلا امروز صبح لیره در بازار تهران، لیره ژرژ یکی ۶۲ تومان است یعنی ۶۲ تومان می‌خرند و۶۲ تومان ویکقران می‌فروشند این یک نرخ ثابتی است. هرکس هراندازه پول داشته باشد می‌تواند برود بازار وبهمان نرخ عادله خریداری بکند وقتی هم ما بگوئیم قیمت بین المللی اش تعین بشود کسی از نرخ بین المللی بالاتر نمی‌رود، مگر مغزش را داغ کرده‌اند که در بازار بین المللی از نرخ بین المللی که در خلیج مکزیک مقادیر هنگفتی عرضه می‌شود نیاید از ماگرانتر بخرد مادر حقیقت گفتیم که در صورت تساوی شرایط برایشان حق تقدم قائل هستیم، هر قدر آنها خواستند بآنان می‌دهیم ولی این حق راهم ندارند که اگر نخواهند نتوانیم بفروشیم. خیر ما این شرط را گذاشتیم که اگر آنها آمدند وحاضر شدند بهمان نرخی که در خلیج مکزیک می‌دهند بخرند بآنها بدهیم ولی اگر آنها نخواهند به این قیمت ببرند ما آزادیم بهرکس می‌خواهیم بفروشیم یا اصلا نفروشیم ونفتمان را ترشی بیندازیم، این حق ملت ایران است
رئیس – آقای حاذقی
حاذقی – این اولین بار نیست که مجلس شورای ملی ایران برای دفاع از یک امر حیاتی قسمت زیادی از وقت خودش را در این مکان صرف کرده مکرر پیش آمده‌است که برای دفاع از منافع مملکت جلسه‌های شش ساعت و۸ ساعت وحتی امروز حساب کردم ۱۲ ساعت تمام آقایان نمایندگان محترم اینجا حضور داشتند برای اینکه یک قدم مثبتی بردارند ولی من تعجب می‌کنم از بعضی از آقایان همکاران محترم که با اینکه هیچ پیشنهادی از هیچیک از آقایان مورد تصویب واقع نشده باز مکرر در مکرر ببهانه‌های بنی اسرائیلی وقت مجلس را میگذارانند ومارا معطل می‌کنند خواستم عرض بکنم که این نظریکه همکار محترم دادند صحیح نیست. گاهی فرمودند که آیا رشد ملی ملت ایران باینجا رسیده که می‌خواهد بادولت انگلستان طرف بشود وبخواهد یک چنین عمل شهامت آمیزی بکند ونفت را ملی بکند در صورتی که حرف خیلی آسانست، خیلی روشن است، ملتی رشد پیدا کرده مدت ۵۰ سال حقش را بردند وخوردند وحالا دیگر می‌خواهد ندهد گاهی درست نعل وارونه می‌زنند همانکسی که می‌گوید چطور شد که دولت ایران همچورشدی پیدا کرد وچه دستی در اینکا است یکدفعه قلب ماهیت می‌شوند که بیایند یکدفعه زمین وزمان رابهم بزنیم ونه تنها این امتیاز را لغو بکنیم حتی حق مکتسب آن ممالکی که استفاده می‌کردند آنرا هم از آنها بگیریم (آشتیانی‌زاده – هان. من همین توضیح را می‌خواستم) بنابراین بنده می‌خواهم عرض کنم که این لایحه باکمال دقت تهیه شده واین ماده هم با کمال دقت تهیه شده مانمی خواهیم یک اسکاندال راه بیندازیم، نمی‌خواهیم اروپا را برضد خودمان بشورانیم مابهمین کیفیت نفت را ملی می‌کنیم ودر شرایط آزاد به نرخ بین المللی بنزین ونفتمان را می‌فروشیم واز منافع سرشار هم بزعم تمام دشمنان ایران وبکوری چشم کسانی که می‌خواهند نگذارند بهره مند می‌شویم.
رئیس – رأی گرفته می‌شود پیشنهاد آقای آشتیانی‌زاده آقایانی که موافقند قیام فرمایند (عده کمی برخاستند) تصویب نشد پیشنهاد آقای جمال امامی قرائت می‌شود.
چند نفر از نمایندگان – خودشان نیستند.
رئیس – پیشنهاد دیگری قرائت می‌شود. (بشرح زیر قرائت شد):
- پیشنهاد می‌کنم در سطر آخرماده ۷ عبارت زیراضافه واصلاح شود، در صورت تساوی شرائط در خرید از همان معادن انتزاعی حق تقدم خواهند داشت. - مهدی ارباب
رئیس – آقای ارباب
مهدی ارباب – عرض کنم همین جا است که آقایان هیچکدام توجه نفرمودند. نفت در سراسر کشور ملی خواهد شد وتحت یکدستگاهی قرار خواهد گرفت غیر از خوزستان سایر نقاط کشور هم نفت دارد این ماده صراحت دارد که مشتریهای سابق می‌توانند همان مقدار هم در آتیه خریدار باشند وما از آنمقدار.. (جواد مسعودی – از نفت جنوب است) اجازه بفرمایید واز مازاد آن مقدارهم حق تقدم خواهند داشت شماشاید مازاد از آن مقدار را از نفت بلوچستان داشتید پیشنهاد بنده اینست که تصریح شود از همان معادن انتزاعی (هم همه نمایندگان)
رئیس – چرا کلامش را قطع می‌کنید بگذارید حرفشان را بزنند. بفرمایید.
مهدی ارباب – پیشنهاد بنده اینست که اضافه شود مازاد هم از همان معادن انتزاعی یعنی اگر همان معادن مازاد داشته باشند ومحصول معادن دیگر شامل این نخواهد بود
عده‌ای از نمایندگان – پس بگیرید
رئیس – آقا بگذارید مخبر توضیح بدهند تاطرف بفهمد و آقای مکی
مکی – آقای ارباب خواهش می‌کنم توجه بفرمایید این قانون قانون خاصی است فقط برای معادن انتزاعی نفت جنوب وبدلیل مقدمه‌ای که دارد نسبت بمعادن مورد بهره برداری شرکت سابق نفت انگلیس وایران است بلوچستان که مورد بهره برداری شرکت نفت انگلیس وایران نبوده که ما آنرا اینجا قید کنیم.
مهدی ارباب – همین توضیح را می‌خواستم پیشنهاد را پس گرفتم.
رئیس – پیشنهاد دیگری قرائت می‌شود. (بشرح زیر پیشنهاد آقای اسلامی قرائت شد)
- ریاست محترم مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌کنم در ماده ۷ بعد از کلمات (می‌توانند از این ببعد هم) کلمات (پس از تصویب هیئت عامله) اضافه شود. عباس اسلامی (بعضی از نمایندگان – پس بگیرید)
رئیس – آقای اسلامی.
اسلامی - آقا این پیشنهاد از آن چیزهایی نیست که بشود پس گرفت و بنده هم تا این اصلاح نشود با تمام موافقتی که دارم به این ماده رای نمی‌دهم. بنده در اطراف این ماده توضیحاتم را در موقعی که با اصل ماده هفت مخالفت می‌کرد بیان نمودم ولی به آن قسمت از عرایضم این توضیح را اضافه می‌کنم که ما آمدیم اینجا گفتیم که در دوره گذشته یک زنجیر اسارتی بمدت ۶۰ سال به پای ملت ایران بسته‌اند (آشتیانی‌زاده-حالا سه هزار سال شد مدت ندارد الی غیرالنهایه) اجازه بفرمایید امروز شما نمایندگان ملت و نمایندگان مجلس سنا و تمام ملت ایران قد علم کرده آن زنجیر را دارند پاره می‌کنند. باز ما حالا بیاییم یک کاری بکنیم یک تعهدی بکنیم و برای الی غیر النهایه یک قانون بگذاریم (عده‌ای از نمایندگان-قانون که برای همیشه نیست، تعهد نیست) آقا قانون است حرف بنده خیلی اصولی است شما بیخود می‌فرمایید (کشاورز صدر-حرفت مضر است) نه آقا هیچ مضر نیست این ماده خیلی صریح است می‌توانند طبق این ماده از ما مادام العمر نفت به قیمت عادله بخرند (آشتیانی‌زاده-قیمت عادله را هم خودشان تعیین می‌کنند) بنده هم عرض نمی‌کنم که بگویید نخرند تاج سر ما هستند بخرند اما با تصویب هیئت عامله، این که چیز مهمی نیست یعنی این هیئت عامله ایرانی که در خوزستان نشسته یا در تهران نشسته تصویب بکند (آشتیانی‌زاده-بعد هم رئیس الوزراءبشود) یا این جمله (می‌توان از این ببعد…) از ماده حذف شود یا این اصلاحی که بنده پیشنهاد کردم اضافه شود و الا بنده به این ماده رای نمی‌دهم ولو اینکه یک نفر باشم. بنده با تمام اطمینانی که کورکورانه به جناب آقای دکتر مصدق و اکثر اعضای کمیسیون نفت دارم (آشتیانی‌زاده-من هم دارم ولی نه کورکورانه) ولی نسبت به این کلمه خیلی نگرانم. پیشتهاد بنده هم خیلی آسان است و با این پیشنهاد منظور کمیسیون هم حاصل می‌شود. باز هم بنده تکرار می‌کنم آقایان توجه بفرمایند اداره املاک خالصه یک ملکی را مزایده می‌گذارد و می‌نویسد در صورت تساوی شرایط قیمت و سایر شرایط آنکسی که سابقاَ مستاجر بوده حق تقدم دارد. (آشتیانی‌زاده-مثل معامله پنبه) آنکه حق تقدم دارد این تشخیص را کی می‌دهد؟ این تشخیص را رئیس اداره املاک می‌دهد. بنده می‌گویم که در صورت تساوی شرایط بدهید به آنکسی که حق تقدم دارد. یعنی به مشتری سابق ولی پس از تصویب هیئت عامله (صالح-آقای اسلامی این طبیعی است) این راهی می‌شود که آن ابدیتی که موجب نگرانی است در او مستهلک می‌شود و از بین می‌رود.
کشاورز صدر-هر وقت خواستیم می‌توانیم این را فسخ کنیم.
رئیس - آقای نبوی.
نبوی - ما نباید یک عملی بکنیم که پیشرفت مقصود ما را دچار اشکال بکند. ما که سر نزاع و دعوی با کسی نداریم. نفت طرف توجه یک دنیایی است. به عقیده بنده‌ام المواد این قانون همین ماده‌است. این ماده مهمتر از همه مواد است و کمال دقت هم در کمیسیون راجع به این ماده شده. بنظر بنده اگر این ماده را به این صورت تنظیم نمی‌کردیم این کار اصلاً اجرا شدنی و انجام شدنی نبود. موضوع فوق العاده مهم است نفت طرف لزوم صنایع یک عده زیادی از ممالک دنیا است. صدمه‌ای هم از این کار به ما وارد نمی‌شود. گفته‌ایم به آنها به قیمت بین المللی بفروشند. وقتی به قیمتی که سایرین بخرند همانها هم خریدند به آنها می‌فروشیم. از این حیث هیچ ضرری متوجه ما نمی‌شود. اما پس از تصویب هیئت مدیره درست است ولی معلوم است که همه کارهای شرکت را مدیر عامل و سایر اعضای هیئت می‌کنند ولی در اینجا قانون، هیئت مدیره را مکلف کرده که در صورت تساوی با قیمت بین المللی به همان شرکتها و دول و موسساتی بدهند که سابق نفت را می‌خریدند و من جایز نمی‌دانم که در این موضوع یک کمی واضح تر و صریح تر عرض کنم و خود جناب آقای اسلامی هم قطعاَ بهتر از بنده می‌دانند و من استدعا می‌کنم که پیشنهاد خودشان را پس بگیرند که این ماده تصویب بشود تا ما بتوانیم این بار را به مقصود و منزل برسانیم چون این نظر اساسی را که شما دادید در آتیه نزدیک انشاالله تامین خواهد شد. این مملکت هست و این مجلس هم انشاالله خواهد بود و هر وقت خواستند این قانون را عوض کنند، می‌کنند.
رئیس - آقای مخبر
مکی - من حقیقتاًدلم نمی‌خواهد که آقای اسلامی که واقعاَ یکی از نمایندگانی هستند که طرح ملی شدن را از اولین مرتبه‌ای که ما تهیه کردیم امضا نمودند و در دوره گذشته هم در اواخر دوره که ما با جانمان بازی می‌کردیم ایشان همواره به ما کمک می‌کردند در شبهه‌ای باشند والا بنده می‌دانم که آقایان متوجه هستند بنده عرض می‌کنم که این قانون آسمانی نیست که لایتغیر باشد. شما اگر دیدید که این خوب نیست فوری تغییرش دهید. اینکه یک قانون بین المللی نیست هر آن می‌توانید موادش را تغییر بدهید و هر موقع که تغییر بدهید برای شما بحثی نیست. اگر ضرری از این قانون دیدید با یک قانون دیگر فوری جلویش را می‌گیرید. این نگرانی شما موردی ندارد. خواهش می‌کنم این پیشنهاد را پس بگیرید و در اساسنامه هم قید می‌شود. مخبر فرهمند- این وظیفه هیئت مدیره‌است و در اساسنامه هم قید می‌شود. اسلامی-چون در اساسنامه قید خواهد شد. بنده پیشنهادم را پس می‌گیرم.
رئیس - پیشنهاد دیگر قرائت می‌شود. (پیشنهاد آقای مکرم بشرح ذیل قرائت شد):
- مقام ریاست مجلس شورای ملی – پیشنهاد می‌کنم تبصره زیر به ماده هفت علاوه شود: تبصره-خریداران محصولات معادن انتزاعی فوق الذکر مکلفند برای مقدار نفتی که در سالهای ۱۹۴۸ تا آخر اسفند ۲۹ از شرکت سابق خریداری کرده‌اند، مدارک مثبته مقدار خرید خودشان را به هیئت مختلط یا شرکتی که تشکیل خواهد شد ارائه دهند که مدرک معامله قرار گیرد. - حسن مکرم
مکی- در آمار گمرکی ایران هست.
مکرم – پس گرفتم
رئیس - پیشنهاد دیگری قرائت می+می‌شود (پیشنهاد آقای دکتر کیان بشرح ذیل قرائت شد):
- مقام محترم ریاست مجلس شورای ملی – اینجانب پیشنهاد می‌کنم در ماده هفت بجای عبارت ((معادن انتزاعی از شرکت سابق نفت انگلیس و ایران)) نوشته شود ((معادنی که قبل از ملی شدن صنعت نفت در ایران از طرف شرکت سابق نفت انگلیس و ایران استخراج می‌شده‌است)) دکتر کیان
رئیس - آقای دکتر کیان.
دکتر کیان - این پیشنهاد بنده هر چند یک اصلاح عبارتی است ولی تا حدی یک مفهوم اساسی هم دارد. به عقیده بنده اصلاَ ذکر لغت انتزاعی در این قانون مورد ندارد برای اینکه معادن نفت طبق قانون معادن متعلق به ایران است و ملی است و قبل از این قانون هم معادن نفت ملی و متعلق به ملت ایران بوده‌است و نمی‌توانسته‌است که متعلق به هیچ فردی و به هیچ شرکتی اعم از داخلی یا خارجی باشد بنا براین چیزی نبوده که ما از شرکت منتزع کرده باشیم بلکه معدنی بوده که بوسیله شرکت نفت استخراج میشده و ما حالا این استخراج را ملی کردیم. دیگر نمی‌خواهیم بوسیله شرکت نفت سابق استخراج شود بنابراین کلمه انتزاع را بنده پیشنهاد کردم که تغییر بدهید (دکتر کاسمی- آن معنی را نمی‌دهد) چون انتزاع وقتی است که تعلق به شخصی داشته باشد و بعد از او منتزع کنیم (شوشتری-از غاصب هم انتزاع می‌شود) خواهش می‌کنم آقایان و جناب آقای دکتر مصدق هم توجه بفرمایند طبق قانون معادن اصولاَ نفت متعلق به ملت ایران و دولت ایران بوده و هست و بکسی تعلق نداشته‌است که قابل انتزاع باشد و بنا براین بنده پیشنهاد کردم که کلمه انتزاع را این جا تبدیل کند باینکه (از طرف شرکت سابق نفت انگلیس و ایران استخراج می‌شده‌است) این یک اصطلاح عبارتی است و مفهومی هم دارد آقای مکی با این پیشنهاد موافقت بفرمایید نظر بنده با فکر کمیسیون نفت بیشتر تطبیق می‌کند.
مکی - در ماده محصولات معادن انتزاعی است. معادن مطلق نیست معهذا برای اینکه رفع شبهه از جنابعالی بشود بنده قبول می‌کنم.
کشاورز صدر - بنده مخالفم
رئیس - آقای کشاورز صدر آقای
کشاورز صدر - عرض کنم انتزاعی یعنی همان معادنی که از آنها می‌گیریم. من نمی‌دانم بجای این چی می‌گذاریم اگر آدم از مستاجرش هم خانه بگیرد می‌گویند انتزاع کرد.
رئیس - رای گرفته می‌شود به پیشنهاد آقای دکتر کیان که آقای مخبر هم قبول کردند. آقایانی که موافقند قیام فرمایند (عده کمتری برخاستند) تصویب نشد. یک پیشنهادی هست که وارد نیست برای اینکه این ماده هفت مربوط به فروش مواد نفتی است قرائت می‌شود. (پیشنهاد آقای موقر بشرح ذیل قرائت شد) بنده پیشنهاد می‌کنم تبصره زیر به ماده هفت اضافه شود:دولت مکلف است به اسرع وقت موجبات تامین آسایش و رفاه هیئت کارگران و کارمندان صنعت نفت را از قبیل ساختن مسکن و تامین بیمه اجتماعی و غیره فراهم آورد. - موقر
رئیس - این پیشنهاد وارد نیست.
فرهودی-اجازه بفرمایید توضیح بدهند
رئیس- توضیح ندارد. دیگر پیشنهادی نیست. رای گرفته می‌شود. به ماده هفتم آقایانی که با ماده هفت موافقند قیام فرمایند (نمایندگان قریب به اتفاق برخاستند) تصویب شد. ماده هشت مطرح است و قرائت می‌شود (بشرح ذیل قرائت شد):
- کلیه پیشنهادهای هیئت مختلط که برای تصویب مجلس شورای ملی تهیه می‌شود باید قبلاَ به کمیسیون مخصوص نفت مجلس شورای ملی تسلیم و در صورت موافقت کمیسیون گزارش آن به مجلس شورای ملی تقدیم گردد.
رئیس - آقای فولادوند.
غلامرضا فولادوند - این عرض بنده را استدعا می‌کنم دقت بفرمایید ماده هشت را قرائت می‌کنم. ماده هشت می‌گوید (کلیه پیشنهادهای هیئت مختلط که برای تصویب مجلس شورای ملی تهیه می‌شود باید قبلا بکمیسیون مخصوص نفت مجلس شورای ملی تسلیم و در صورت موافقت کمیسیون گزارش آن بمجلس شورای ملی تقدیم گردد) اولا عرض بنده اینست که کمیسیون نفت کارش تمام شده دولت لایحه‌ای راجع بنفت بمجلس تقدیم داشت کمیسیونی تعیین شد کار اول کمیسیون ملی کردن صنعت نفت بود کار دوم کمیسیون طرز اجرای ملی کردن کمیسیون کارش تمام شده نگاه داشتن یک کمیسیونی بعقیده بنده هیچ ضروری نیست و بی جا است و دوم این هیئت مختلط راجع به نفت جانشین دولت است دولت هر وقت لایحه‌ای دارد بمجلس تقدیم می‌کند و رئیس مجلس بکمیسیون مربوط می‌فرستد آقایان با این ماده ۸ یک مجلس دومی را در نظر گرفته‌اند یعنی هیئت مختلط پیشنهاداتش را بکمیسیون بدهد اگر کمیسیون تصویب کرد بمجلس بیاورد و اگر تصویب نکرد بمجلس نیاید علیهذا با اینماده ما دو مجلس در نظر گرفته‌ایم لذا این موضوعی که بنظر بنده رسید بنظر آقایان رساندم
رئیس – آقای ملک مدنی
ملک مدنی – عرض کنم این تذکر آقای فولادوند بنظر بنده قابل توجه‌است بنده فکر می‌کنم که شاید در تدوین این ماده اشتباهی شده باشد و او اینست که وقتی یک هیئتی معین شد که آن هیئت مأمور اجرای وظایفی است که بعهده آن محول شده اگر نظریاتی دارد گزارش می‌دهد باید گزارش بوسیله مجلس بکمیسیون ارجاع شود بنظر بنده در تهیه و تدوین عبارت اشتباه شده آقایان هم تصور نمی‌کنم غیر از این نظری داشته باشند بنده که عضو کمیسیون نفت نیستم ولی اعتقادم اینستکه بطوریکه اینجا ذکر شد گزارش بمجلس داده شود و مجلس بکمیسیون رجوع کند و اینکه اینجا بطوری که در ماده متذکر شده‌اند که ((کلیه پیشنهادهای هیئت مختلط که برای تصویب مجلس شورای ملی تهیه می‌شود باید قبلا بکمیسیون مخصوص نفت مجلس شورای ملی تسلیم و در صورت موافقت کمیسیون گزارش آن بمجلس شورای ملی تقدیم گردد)) این بر خلاف آئین نامه و بر خلاف اصول و سابقه‌است (صحیح است) گزارشها همه یا بوسیله دولت یا هر هیئتی که مجلس صلاحیت برای او قائل است تهیه می‌شود باید از طریق مجلس بکمیسیون مربوط ارجاع شود این قاعدهای بود که ما تا حال عمل می‌کردیم اینست که بنده تقاضا می‌کنم آقای مکی مخبر کمیسیون موافقت بفرمایند عبارت را تصحیح کنند زیرا این نقص در این عبارت هست که فرضا هم آمدیم و خواستیم بر خلاف آئین نامه هم عمل کنیم اگر کمیسیون منتخب از مجلس است و صلاحیتش در حدود آن مسئولیتی است که کمیسیون دارد مجلس شورای ملی است که صلاحیت تام و تمام دارد که ییک لوایحی یک قوانینی را نقض می‌کند رد می‌کند آرائش معتبر است از نقطه نظر اینکه مجلس است ولی کمیسیون که این صلاحیت را ندارد مگر اینکه مجلس باو این صلاحیت را بدهد بنده خواستم یک توضیحی عرض کنم برای اینکه اگر اشتباهی دارم توضیحی بدهند رفع اشتباه بشود و نظر آقای فولادوند هم صحیح است
رئیس – آقای مکی
مکی – اینجا دو موضوع بود یک موضوع هم بیانی که جناب آقای ملک مدنی فرمودند آقای فولادوند اصولا بوجود کمیسیون که بحث شد چرا این ماده را گذاشتند دلیلشان این بود که کمیسیون مخصوص نفت در حدود ۸ ماده یا ۹ ماده‌است که جلسات متعدد خودش را صرف نفت کرده و راجع بنفت و مواد نفت یک اطلاعاتی بدست آورده و با ین کمیسیون مختلف می‌گویند شما در ظرف سه ماه باید بروید و اینکار را بکنید مسلما در ظرف سه ماه آن کاری را که کمیسیون مخصوص نفت کرده نمی‌توانند بکنند چون عجله دارند باید ماکزیمش تا سه ماه اینکار را بکند بنابراین می‌گویند اگر خدای نکرده این کمیسیون باشتا بزرگی یک تصمیمی بگیرد که آن تصمیمش بمصلحت مملکت نباشد قبلا بیاید بکمیسیون مخصوص نفت که باز منتخب مجلس است و تفاوت نمی‌کند (فولادوند – این صحیح نیست) می‌آید بکمیسیون مخصوص نفت آنجا رسیدگی می‌شود و معایبش از بین می‌رود و یکی هم بیانی است که جناب آقای ملک مدنی فرمودند با بیان جناب آقای ملک مدنی بنده موافق هستم شاید متوجه نشده باشند بنده با بیان ایشان موافقم که قبلا از طرف مجلس به کمیسیون نفت فرستاده شود چون نمی‌خواهیم که کاری بر خلاف نظامنامه شده باشد تصور می‌کنم که آقایان اعضای کمیسیون نفت هم با این پیشنهاد موافق باشند (صحیح است)
رئیس – مطابق سوابق و آئین‌نامه باید هر لایحه یا طرح اول بمجلس داده شود البته خود مجلس بکمیسیون نفت ارجاع می‌کند این عبارت باید اصلاح شود ممکن است اینطور اصلاح کنیم (کلیه پیشنهادهای هیئت مختلط که بمجلس شورای ملی ارجاع و گزارش آن برای تصویب در مجلس طرح خواهد شد)
مکی – این اصلاح را بنده قبول می‌کنم
معدل – بنده در این زمینه پیشنهاد کرده‌ام
رئیس – پیشنهادات ماده ۸ قرائت می‌شود (پیشنهاد آقای شوشتری بشرح زیر قرائت شد):
- ریاست محترم مجلس شورای ملی: اینجانب ماده ۸ مخالفم و حذف آنرا پیشنهاد می‌کنم - شوشتری
چند نفر از نمایندگان – این پیشنهاد حذف است
رئیس – آقای شوشتری توضیحتان را بدهید
شوشتری – باز هم بسم الله الرحمن الرحیم بنده با هر گونه تعمید و چشم بندی مخالفم این ماده با ماده ۹ معارض است چرا معارض است آقایان مگر فراموش فرمودند روزیکه ما استخراج و تصفیه نفت را ملی کردیم مجدداً برای اینکه طرز اجرا را تصمیم بگیریم دو ماه وقت بهمان کمیسیون دادیم و حتی ۱۵ روز ایام تعطیل عید را هم اضافه کردیم امروز ببینید از آن تاریخ چقدر گذشته یکی از آقایان فرمودند که کمیسیون کار خودش را تمام کرده (مکی – نکرده) اجازه بدهید یا کرده یا نکرده بعقیده بنده اگر امشب این کار تمام شد کمیسیون دیگر کان لم یکن است آقا کمیسیون وظیفه خودش را انجام داده باید فقط مخبر برود گزارش جامعش را تهیه کند بیاید بعرض مجلس شورای ملی برساند می‌خواهم ببینید چطور متعارض است همدیگر را نقض می‌کند (عده‌ای از نمایندگان – آقا اینطور نیست) اجازه بدهید ماده هشت می‌نویسد ((کلیه پیشنهادهای هیئت مختلط که برای تصویب مجلس شورای ملی تهیه می‌شود باید قبلا بکمیسیون مخصوص نفت مجلس شورای ملی تسلیم و در صورت موافقت کمیسیون گزارش آن بمجلس شورای ملی تقدیم گردد)) (یکی از نمایندگان – اصلاح شده) با اصلاحش هم میگوئیم آنوقت د ر ماده ۹ می‌نویسد (۰هیئت مختلط باید در ظرف سه ماه از تاریخ تصویب این قانون بکار خود خاتمه دهد و گزارش عملیات خود را طبق ماده ۸ بمجلس تقدیم کند و در صورتیکه احتیاج بتمدید مدت باشد با ذکر دلائل موجهه د ر خواست تمدید نماید)) در صورتیکه این کمیسیون با فرض بقاءبیش از ۳۵ ۴۰ روز دیگر از عمرش باقی نیست چطور در ظرف سه ماه یعنی چه؟ آقایان توجه کنید اگر این کمیسیون کارش را تمام کرد برای رفع تمام تشنجات بقای کمیسیون باز اذهان را مشوب می‌کند باز یک صورت دیگر پیدا می‌کند (ملک مدنی – اینجا کی صحبت سه ماه‌است) اجازه بدهید جناب آقای ملک این ماده ۸ مربوط بماده ۹ می‌شود بعقیده بنده اگر امشب مجلس این لایحه را تصویب کرد کمیسیون کارش را تمام کرده و ما دیگر بکمیسیون رأی نمی‌دهیم
رئیس – آقای دکتر شایگان
دکتر شایگان – بیانی که آقای شوشتری می‌فرمایند مورد اختلاف نیست می‌گوینداگر ما امشب این کار را کردیم و این ماده هشت رأی ندادیم البته کمیسیون کارش تمام است این چیز واضح و روشنی است ولی اگر رأی دادیم کارش تمام نیست و دیگر تناقضی هم وجود ندارد مطالبی که در ضمن قانون بیان می‌شود لازم نیست که همه بصراحت ذکر شود ممکن است الغاء صریح نباشد این ماده اگر نباشد همینطور که ایشان فرمودند کار کمیسیون تمام است ولی اگر به این ماده رأی دادید البته اگرآقایان خواستند رأی می‌دهند و اگر رأی دادید معلوم می‌شود که کمیسیون هست با وجود اینکه کار این کمیسیون مختلط مشابهتی با سایر کمیسیونها ندارد بطوریکه نمی‌شود گفت که این پیشنهادی که می‌دهد دولت است که می‌دهد خلاصه این کمیسیون مختلط وضع خاصی دارد و هر چیزی که وضع خاصی دارد قواعد خاصی هم بر او حکمفرما می‌شود معذلک پیشنهاد جناب آقای ملک مدنی را برای اینکه مطابق سنن پارلمانی باشد می‌شود باینطریق اصلاح کرد و با دو کلمه می‌شود اینرا تغییر داد و اصلاح نمود (کلیه پیشنهادهای هیئت مختلط که برای تصویب مجلس شورای ملی تقدیم می‌شود بوسیله مجلس بکمیسیون مخصوص نفت مجلس شوررای ملی تسلیم و گزارش آن برای تصویب بمجلس شورای ملی تقدیم می‌شود)
امینی – خود آئین نامه این را می‌گوید
رئیس – در این قسمت چند پیشنهاد رسیده که هر کدام بهتر باشد مورد قبول واقع می‌شود آقایان توجه فرمایند پیشنهادات مشابه قرائت می‌شود (پیشنهاد آقای صفائی بشرح زیر قرائت شد) ریاست مجلس شورای ملی بجای ماده ۸ پیشنهادی کمیسیون نفت ماده زیر را پیشنهاد می‌نمایم:
- ماده ۸- کلیه پیشنهادهای هیئت مختلط که برای تصویب مجلس شورای ملی تهیه می‌شود باید قبلا از طریق مجلس شورای ملی بکمیسیون مخصوص نفت ارجاع و کمیسیون پس از بررسی نظریه خود را بمجلس شورای ملی تقدیم نماید – معدل
صفائی – اجازه می‌فرمایید
رئیس – تأمل کنید تا همه قرائت شود. (پیشنهاد آقای معدل بشرح زیر قرائت شد):
- ریاست محترم مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌کنم ماده ۸ بشرح زیر تنظیم شود:
- ماده ۸ - پیشنهادهای هیئت مختلط پس از تصویب مجلسین بموقع اجرا گذاشته می‌شود پیشنهادات هیئت مختلط بطور فوق العاده و خارج از نوبت در مجلسین طرح می‌گردد معدل
معدل – اجازه بفرمایید توضیح بدهم
رئیس – تأمل کنید پیشنهاد مشابه دیگری قرائت می‌شود (پیشنهاد آقای صدرزاده بشرح زیر قرائت شد)
- پیشنهاد می‌کنم ماده ۸ بترتیب ذیل اصلاح شود: کلیه پیشنهادهای مختلط که برای تصویب مجلس شورای ملی تهیه و تقدیم می‌شود بکمیسیون مخصوص نفت ارجاع و گزارش کمیسیون مزبور در مجلس مورد بحث و مداقه خواهد شد. - صدرزاده
نمایندگان – صحیح است
رئیس – پیشنهاد دیگری قرائت می‌شود (پیشنهاد آقای فقیه‌زاده بشرح زیر قرائت شد):
- پیشنهاد می‌کنم ماده ۸ بطریق ذیل اصلاح شود که با آئین نامه مطابق باشد ماده ۸- کلیه پیشنهادهای مختلط که برای تصویب مجلس شورای ملی تقدیم می‌شود از مجرای مجلس بکمیسیون مخصوص نفت مجلس شورای ملی احاطه در صورت موافقت کمیسیون گزارش ان بمجلس تقدیم شود. - فقیه‌زاده
رئیس – پیشنهاد دیگری هم آقای عامری داده‌اند قرائت می‌شود (پیشنهاد آقای عامری بشرح زیر قرائت شد):
- پیشنهاد می‌کنم ماده بطریق زیر اصلاح شود: ماده۸- کلیه پیشنهادهای هیئت مختلط باید برای تصویب بمجلس شورای ملی تقدیم شود. جواد عامری
رئیس – پیشنهاد آقای ملک مدنی قرائت می‌شود (پیشنهاد آقای ملک مدنی بشرح زیر قرائت شد) ماده ۸ را بطریق زیر پیشنهاد می‌نمایم:
- کلیه پیشنهادهای هیئت مختلط که برای تصویب مجلس شورای ملی تهیه و تقدیم مجلس خواهد شد بکمیسیون مربوطه ارجاع می‌گردد. ملک مدنی
رئیس – ماده ۱۲۶ آئین نامه برای توجه آقایان قرائت می‌شود و مطابق آن عمل می‌شود (بشرح زیر ماده ۱۲۶ قرائت شد):
- ماده ۱۲۶- در شور دوم در مورد پیشنهادهای مذکور در ماه ۱۲۳ در صورتی که چند پیشنهاد مشابه باشد فقط پیشنهاد رئیس مجلس جامعتر باشد قرائت و مطرح خواهد شد.
رئیس – بنظر می‌آید پیشنهاد آقای صدرزاده جامع تر است یک دفعه دیگر قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد):
- پیشنهاد می‌کنم ماده ۸ بترتیب ذیل اصلاح شود: کلیه پیشنهادهای هیئت مختلط که برای تصویب مجلس شورای ملی تهیه و تقدیم می‌شود بکمیسیون مخصوص نفت ارجاع و گزارش کمیسیون مزبور در مجلس مورد بحث و مداقه واقع خواهد شد - صدرزاده
رئیس – اگر آقایان موافقند بهمین پیشنهاد رأی بگیریم
مکی – بنده قبول می‌کنم
عامری – مخالفم
رئیس – آقایانی که با پیشنهاد آقای صدرزاده موافقند قیام فرمایند (عده کمی برخاستند) تصویب نشد معدل – اینها مشابه نیستند هر کدامشان یک شکلی است
رئیس – پیشنهاد آقای ملک مدنی هم خوبست دو مرتبه قرائت شود (بشرح زیر قرائت شد):
- ماده ۸ را بطریق زیر پیشنهادمی‌نمایدکلیه پیشنهادهای هیئت مختلط که برای تصویب مجلس شورای ملی تهیه و تقدیم مجلس خواهد شد بکمیسیون مربوطه ارجاع می‌گردد. ملک مدنی
ملک مدنی – اجازه می‌فرمایید بنده یک توضیحی بدهم
رئیس – توضیح نمی‌خواهد
مکی – آقای ملک مدنی کمیسیون مربوطه یعنی چه؟
ملک مدنی – مقصودم از کمیسیون مربوطه همان کمیسیون نفت است چون هیچ لایحه‌ای ممکن نیست بمجلس بیاید و بکمیسیون مربوطهارجاع نشود و منظور از کمیسیون مربوطه در اینجا همان کمیسیون نفت است که تا حال کارش را کرده این یک عملی است که همیشه معمول بوده مگر یک لایحه مالی که بمجلس می‌آید بکمیسیون دارائی ارجاع نمی‌شود؟ لایحه بودجه که می‌آید بکمیسیون بودجه ارجاع نمی‌شود؟اینجا کمیسیون مربوطه کمیسیون نفت است.
مکی – چون مقصودشان کمیسیون نفت است بنده قبول می‌کنم
رئیس – آقایانی که با پیشنهاد آقای ملک مدنی موافقند قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد رأی گرفته می‌شود بخود ماده ۸ ببخشید رای گرفته شد چون پیشنهاد آقای ملک بجای ماده ۸ بوده دیگر رای علیحده نمی‌خواهد ماده ۹ قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد):
- ماده ۹ – هیئت مختلط باید در ظرف سه ماه از تصویب این قانون بکار خود خاتمه دهد و گزارش عملیات خود را طبق ماده ۸ بمجلس تقدیم کند و در صورتیکه احتیاج بتمدید مدت باشد با ذکر دلائل موجهه در خواست تمدید نماید
رئیس – مخالفی ندارد و کسی اجازه نخواسته و یک پیشنهادی آقای دکتر مصدق داده‌اند که قرائت می‌شود (پیشنهاد آقای دکتر مصدق بشرح زیر قرائت شد)
- پیشنهاد می‌کنم که در آخر بند نهم اضافه شود تا زمانیکه تمدید مدت بهر جهتی از جهات از تصویب کمیسیون نفت و مجلسین نگذشته‌است هیئت مختلط می‌تواند بکار خود ادامه دهد. - دکتر مصدق
رئیس – آقای دکتر بفرمایید
دکتر مصدق – بنده تصور نمی‌کردم که با این ناتوانی بتوانم یک چنین خدمتی را که امروز در مجلس شورای ملی خواستند بمن رجوع کنند قبول کنم فقط چیزی که سبب شد که من این خدمت را قبول بکنم عشق و علاقه‌ای بوده که بملی شدن صنعت نفت داشتم شرط من این بوده که این لایحه یعنی تکلیف ملی شدن صنعت نفت از مجلسین بگذرد تا من بتوانم آن امری را که فرمودید (صفائی – از مجلس شورای ملی فرمودید) از مجلسین گفتم چون نظر بنده اینست که صنعت نفت کلی شود اگر شما رأی دادید و مجلس سنا رأی نداد که ملی شد (عده‌ای از نمایندگان – رأی می‌دهند) هر وقت که رأی دادند بنده هم با کمال افتخار امری را که آقایان به بنده رجوع فرموده‌اند قبول می‌کنم و امیدوارم که انشاءالله با کمک و معاضدت شما آقایان بتوانم خدمتی به این مملکت بکنم و یک رویه‌ای در پیش بگیریم روز گار مردم از این بهتر بشود (انشاءالله) اما راجع به این پیشنهادی که کردم با نهایت دقتی که ما راجع بتنظیم این مواد بکار بردیم این مسئله از نظر دور شده بود و مورد توجه نشده بود آقای دکتر فاطمی بمن توجه دادند که اگر این هیئتی که سه ماه برای آن تعیین شده تقاضای تمدید کرد و آن تقاضای تمدید یک مدتی تصویب نشد تکلیف این هیئت چه می‌شود (یکی از نمایندگان – این ایراد وارد است) در صورتیکه حقیقتاً نظر مجلس شورای ملی اینستکه این هیئت تا زمانیکه کار خودش را خاتمه ندهد بماند و بهیچ جهتی از جهات از بین نرود باینجهت بنده پیشنهاد کردم که تازمانیکه تمدید مدت نشده‌است این هیئت در کار خود بماند (شوشتری – کدام هیئت؟) هیئت مختلط و دیگر اینکه بنده را از مجلس بیرون کردید و بنده در کمیسیون نفت هیچ نظری ندارم خیلی میل دارم که جناب آقای ملک مدنی این جمله ((کمیسیون مربوطه)) را تبدیل بفرمایند بکمیسیون نفت در پیشنهاد خیلی کش دار است چون ممکن است هر کس در هر کمیسیون مربوطه آنجا است این است که بنده استدعا می‌کنم این کمیسیون مربوطه تبدیل شود به کمیسیون نفت
ملک مدنی – بنده توضیح دادم که منظور از کمیسیون مربوطه همان کمیسیون نفت است
رئیس – بجای ((کمیسیون مربوطه)) جمله ((کمیسیون نفت)) می‌گذاریم (جمعی از نمایندگان – صحیح است) پیشنهاد آقای دکتر مصدق دو مرتبه قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد):
- پیشنهاد می‌کنم که در آخر بند نهم اضافه شود ((تا زمانیکه تمدید مدت بهر جهتی از جهات از تصویب کمیسیون نفت و مجلسین نگذشته هیئت مختلط می‌تواند بکار خود ادامه دهد - دکتر محمد مصدق
رئیس – مجلسین کافی است چون تمدید را باید مجلسین اجازه بدهند کلمه کمیسیون نفت بعقیده بنده اینجا زیادی است این را هم این طور اصلاح می‌کنیم
دکتر مصدق – آقا چطور اصلاح می‌فرمایید؟
رئیس – کلمه مجلسین بنظر بنده کافی است و کلمه کمیسیون نفت زائد است (دکتر مصدق – صحیح است) آقایانی که با این پیشنهاد به این ترتیب موافقند قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد یک ماده الحاقیه هم آقای مخبر فرهمند پیشنهاد کرده‌اند که قرائت می‌شود. (بشرح زیر قرائت شد):
- ماده الحاقیه:هر عده متخصص و مشاورین فنی و اداری که برای اجرای مواد این قانون لازم باشد هیئت مختلط می‌تواند دعوت نماید - مخبر فرهمند
رئیس – آقای مخبر فرهمند
مخبر فرهمند – عرض کنم که این پیشنهاد بنده مکمل آن مواد اول است هیئت مختلط که عبارت از ۱۱ نفر است اینها نظارت د رکار دارند کار در دست متخصصین و مشاورین فنی و اداری و دولت است پس بنابراین آن هیئت نظارت بایستی که تمام اسباب و ابزار کار متخصصین و مشاورین فنی را در اختیارش گذاشت که هر وقت به هرکس و هر عده‌ای احتیاج پیدا کرد و خواست عذری نیاورند و بهش بدهند.
الهیار صالح- بسیار خوب و بجاست.
رئیس-از این دعوت مقصود استخدام است.
نبوی-بلی.
رئیس- اگر استخدام باشد که صورت دیگر پیدا می‌کند و تصویب مجلس را می‌خواهد.
مخبر فرهمند- مقصود دعوت است از مستخدمین داخلی
فرامرزی - بنده مخالفم.
رئیس - بفرمایید فرامرزی-عرض کنم مخالفت من با این ماده الحاقیه از لحاظ این نیست که می‌خواهم بگویم لازم نیست البته طبعاً این هیئت خودش این کار را می‌تواند بکند (مکی-در ماده پنج این قسمت تامین شده) روی مشورت زیاد و جلسات متعدد تمام این چیزها پیش بینی شده و در ماده پنج عین این مطلب هست و این تکرار یک مکرری است که لازم نیست و من فقط خواستم به بهانه مخالفت با این پیشنهاد آقای مخبرفرهمند به آقای دکتر مصدق عرض کنم فرمودند که اگر مجلس سنا هم با این قانون موافقت کرد و تصویب کرد (که البته هم می‌کند) آنوقت من این ماموریت یا این خدمتی که مجلس به من رجوع کرده قبول خواهم کرد چون آخر پی هم هست آقایان اجازه می‌دهند به این مناسبت یک مثلی عرض کنم. یک عربی رفته بود در مسجد نماز جماعت را پشت یر امام بخواند. امام بعد از آنکه حمد خواند، یک آیه‌ای از سوره یوسف که (لن ابرح العرض یاذن لی ابی) یعنی من تکان نخواهم خورد مگر اینکه پدرم اجازه بدهد خواند باقیش هر چه کرد یادش نیامد هی گفت حتی یاذن لی ابی؛ آن جماعت که نفهمیدند که معنی اش چیست ولی آن عرب می‌فهمید. گفت اگر پدرت اجازه نداد تکلیف ما چیست. همین جا باشیم؟ خب جناب آقای دکتر مصدق فرض کنیم مجلس سنا حقیقتاً آمد یک مدتی وقت گذراند. مجلس شورای ملی هم از جنابعالی خواهش کرده و رای تمایل داده که دولت تشکیل بدهید. باید ما منتظر بشویم ببینیم که کی مجلس سنا موافقت می‌کند؟ (دکترمصدق - بلی) نه قربان بنده معتقد هستم که در این فرمایشتان یک قدری تجدید نظر بفرمایید و از فردا شروع فرمایید یعنی بعد از آنکه شرفیاب حضور اعلی حضرت همایونی شدید و فرمان گرفتید دولتتان را تشکیل بدهید البته سنا هم در ضمن عمل تصویب خواهد کرد که دیگر عرضی ندارم.
رئیس - پیشنهاد آقای مخبر فرهمند که با عنوان ماده الحاقیه داده‌اند دوباره قرائت می‌شود. (بشرح ذیل قرائت شد.):
- ماده الحاقیه، هر عده متخصص و مشاورین فنی و اداری که برای اجرای مواد این قانون لازم باشد هیئت مختلط دعوت نماید
مکی- با تصویب مجلسین
رئیس-آقای مکی.
مکی - این پیشنهاد جناب آقای مخبر فرهمند بسیار ضرورت داشته در ماده پنج این نظر پیش بینی شده منتهی با تصویب مجلس شورای ملی. ماده پنجم می‌گوید ((هیئت مختلط باید هر چه زودتر اساسنامه شرکت ملی نفت را که در آن هیئت عامله و هیئت تظارتی از متخصصین پیش بینی شده باشد تهیه و برای تصویب مجلس به مجلسین پیشنهاد کند)) یعنی اگر متخصص احتیاج دارد، هیئت عامله می‌تواند پیش بینی کند ولی با تصویب مجلس شورای ملی اگر مجلس شورای ملی نسبت به ملیت متخصص اظهار نظر کرد یا مخالفت نمود هیئت عامله نمی‌تواند این کار را بکنداینجا نظرها تامین شده اما اینکه آقای شوشتری فرمودند که ماموریت کمیسیون نفت تمام شده توجه نفرمودند که کمیسیون نفت همانطور که در مقدمه گزارش ذکر شده فقط نسبت به معادن نفت جنوب اظهار نظر کرده و یک ماه و نیم هم از مدتش مانده و همینطور که آقای ملک مدنی فرمودند باز دومرتبه کمیسیون به قوت خودش باقی است و در موقع انتخاب کمیسیونها هم آقایان گفتند به استثنای کمیسیون نفت تمام کمیسیونها انتخاب شوند (صحیح است) مخبر فرهمند- عرض کنم وقتی بنا شد که ده نفر با مجلسین انتخاب بکنند باید باید طرف اعتماد باشند که اقلاَ این اختیار را داشته باشند که برای کار و برای رسیدگی به حساب و برای امورات فنی یک عده‌ای را بتوانند دعوت کنند.
مکی - باید به مجلس پیشنهاد بکند و باید با اجازه مجلس باشد و ملیتش را باید مجلس تصویب کند.
مخبر فرهمند- بنده که نوشته‌ام استخدام خارجی عرض بنده اینست که از مستخدمین داخلی دعوت کنند.
مکی - این اشکال ندارد بنده موافقم.
رئیس - آقای مخبر فرهمند مقصود خارجی نیست؟
مکی - اگر داخلی باشد احتیاجی ندارد.
رئیس - ممکن است قبل از جمله ((دعوت نماید)) نوشته شود بر طبق قانون استخدام اتباع خارجی این را اضافه نمایید ((بر طبق قانون استخدام اتباع بیگانه)). (صحیح است).
صفائی - پیشنهاد را بفرمایید دومرتبه قرائت شود.(پیشنهاد آقای مخبر فرهمند با اصلاحی که شد بشرح زیر قرائت گردید)
- ماده الحاقیه: هر عده متخصص و مشاورین فنی و اداری که برای اجرای مواد این قانون لازم باشد، هیئت مختلط می‌تواند بر طبق قانون استخدام اتباع بیگانه دعوت نماید - مخبر فرهمند
رئیس - آقای فرامرزی بعنوان مخالف صحبت کردند حالا رای می‌گیریم آقایانی که با این ماده الحاقیه و با اصلاحی که شد موافقند قیام فرمایند. (عده کمی برخاستند). تصویب نشد. به مجموعه مواد باید رای گرفتهه شود. یک کلیات آخر هم دارد ولی کسی تقاضای اجازه نکرده.
شوشتری- بنده اجازه می‌خواهم
عده‌ای از نمایندگان - اعلام رای شده.
شوشتری - بنده مخالفم یک تذکراتی در کلیات هست که باید توضیح بدهم. مخالفم آقا
رئیس - آقای شوشتری بفرمایید. چون وقت هم گذشته مختصر صحبت کنید.
شوشتری - فلسفه تنظیم این قانون و تصمیمی که مجلسین گرفته این برای اسایش و رفاه مردم است. مجلسین که این رای مقدس را داده‌اند و امشب تکمیل می‌کنند باید آقایان اعضای کمیسیون، چه کمیسیون نفت و چه کمیسیون مختلط متوجه این معنی باشند که فلسفه این قانون ما آنچه که در نظر داشتیم با مذاکراتی که بین آقای اسلامی و آقای مکرمی بعمل آمد یک قدری اذهان را متوجه کرد به یک معنای دیگر. آقای مکی درست توجه کنید سالی هفت میلیون لیره از کمپانی غاصب دارسی می‌گرفتیم آمدند این حق بازی‌های گس مس نمی‌دانم ساعد گیس میس من اینها را نمی‌دانم صورتی به ما دادند که یالی ۲۷ میلیون و شهرت داشت که ۵۶ میلیون هم اندوخته شده‌است. ما فکر کردیم که نجات مملکت در دو چیز است یکی اینکه خود عمل کنیم و استفاده کنیم و یکی هم اینکه این دست مرموز را از مملکت قطع نماییم. وقتی که می‌خواستیم نتیجه بگیریم حضرات آمدند گفتند ما ۵۰ درصد می‌دهیم بدون آنکه سالی ۲۶ میلیون را هم به انگلستان بدهیم مجموع این را من پیش خودم حساب ساده و لری کردم برای بنده متخصص حساب و این حرفها نیستم. هر چه می‌گویم رک با ایمان می‌گویم خیال کردم سالی هفتاد هشتاد میلیون لیره انشاالله می‌ماند و عاید می‌شود و این رعایای بدبخت را از تماس با مامورین ظالم بعنوان مالیات مستقیم و غیر مستقیم و ارضی و غیره از این راه خلاص می‌کنیم. آقا در بیاناتتان فرمودید که هرچقدر که نفت ما تنزل کند، چهارده میلیون عایدی برای ما پیدا می‌شود. یا بیست میلیون اجازه بدهید آقا بدانید و آگاه باشید که اگر منویات ملت منویات مردم در این رای مقدس که قبلاً دادیم بمفهوم واقعی این منویات ملت تامین نشود نمی‌دانم چه تفسیری کنم، بعداً چه صورتی پیدا می‌کند. پس این دو کمیسیون باید سعی کند از نظر منطق از نظر اصول ما با هیچ دولتی جنگ نداریم. با هیچ کس مخاصمه نداریم. باید فکری کنند که عواید برای مملکت درست نمایند. اگر فکر نکردند منعکس به حسن اثر نمی‌شود و من ناچارم بگویم
رئیس - رای گرفته می‌شود به مجموع مواد آقایانی که موافقند قیام فرمایند (عموم نمایندگان برخاستند) چون رای به اتفاق داده شد، من اعلام می‌کنم که به اتفاق آرا تصویب شد. به مجلس سنا فرستاده می‌شود (نمایندگان-انشاالله مبارک است) (کف زدن شدید تماشاچیان)
تعیین موقع جلسه بعد - ختم جلسه
[ویرایش]۲ - تعیین موقع جلسه بعد- ختم جلسه
رئیس - چون امروزصبح و امشب آقایان در مجلس بودند اجازه بدهید جلسه فردا صبح موقوف شود.
دکتر بقایی - اسامی آقایان نمایندگانی که در مجلس تا ین ساعت بودند اعلام شود.
رئیس - دارم حرف می‌زنم بفرمایید بنشینید و روز سه شنبه هم چون مشغول کار دولت هستیم با اجازه آقایان جلسه نخوایم داشت. جلسه آتیه روز پنج شنبه خواهد بود. آقای دکتر بقائی حالا حرفی دارید بفرمایید.
دکتر بقایی - عرض کردم اسامی آقایانی که تا این ساعت در جلسه حضور دارند اعلام شود (جلسه ساعت ۱۱ و ۱۰ دقیقه بعد از ظهر ختم شد.)
رئیس مجلس شورای ملی - رضا حکمت