ناصر خسرو (قصاید)/ای خردمند و هنر پیشه و بیدار و بصیر

by ناصر خسرو

	ای خردمند و هنر پیشه و بیدار و بصیر			کیست از خلق به نزدیک تو هشیار، و خطیر
	گر خطیر آن بودی که‌ش دل و بازوی قوی است			شیر بایستی بر خلق جهان جمله امیر
	ور به مال اندر بودی هنر و فضل و خطر			کوه شغنان ملکی بودی بیدار و بصیر
	ور به خوبی در بودی خطر و بخت بلند			سرو سالار جهان بودی خورشید منیر
	نه بزرگ است که از مال فزون دارد بهر			آن بزرگ است که از علم فزون دارد تیر
	ای شده مغفر چون قیر تو بردست طمع			شسته بر درگه بهمان و فلان میر چو شیر
	مال در گنج شهان یابی و، در خاطر من			هر چه یک مال خطیر است دگر مال حقیر
	شیر بر مغفر چون قیر تو، ای غافل مرد			روز چون شیر همی ریزد و شب‌های چو قیر
	آن نه مال است که چو دادیش از تو بشود			زو ستاننده غنی گردد و بخشنده فقیر
	آن بود مال که گر زو بدهی کم نشود			به ترازوی خرد سخته و بر دست ضمیر
	مال من گر تو اسیر افتی آزاد کندت			مال شاهانت گرفت از پس آزادی اسیر
	نیست چون مال من اموال شهان جز که به نام			چون به تخم است چو نرگس نه به بوی خوش سیر
	نشود غره خردمند بدان ک «ز پس من			چون پس میر نیاید نه تگین و نه بشیر»
	قیمت و عزت کافور شکسته نشده‌است			گر ز کافور به آمد به سوی موش پنیر
	خطر خیر بود بر قدر منفعتش			گر خطیر است خطیر است ازو نفع پذیر
	همچنان چون نرسد بر شرف مردم خر			نرسد بر خطر گندم پر مایه شعیر
	زانکه خیرات تو از فرد قدیر است همه			بر تو اقرار فریضه است بدان فرد قدیر
	خطری را خطری داند مقدار و خطر			نیست آگاه زمقدار شهان گاه و سریر
	کور کی داند از روز شب تار هگرز؟			کر بنشناسد آوای خر از ناله‌ی زیر
	نه هر آن چیز که او زرد بود زر بود			نشود زر اگر چند شود زرد زریر
	کرم بسیار، ولیکنت یکی کرم کند			حاصل از برگ شجر مایه‌ی دیبا و حریر
	مردمان آهن بسیار بسودند ولیک			جز به داوود نگشت آهن و پولاد خمیر
	دود ماننده‌ی ابر است ز دیدار ولیک			نبود دود لطیف و خنک و تر و مطیر
	شرف خویش نیاورد ونیاردت پدید			تا نبوئیش اگر چند ببینیش عبیر
	شرف خیر به هنگام پدید آید ازو			چون پدید آمد تشریف علی روز غدیر
	بر سر خلق مرو را چو وصی کرد نبی			این به اندوه در افتاد ازو وان به زحیر
	حسد آمد همگان را زچنان کار و ازو			برمیدند و رمیده شود از شیر حمیر
	او سزا بد که وصی بود نبی را در خلق			که برادرش بدو بن عم و داماد و وزیر
	پشت احکام قران بود به شمشیر خدای			بهتر از تیغ سخن را نبود هیچ ظهیر
	کی شناسی بجز او را پدر نسل رسول؟			کی شناسی بجز او قاسم جنات وسعیر؟
	بی‌نظیر و ملی آن بود در امت که نبود			مر نبی را بجز او روز مواخات نظیر
	بی نظیر و ملی آن بود که گشتند به قهر			عمرو و عنتر به سر تیغش خاسی و حسیر
	ذوالفقار ایزد سوی که فرستاد به بدر؟			زن و فرزند که را بود چو زهرا و شبیر؟
	بر سر لشکر کفار به هنگام نبرد			چشم تقدیر به شمشیر علی بود قریر
	روز صفین و به خندق به سوی ثغر جحیم			عاصی و طاغی را تیغ علی بود مشیر
	نه به مردی زد گر یاران او بود فزون؟			شرف نسبت و جود و شرف علم مگیر
	ای که بر خیره همی دعوی بیهوده کنی			که «فلان بوده‌است از یاران دیرینه و پیر»
	شرف مرد به علم است شرف نیست به سال			چه درایی سخن یافه همی خیره بخیر؟
	چونکه پیری نفرستاد خداوند رسول؟			یا از این حال نبود ایزد دادار خبیر؟
	جز که پیر تو نبودی به سوی خلق رسول			گر به‌سوی تو فگنده‌ستی یزدان تدبیر
	یافت احمد به چهل سال مکانی که نیافت			به نود سال براهیم ازان عشر عشیر
	علی آن یافت ز تشریف که زو روز غدیر			شد چو خورشید درفشنده در آفاق شهیر
	گر به نزد تو به پیری است بزرگی، سوی من			جز علی نیست بنایت نه حکیم و نه کبیر
	با علی یاران بودند، بلی، پیر ولیک			به میان دو سخن گستر فرق است کثیر
	به یکی لفظ رسانید، بلی، جمله کتاب			از خداوند پیمبر به کبیر و به صغیر
	لیکن از نامه همه مغز به خواننده رسد			ور چه هر دو بپساورش دبیر و نه دبیر
	جز که حیدر همگان از خط مسطور خدا			با بصرهای پر از نور بماندند ضریر
	از سخن چیز نیابد بجز آواز ستور			مردم است آنکه بدانست سرود از تکبیر
	معنی از قول علی دارد و آواز جز او			مرد باید که ز تقصیر بداند توفیر
	تو به آواز چرا می رمی از شیر خدا			چون پی‌شیر نگیری و نباشی نخچیر؟