مذاکرات مجلس شورای ملی/دورهٔ ۱۶/جلسهٔ ۱۲۷
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل: کلیه قوانین مصوبه و مقررات - گزارش کمیسیونها - صورت مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی – اخبار مجلس - انتصابات - آگهی‌های رسمی و قانونی
سال هفتم – شماره ۱۷۷۳
شنبه ۲۶ اسفند ماه ۱۳۲۹
دوره شانزدهم مجلس شورای ملی
شماره مسلسل ۱۲۷
مذاکرات مجلس شورای ملی
جلسه ۱۲۷
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز سه‌شنبه ۲۲ اسفند ۱۳۲۹ نشست ۱۲۷
فهرست مطالب:
- ۱- قرائت اسامی غایبین و طرح صورت‌مجلس
- ۲- بیانات قبل از دستور - آقایان: صدری - معدل - اردلان - شوشتری
- ۳- تصویب صورت‌مجلس
- ۴- بیانات قبل از دستور - آقایان مکی و امینی
- ۵- تصویب دو قوریت گزارش کمیسیون مخصوص نفت
- ۶- مذاکره در طرح سه فوری راجع به ترتیب انتخاب کمیسیونها
- ۷- بیانات بعد از دستور آقای دکتر مصدق
- ۸- تعیین موقع و دستور جلسه بعد - ختم جلسه
مجلس ساعت ده و پنجاه دقیقه صبح به ریاست آقای گنجه‌ای (نایب رئیس) تشکیل شد
- قرائت اسامی غایبین و طرح صورت‌مجلس[ویرایش]
۱- اسامی غایبین و طرح صورت جلسهٔ قبل
نایب رئیس – صورت غایبین جلسهٔ قبل قرائت می‌شود (به شرح زیر قرائت شد)
غایبین با اجازه – آقایان: دکتر مصباح‌زاده – اورنک – عامری – معدل – دکتر طاهری – دکتر مصدق – طباطبائی
غایبین بی اجازه – آقایان: محمودی – قبادیان برومند – نصرتیان – حسن اکبر – اقبال – سودآور – محمد ذوالفقاری
دیرآمدگان با اجازه – آقایان: جمال امامی – فرامرزی
نایب رئیس – نسبت بصورت مجلس روز پنجشنبه ۱۷اسفند نظری نیست؟
اردلان – بنده عرضی دارم
نایب رئیس – بفرمایید
اردلان – عرض کنم که صورت جلسهٔ پنجشنبه عرض بنده اینطور نوشته شده و اشتباه است بنده اول آنچه نوشته شده می‌خوانم و بعد تصحیح می‌کنم نوشته شده‌است ما دیدیم مقدار زیادی اسکناس که بعد از شهریور منتشر کرده‌ایم پشتوانه اش لیره تضمین شده بطلا نبود معهذا مادیدیم که سیر صعودی به آنشر اسکناس تواَم بوده در صورتیکه بنده درست عکس این راعرض کردم بعد از شهریور هر چه لیره بما فروختند تضمین شده بطلا بود معهذا نرخ اجناس رفت بالا این جا اشتباه شده‌است
نایب رئیس – تصحیح می‌شود راجع بصورت جلسه دیگر اعتراضی نیست؟ (گفته شد – خیر)بعد از حصول اکثریت راَی گرفته می‌شود نطق‌های قبل از دستور با اجازه:آقایان شروع می‌شود، آقای صدری
- بیانات قبل از دستور – آقایان: صدری – معدل – اردلان - شوشتری[ویرایش]
۲- بیانات قبل از دستور – آقایان:صدری – معدل – اردلان – شوشتری
صدری – به طوریکه آقایان نمایندگان محترم ملاحظه فرموده‌اند در این اواخر روزنامه‌ها از قول آژانسهای خارجی مطالبی نسبت به کشور ما انتشار می‌دهند که خود ما کوچکترین اطلاعی از آنها نداریم هنوز بحث در اطراف کنفرانس اسلامبول و تصمیماتی که در آنجا اتخاذ شده پایان نپذیرفته که خبرگزاری پاریس اطلاع می‌دهد در وزارت دفاع یکی از کشورها طرحهائی در دست تنظیم است که نیروی نظامی ترکیه و ایران مشترکاً با سلاح یکسانی مجهز شده و اونیفرم متحدالشکلی داشته و پیشنهادی از طرف سران نظامی یکی از ارتشهای ایران یا ترکیه گرفته یا داده می‌شد آنقدر قابل بحث و ایراد نبود که از طرف دیگران. بنده در اینجا صراحتا اعلام می‌نمایم. هر تصمیمی که بدون نظر و مشورت قبلی ما در هر کجای دنیا که باشد نسبت به کشور و امور مربوط بما اتخاذ گردد کوچکترین ارزشی برای ما نداشته و دولت ایران حق هیچگونه اظهار تمایلی نسبت به این تصمیمات ندارد اصولاً وظیفه دولت هاست که وضع سیاست خارجی ما را روشن نماید و امیدوارم که جناب آقای علاء این نظر را تامین فرمایند زیرا اگر بنا شود ما نسبت به فردای خود بی اعتنا باشیم چه بسا که همین مذاکرات و تصمیمات سرنوشت فردای ما را بدون ما تعیین نماید. درست است که ما از طرف دیگر مجبور نیستیم که نظریه‌های دولتهای قوی را بدون مطالعه و چون وچرا بپذیریم آنچه محقق است که اتخاذ تصمیم در خاورمیانه در درجه اول مربوط بممالک خاورمیانه‌است در هر صورت لازم است عرض شود که ملت ایران ملتی است صلح دوست و از جنگ بیزار با تمام قوا از هر نوع عملی که بوی تحریک و مخاصمه از آن برخیزد دوری جسته و هر گز حاضر به ورود در دسته بندیهای جنگی امروزی نیست و هیچ وقت اجازه نخواهد داد که سرزمین مقدسش صحنه زور آزمایی دولتهای قوی قرار گرفته و بر عکس از هیچ نوع فداکاری هم در راه تامین صلح جهانی خودداری نخواهد نمود. بعقیده بنده بایستی در این موقع بحرانی در کلیه ممالک خاورمیانه که بطور حتم در این امر بخصوص منافع مشترک دارند بیشتر از پیش بهم نزدیک شده و منافع مشترک دارند بیشتر از پیش بهم نزدیک شده و در نتیجه یک اتحادیه قوی و نیرومندی در پیشرفت صلح جهانی عامل مؤثری باشند. مطلب دیگر در اطراف نامه ایست که از طرف انجمن لیسانسه‌های دانشکده ادبیات تبریز رسیده به طوری که نوشته‌اند مدتی است که وزارت فرهنگ از صدور دانشنامه‌های آقایان بعذر اینکه علوم تربیتی قبل از اجازه وزارت فرهنگ در آنجا تدریس شده خودداری می‌کنند در صورتیکه این آقایان سه سال در دانشکده ایکه خود وزارت فرهنگ افتتاح کرده و استاد فرستاده درس خوانده‌اند و هر سال جریان تحصیلی آنها به وزارت فرهنگ گزارش شده و در این مدت کمترین ایرادی از طرف وزارت فرهنگ گرفته نشده‌است. حالا که آقایان سه سال از عمر خود را در این راه تلف کرده‌اند به آنها می‌گویند چون فلان درس شما مطابق برنامه نبوده به این جهت بشما دانشنامه دانشسرای عالی داده نمی‌شود. گر چه چندی قبل آقای وزیر فرهنگ به بنده قول دادند که در این مورد رفع محظور آقایان بفرمایند ملی گویا هنوز اتخاذ تصمیمی نشده که منجر به تعقیب مجدانه آقایان گردیده‌است. بدین جهت استدعا می‌نمایم که وزارت فرهنگ هر چه زودتر در این باره اتخاذ تصمیم نموده و یک عده از جوانان علاقمند و حساس کشور را از بلاتکلیفی نجات دهد. حقیقتا جای منتهای تآسف است که در حالیکه وزارت فرهنگ به دبیر و معلم احتیاج دارد و حتی می‌خواهد از وزارتخانه‌های دیگر اشخاص غیر فنی را استخدام نماید از تعیین تکلیف این آقایان خودداری می‌نماید. مطلب دیگر در اطراف نامه ایست که لیسانسه‌های دانشسرای عالی تبریز رسیده و در آن تقاضا کرده‌اند که مستدعیات حقه آقایان لیسانسه‌های دانشسرای عالی تهران مورد نتیجه قرار گیرد که بنده عین آن را بجناب آقای رئیس تقدیم می‌نمایم که بوزارت فرهنگ ارسال فرمایند تا مورد رسیدگی و توجه قرار گیرد. یک نامه‌ای هم که آقایان کارمندان دولت که در چهار صد خانهٔ گران قیمت زندگی می‌کنند توسط اینجانب تقدیم مقام ریاست محترم می‌نمایم و استدعا می‌کنم مقرر فرمایند در مورد شکایات حقه آقایان رسیدگیهای لازم بشود تا ترتیبی اتخاذ گردد که این مردم بیچاره از زیر بار این فشار ناروای که به آنها وارد می‌شود خلاص شوند. موضوع دیگر در اطراف تلگرافات متعددی است که از اغلب نقاط آذربایجان رسیده که به رویه دولت درموضوع صادرات پشم و پنبه اعتراض دارند در نتیجه آزادی صدور پشم و پنبه بدون اینکه احتیاجات داخلی در نظر گرفته شود وضعی پیش آمده‌است که اکثر کارخانه‌های قالی بافی در بیشتر نقاط کشور تعطیل و بقیه هم اجباراً در شرف تعطیل وعده زیادی بیکار شده و می‌شوند و همچنین وضعیت بقیه طوری شده که شاید دولتهای بعد نتوانند احتیاجات کارخانه‌های خود را در ماههای آتیه تامین نمایند. بعقیده بنده بایستی در این زمینه هر چه زودتر فکری بشود که رفع مضیقه داخلی گردد. چه ادامه این وضعیت منجر به تعطیل اکثر کارخانجات و بحران عمومی خواهد شد که در آن وقت جلوگیری آن مشکل به نظر می‌رسد. یک موضوع مهم دیگری که می‌خواهم استدعا نمایم از طرف آقایان نمایندگان محترم توجه مخصوص نسبت بدان مبذول گردد موضوع عدم پرداخت حقوق بهمن ماه کارمندان دولت است. همه آقایان اطلاع دارند که اغلب این کارمندان اشخاص بی بضاعتی هستند که حقوق خود را در ده روز اول ماه خرج می‌کنند و ۲۰روز بقیه را هم قرض از این و آن می‌گذرانند با این ترتیب شایسته نیست که تا بیستم اسفند ماه در پرداخت حقوق بهمن ماه آقایان وقفه حاصل گردد مخصوصا این که شب عید است و اکثر زنها و بچه‌های آنان در تمام این سال انتظار این وقت رامی کشند که پوشاک مختصری برای آنها خریداری شود و اصولاًبنده نمی‌دانم چه طور از طرف متصدیان وزارت دارایی در ماههای قبل این جریان پیش بینی نشده و در فکر چاره برای رفع آن نیافتاده که امروزه به این وضع دچار نشویم و جای منتهای تعجب است که دولت با عایدی‌های مسلمی که روزانه دارد از قبیل عایدات قند و شکر نفت و بنزین دخانیات – رسومات مالیات بر درآمد و غیره – نتوانسته و یا نمی تواند حقوقات را پرداخت نمایند. در هر صورت وزارت دارائی مکلف است که هر چه زودتر دستور پرداخت حقوقات بهمن و اسفند ماه کارمندان دولت را صادر نماید تا مطابق هر سال در ۲۵ اسفند ماه در همه جا پرداخت گردد چه در صورت سستی در انجام این نظر بنده صریحاًعرض می‌نمایم که اگر پیش آمدهای سوئی اتفاق افتاد وزارت دارایی ومتصدیان آن مسئول خواهند بود و بس اگر از وقت بنده چیزی مانده بجناب آقای معدل تقدیم می‌کنم
نایب رئیس – آقای معدل بفرمائید
معدل – بنده دو سه دقیقه عرض دارم
نایب رئیس – بفرمایید
معدل – بنده تشکر می‌کنم از آقای صدری که فرصت دادند این دوسه کلمه عرضم راحضور آقایان عرض کنم و امیدوارم که این صدای بنده بگوش آقای رئیس دولت هم برسد آقایان محترم ملخ آمده و صفحه جنوب راگرفته از ایالت فارس بما خبر می‌دهند که یک قحطی و یک سختی در انتظار همه است دولت می‌بایستی در برنامه کارش مبارزه با ملخ را قید کند و آقایان هم بایستی متوجه این امر باشند برای اینکه این یک موضوعی نیست که مربوط بیک محل خاص باشد اگر برادران جنوبی شما در مضیقه افتادند ناچارند همه کمک کنند (صحیح است) و با این وضعیت سختی که در پیش است مشکل است که بتوانیم تمام صفحه جنوب را نجات دهیم از حالا تا فرصت از کف نرفته‌است مجلس شورای ملی و دولت باید متوجه این امر باشند
خسرو قشقائی – اگر دولت نکردباید استیضاح کرد
نایب رئیس – آقای اردلان
اردلان – سال ۱۳۲۹ قریب به اتمام است و برای بنده که یک نماینده مجلس هستم این تاسف باقی می‌ماند که ما در این سال نتوانستیم بودجه کل مملکتی را تصویب کنیم ومن از آقایان نیایندگان محترم در این جلسه قبل از دستور استدعا می‌کنم که بلکه توجه بفرمایند که در سال ۱۳۳۰دیگر تصویب یک دوازدهم را کناز بگذاریم و بودجه‌ای که کمیسیون بودجه به مجلس تقدیم کرده‌است تصویب کنیم (صحصح است) گزارش کمیسیون در ۲۹ بهمن ماه به مجلس تقدیم شد و الان تقریباً بیست و چند روز است که کمسیون بودجه که بنده بار دیگر تشکر می‌کنم که به موقع بودجه کل مملکتی را رسیدگی و گزارش آنرا به مجلس تقدیم کرده‌است و هیئت محترم رئیسه مجلسه شورای ملی هم باید تعیین جلسه بفرمایند که ما شروع بکنیم و بودجه سال نو را تصویب کنیم اصل بیستم قانون اساسی می‌گوید که بودجه هر یک از وزارتخانه‌ها باید در نیمه آخر هر سال از برای سال دیگر تمام شده ۱۵روز قبل از عید نوروز حاضر باشد، حالا ملاحظه بفرمائید که ۸ ،۹ روز به آخر سال بیشتر نمانده و خدای نکرده اگر ما برویم و بتعطیل عید بربخوریم و بودجه سال آینده را تصویب نکنیم باز هم در فروردین بر خواهیم خورد بیک دوازده و دو دوازده بنده می‌خواستم از همکاران محترم خودم استدعا کنم که علاوه بر جلسات هفته‌ای سه روز این چند روز که به آخر سال مانده بعد از ظهرها هم تشریف بیاورند یک چند جلسه‌ای وقت صرف کنیم تا این بودجه سال ۱۳۳۰را تصویب بکنیم که وزارتخانه‌ها هم صورت ریزش را بدهند بکمیسیون بودجه و تا آخر فروردین مطابق بودجه مصوبه مجلس شورای ملی و صورت‌ریزی که کمیسیون بودجه تصویب می‌کند این بودجه عملی شود بعقیده بنده هیچ عاملی این اندازه در سرنوشت مملکت تاَثیر ندارد که ما بودجه مملکتی را قبل از سال تصویب کرده باشیم الان همکار محترم بنده آقای صدری یک بیانی فرمودند که مورد تایید همه واقع شد و آن این بود که حقوق کارمندان دولت بتاخیر افتاده‌است این برای این مانده‌است که بودجه کل کشوربموقع خودش تصویب نشده‌است اگر بودجه کل کشور تصویب شده بود ما بطور منجز می‌دانستیم که چقدر عواید داریم و در مقابل چه مخارجی داریم و هیچ وقت در مضیقه نمی‌ماندیم که یک لایحه ناپسندی بنام لایحه نشر اسکناس بیاورند در مجلس و ما را در مضیقه بگذارند و حقوق مستخدمین را ندهند این صحیح نیست رسیدگی و تصویب بودجه از وظایف اولیه مجلس شورای ملی است این است که بنده زیاد در این خصوص عرضی نمی‌کنم ولی باور بفرمائید آقایان نمایندگان این یکی از قدمهای برجسته‌ای است که مقدم بر هر قدمی است اگر می‌بینید قیمتها می‌رود بالا اگرمی بینید صادرات ما به آن نحو مطلوب نتیجه نمی‌دهد بطوریکه می‌بینیم در کارخانه‌ای داخلی وقفه پیدا می‌شود اینها تمام از عدم موازنه بودجه کل مملکتی است و برای این است که ما بودجه نداریم ما باید بودجه را ببینیم عواید و هزینه‌های لازم را بسنجیم و تصویب کنیم بدهیم بدست دولت هر دولتی آمد بالاخره یک بودجه مصوبه‌ای در دستش باشد این است که بنده امیدوارم که آقایان با توجهی که بامور مملکتی دارند به این عرض بنده توجه بفرمایند اما یک مطلب دیگر آقایان مستحضر هستند که از اعضای هئیت نظارت اندوخته امکناس یکی هم آقای دادستان کل کشور است آقای دادستان کل کشور در این چند روزه که ما مشغول بودیم صحبت از این مجسمهای طهران می‌نمودند حقیقتا برای هر شنونده‌ای رقت‌آور بود که این صحبتها را بشنوند که امروز وضع محبسهای طهران و مملکت ما بچه نحوی است ایشان می‌فرمودند که یک کسی که قتل کرده و جنایت کرده با کسی که خلاف کرده هر دو را در یک جا نگه می‌دارند و بعد از یک مدتی آن کسی که یک خلاف جزئی کرده و ممکن بود که بر گردد و در جامعه یک فرد عادی بشود بمناسبت مجاورت با اشخاصی که جانی هستند آن اندازه‌ای هم که ممکن بود خلاف در آتیه نکنند بیشتر خواهد شد یعنی خلافش بدتر خواهد شد بنابراین ما باید در ضمن بودجه کل مملکتی توجهی کنیم که اعتباری برای ساختن محبسها بطوری که شایستهٔ یک مملکت زنده‌ای است در نظر بگیریم ظاهراً اعلیحضرت همایونی تصویب فرموند که باغی که در دوشان تپه‌است و سابقاًباغ وحش بود و خیلی بزرگ است آنجا را اختصاص بدهند بمحبس که دو قسمت متمایز در نظر گرفته شود یک قسمت معین بشود که برای یک عده‌ای دارالتربیه درست کتند (کشاورز صدر – محل آزادی درست کنید)علی ای حال بعقیده بنده در جامعه همه جای دنیا هم هست که این جرایم رخ می‌دهد و باید یکجائی باشد که آن افراد وقتی آن جا خطرناکتر بیرون نیایند بنده عرض آخرم آقای کشاورز صدر اصرار دارند زودتر عرایضم را تمام کنم راجع بکردستان است کردستان ما خوشبختانه دو روزنامه پیدا کرده‌است یکی بنام سنندج یکی ندای غرب ولی اخیراًمثل تمام جراید مملکت دچار مضیقهءکاغذ شده‌اند این است که به بنده کاغذی نوشته بودند و تقاضا کرده بودند که از این سهمیه‌ای که برای روزنامه‌های مملکت در نبظر گرفته شده و معامله‌ای که با اتحاد جماهیر شوروی می‌شود یم سهمی هم بروزنامه‌های کردستان بدهند (کشاورز صدر – راجع به روزنامه ستاره غرب کرمانشاه هم بفرمائید)و همانطوریکه جناب آقای کشاورز صدر فرمودند برای تمام شهرستانها که روزنامه دارند و باعث تنویر افکار عامه هستند سهمیه معیین کنند منظورم این است که در نظر بگیرند و یک سهمی که بروزنامه‌های طهران می‌دهند ولایات را هم فراموش نفرمایند و یک سهمی به کردستان بدهند بقیه وقتم را به آقای شوشتری می‌دهم
نایب رئیس – آقای شوشتری
شوشتری – بسم الله الرحمن الرحیم (بنده در یک جلسه راجع بجنگل‌های گران اینجا مذاکراتی کردم و البته وقتی دولت آمد به مجلس پس از برنامه ایشان که تصویب شد نظریهٔ خود را عرض خواهم کرد موضوع دیگر که می‌خواستم توجه بدهم و از اینجا بگوش دولت برسد دو موضوع است یکی موضوع شیلات است و ماهی بحر خزر است و یکی موضوع مالاریا و عملی که سال قبل شده چون شنیده‌ام سه ماه است معطل کرده‌اند آنوقت دوای ددت ضد پشهٔ مالاریا تنی (پانصد دلار بوده‌است بقدری معطل کرده‌اند که حالا رسیده‌است به ۱۲۰۰یا ۱۵۰۰دلار در صورتی که بعد از سالیان دراز یک پارسال مردم آن سامان و آن خطه از نظیر اصول تا حدی بهرمند شدند که مبتلا به گزیدگی پشه نشدند من می‌خواستم جلب توجه نمایندگان محترم را بکنم تو از اینجا صدایم را بگوش دولت برسانم که زودتر توجه بفرمایند که از ۱۵ فروردین در تمام ساحل بحر خزر و در تمام بخش‌های تابعه آنجا این عمل انجام شود موضوع دیگر موضوع ماهی است که امسال تحقیق کردم اگر آقایان محترم در طهران توجه کرده باشند ماهی‌هایی که حالا در طهران دارد بفروش می‌رود غیر از ماهی‌های ده دوازده سال قبل است این ماهی‌هایی است که ماکول نیست ماهی سیم ماهی آزاد – ماهی سفید – ماهی سوف اینها تمام دارد از بین می‌رود متخصیص اظهار کردند چون ماهی عاذتش آن است که در هر رودخانه‌ای تخم ریزی می‌کند و تناسل در آنجا می‌شود در موقع صید هم برگشت به آنجا می‌کند و از آنجا صید می‌شود استدعا می‌کنم توجه بکنید این عرض من از نظر ارزاق عمومی برای مملکت مؤثر است اگر جلوی رودخانه‌ای را که باید برگشت کنند در سالی ببندند خط سیر خود را ماهی تغییر می‌دهد و بصورت دیگر در می‌آید مصنوعی ریخته‌اند که اصل صید در بحر خزر و ماهی بحر خزر دارد از بین می‌رود بصورت دیگر دارد در می‌آید این ماهی‌ها مآکول نیست ماهی بحر خزر در تمام دنیا معروف بود همین طور خاویار بحر خزر و این منبع ثروت این منبع ارتزاق عمومی دارد از بین می‌رود خواستم آقایان محترم را متوجه کرده باشم که در این خصوص هر اطلاعی دارند هر تخصص دارند بگویند اظهار کنند تا یک فکر اساسی برای مملکت بشود
- تصویب صورت مجلس[ویرایش]
۳- تصویب صورت مجلس
نایب رئیس – صورت مشروح مذاکرات روز ۵شنبه تصویب شد
- بیانات قبل از دستور – آقایان:مکی و امینی[ویرایش]
۴- بیانات قبل از دستور – آقایان:مکی و امینی
نایب رئیس – آقای مکی
مکی- مطلبی که بنده می‌خواستم باطلاع مجلس مقدس شورای ملی برسانم همین موردی بود که آقای صدری بعنوان نطق قبل از دستور اشاره‌ای کردند از خبر گزاری‌های خارجی شنیده می‌شود که یک اشخاص غیر مجاز راجع بسرنوشت ایران در بعضی از نقاط می‌شنینند و صحبت می‌کنند و در این زمینه خبرهایی بوسیله خبرگزاریهای دنیا منتشر می‌شود بنده می‌خواهم بنام ملت ایران قیم لازم ندارد (صحیح است) ایران کشوری است مستقل، آزاد، دارای یک افتخارات تاریخی و باستانی و این اندازه می‌تواند اعلام کند که کسی تاریخی و باستانی و این اندازه می‌تواند اعلام کند که کسی حق دخالت در امور داخلی و سیاست ایران ندارد (صحیح است) رویهٔ ایران در آتیه هر چه باشد بایستی ملت ایران معین کند (صحیح است) بایستی مجلس شورای ملی ایران تعیین کند. کنفرانس استانبول یا این میسیونها یا هیئت‌های نظامی که رفت و آمد می‌کنند اینها کمترین حقی ندارند راجع بسرنوشت ایران صحبت بکنند و هر چه صحبت بکنند از نظر ملت ایران مردوداست این مذاکرات بشود. این نوحه سرایی‌هایی که اخیراً در رادیوهای خارجی آقایان می‌شنوند و بر اثر همین دخالتهای بی مورد سیاستهای خارجی بود که وضع ایران را اینطور دچار تشنج کرد. تحریک کردن از افراد در داخله یک مملکت از هیات حاکمه ایران، کار را بجایی رساند که مملکت ایران دچار چنین سرنوشتی شده و این تشنج فعلاً ایجاد شده‌است ملت ایران اجازه نمی‌دهد بهیچ عنوانی دیگران در مقدرات و سرنوشت او دخالت کنند (صحیح است) ما اگر که بایستی وارد یک بلوک بشویم، یا نشویم این حق ملت ایران است. دیگران حق تعیین سرنوشت ما را ندارند بعلاوه ملت ایران یک ملت صلح دوستی است و همواره خواهان بیطرفی خودش بوده و خواهد بود، ما با هیچیک از این بلوکها نظر خاصی نداریم نه با یکی دشمنی داریم نه با یکی دوستی داریم، هر یک از این بلوکها بیشتر باستقلال سیاسی و اقتصادی و اجتماعی ایران احترام بگذارند آنها نزد ما محترم هستند (صحیح است) هر یک از آنها بخواهد کوچکترین لطمعه‌ای بمنافع و منابع ما وارد بکند، آنها در نظر ما خصم شمرده می‌شوند و با آنها همان طور رفتار خواهیم کرد که آنها با ما رفتار می‌کنند. بنا بر مذاکراتی که در رادیوهای خارجی یا در کنفرانس‌های خارجی می‌کنند از نظر ملت ایران کمترین ارزشی نخواهد داشت و این مذاکرات کان لم یکن است اما مطلب دیگری که می‌خواستم عرض کنم موضوع نفت است. کمیسیون مخصوص نفت مدتها صرف وقت کرد و واقعاً عده زیادی از همکاران محترم در تمام این جلسات چند ساعته که بعضی از جلساتش هشت ساعت و ده ساعت بطول انجامید است زحمت کشیدند و بالاخره کار نفت راکه مورد علاقه ملت ایران و مجلس شورای ملی ایران است به اینجا رسانده. گزارشی هم بنده در روز نوزدهم تقدیم مقام ریاست کردم با قید فوریت که این موضوع امروز در مجلس مطرح شود زیرا برای ما بزرگترین و پر اهمیت ترین مسائلی که ممکن است مورد توجه باشد در درجه اول مسئله نفت است. اگر ما قضیه نفت را حل کنیم بر بسیاری از مشکلات مملکت فائق آمده‌ایم، بنابراین بنده گزارش نفت را تقدیم مقام ریاست کردم و شنیدم که از دیشب باز عوامل شرکت نفت بفعالیت پرداخته‌اند که امروز گزارش را نگذارند در مجلس مطرح شود من وقتی که شنیدم خندیدم، گفتم اکثریت قریب به اتفاق مجلس علاقمند به موضوع نفت است آن کسیت که بتواند بنفع شرکت نفت فعالیت بکند؟ (صحیح است) اینست که بنده از مقام ریاست هم قبلا استدعا کردم و حالا هم مجدداً استدعا می‌کنم که موضوع کمیسیونهاست آقایان رفته‌اند آنجا نشسته‌اند و مثل این که مونوپول یک دسته ایست که یک که یک کسی باید رئیس کمیسیون بودجه باشد مثل اینکه ارثی است اصلا از ۱۲نفر وکیل تهران یکنفر در کمیسیون بودجه نیست تمام بودجه تهران را گرفته‌اند بشهرستانها داده‌اند، بهداریهای تهران را گرفته‌اند بشهرستانها داده‌اند، این معنی ندارد، یک میلیون و کسری جمعیت تهرانست شهرستانها ندارند بما چه مربوط است؟ یک میلیون و اندی جمعیت تهرانست یک پانزدهم بیشتر جمعیت ایران در تهرانست یک چهاردهم در تهرانست – اینها یکنفر در کمیسیون بودج نداشته باشند؟ برای ما اقلیت و اکثریت نیست یکنفر از وکلای تهران در کمیسیون بودجه باشد کمیسیون بودجه هم ارث پدر کسی نیست ما با تمام قوا جلو این مونوپل بازی را می‌گیریم این معنی ندارد یک عده همه دوره در کمیسیون بودجه این چه وضعی است که وکلای تهران یک وکیل در کمیسیون بودجه نداشته باشند؟ (صحیح است) ما یک طرح دادیم که نباید مونوپل بازی اینجا صورت بگیرد (عده ایی از نمایندگان – ما موافقیم همه موافقند) و باز از آقایان تمنی می‌کنم امروز موضوع نفت راکه مطرح می‌شود مقدم بدارند، زیرا اهم مسائل روز ما نفت است و اگر بخواهند اهمال بکنند ما ساکت نخواهیم نشست و باید امروز مجلس تکلیف نفت را معین بکند نفیاًیا اثباتاً بقیه وقتم را اگر چیزی مانده به آقای امینی تقدیم می‌کنم.
نایب رئیس – دو سه دقیقه وقت دارید بفرمایید آقای امینی
امینی - از آقای مکی متشکرم که دو سه دقیقه وقت دادند که بنده مطالبی که مربوط به گیلان است به عرض آقایان برسانم. اگرچه نا امیدم که اقدامی بشود. چون در تمام این مدت با اینکه نمایندگان گیلان مکاتبه کرده‌اند، کوشش کرده‌اند، کاری انجام نگرفته و بجایی نرسیده‌است. معذالک من می‌دانم که مردم گیلان خوشوقت خواهند شد که درد دلی شده باشد و این دردشان به اجتماع گوشزد شده باشد. از این لحاظ بود که می‌خواستم بنده فقط چند دقیقه صحبت کنم و استدعا می‌کنم توجه بفرمایید که در گیلان مثل سایر نقاط نه راه خوب داریم نه بهداشت. نه فرهنگ و اینکه آقای مکی فرمودند که در کمیسیون بودجه هم کسی را نداریم. اما علی ای حال نه اینکه در تهران عملی نشده باشد، در هیچ جا نشده‌است. اما از همه بدتر که در هیچ کجا نیست وضع وخیم توتون کاران فومن اتاست. زارعین این نقطه قریب چهار ماهست که توتون را بدولت فروخته‌اند و هنوز دولت پول آنرا به آنها پرداخت نکرده این عده از زارعین گرسنه هستند. اغلب تلف می‌شوند و گاهی از اوقات هم در نتیجه فقر دست بدزدی می‌زنند بنده خواستم مخصوصا ازتمام نمایندگان محترم تقاضا کنم که کمک بفرمایند این موضوع از طرف دولت مورد اقدام قرار گیرد و بالاخص عرض کردم که مکرر مکاتبه کردیم و بخزانه هم نوشتیم که آقا این قسمت مقدم بر همه‌است زیرا از پول سیگار و توتون که این همه بخزانه دولت عاید می‌شود، دیگر جایز نیست که پول توتون داده نشود شاید در قسمت رضاییه هم این گرفتاریرا داشته باشند (شوشتری – گرکان هم همینطور) گرگان همین طور. البته تاخیر در مبارزه مالاریا هم که آقای دکتر راجی به آن اشاره کردند اقدام بزرگی است که در گیلان – ر گذشته سازمان برنامه خوب عمل کرد و من خواهش می‌کنم از آقای دکنر معظبمی که در کمیسیون برنامه این موضوع را در نظر بگیرند.
- تصویب دو فوریت گزارش کمیسیون مخصوص نفت[ویرایش]
۵- تصویب دو فوریت گزارش کمیسیون مخصوص نفت
نایب رئیس – مطالبی که حالا بایستی مطرح بکنم سه مورد است. یکی انتخاب اعضای کمیسیونهاست که اوراقش منتشر شده
کشاورز صدر – صحیح نیست، درست نیست آقا اعتراض داریم.
نایب رئیس – آقایان تا ساکت نباشند بنده صحبتم را بکنم که نتیجه نمی‌گیرم. یکی دیگر طرحیست بامضای عده‌ای از آقایان بقید سه فوریت تقدیم مجلس شده.
مکی – آقا نفت مقدم است.
نایب رئیس – راجع بطرز تعیین اعضای کمیسیون هست یکی هم یک گزارشی است از کمیسیون نفت بقید دو فوریت رسیده، که حالا هر کدام را آقایان می‌فرمایند. که مطرح کنیم.
عده‌ای از نمایندگان – نفت را بخوانید
صدری – رای بگیرید
نایب رئیس – پس گزارش نفت قرائت می‌شود (به شرح زیر قرائت شد)
گزارش از کمیسیون مخصوص نفت به مجلس مقدس شورای ملی کمیسیون مخصوص نفت که طبق تصمیم قانونی در جلسهٔ پنج شنبه ۲۱،۱۰،۳۲۹ از طرف مجلس شورای ملی اتخاذ شده‌است و من‌باب یادآوری به عرض مجلس شورای ملی می‌رساند: (تصمیم قانونی)
مجلس شورای ملی با تایید و تصویب گزارش کمیسیون نفت دایر بر اینکه ساعد – گس کافی برای استیفای حقوق ایران نیست بمنظور اجرای قانون مهرماه ۱۳۲۶ به آن کمیسیون ماموریت می‌دهد که با توجه بپیشنهادات آقایان نمایندگان در ظرف دو ماه گزارشی مبنی بر تعیین وظیفه و رویه دولت تهیه و برای تصویب به مجلس شورای ملی تقدیم نماید. آقایان نمایندگان می‌توانند در ظرف دو هفته هر گونه پیشنهادی که دارند بکمیسیون نفت تقدیم نمایند از تاریخ نهم بهمن ماه ۱۳۲۹ الی تاریخ پنج شنبه ۱۷ اسفند ۱۳۲۹ دوازده جلسه تشکیل داده غالب جلسات طولانی و در جلسه چند ساعت مشغول مطالعه جوانب و اطراف موضوع بوده و از لحاظ سیاسی و اقتصادی و قضایی و غیره مداخله کامل بعمل آورده که عیناًچگونگی مذاکرات در صورت جلسات کمیسیون منعکس است بالاخره در روز پنجشنبه ۱۷ اسفند ماه ۱۳۲۹ کمیسیون باتفاق آرا تصمیم ذیل را اتخاذ و اینک گزارش آن تقدیم مجلس شورای ملی می‌گردد. مجلس شورای ملی نظر به اینکه ضمن پیشنهادات واصله بکمیسیون نفت پیشنهاد ملی شدن صنعت نفت در سراسر کشور مورد توجه و قبول کمیسیون قرار گرفته و از آنجایی که وقت کافی برای مطالعه در اطراف اجرای این اصل باقی نیست کمیسیون مخصوص نفت از مجلس شورای ملی تقاضای دو ماه تمدید می‌نماید - دکتر محمد مصدق. جمال امامی - دکتر شایگان – صالح بهبهانی. حائری‌زاده. گنجهء. حسین مکی. سرتیپ‌زاده. پالیزی. دکتر علوی قشقائی. ناصر ذوالفقاری. دکتر کاسمی. دکتر هدایتی فقیه‌زاده. عامری. فرامرزی بنابراین ماده واحده ذیل را باقید دو فوریت برای تصویب تقدیم مجلس شورای ملی می‌نماید
ماده واحده – مجلس شورای ملی تصمیم مورخ ۱۷،۱۲،۱۳۲۹کمیسیون مخصوص نفت را تایید و باتمدید مدت موافقت می‌نماید. مخبر کمیسیون مخصوص نفت حسین مکی
نایب رئیس – چون این گزارش بقید دو فوریت است بنابراین حالا فوریت اولش مطرح است و بعد طبع و نشر می‌شود برای ۲۴ساعت دیگر
حائری‌زاده – طبع و نشر شده‌است
نایب رئیس – حالا جناب آقای دکتر محمد مصدق در فوریت فرمایش دارید؟ (دکتر مصدق – در فوریت خیر) باید رای بگیریم راجع بفوریت (جمعی از نمایندگان – مخالفی نیست) پس رای گرفته می‌شود بفوریت اول گزارش (عموم نمایندگان قیام کردند) تصویب شد
مکی – به اتفاق آراء
نایب رئیس - فوریت دوم مطرح است (گفته شد - مخالفی نیست) رای می‌گیریم بفوریت دوم آقاین موافقین قیام بفرمایند (عموم نمایندگان برخاستند) تصویب شد (دکتر بقائی باتفاق) بعد از ۲۴ ساعت دیگر طبق نظامنامه بایستی مطرح شود.
مکی – گزارش طبع و نشر شده
نریمان – پیشنهاد می‌کنم فی‌المجلس مطرح شود
نایب رئیس – چون گزارش کمیسیون است نمی‌شود تقاضای طرح فی المجلس کرد آن مربوط به طرح‌های پیشنهادی است
- مذاکره در طرح پیشنهادی راجع به ترتیب کمیسیونها[ویرایش]
۶- مذاکره در طرح پیشنهادی راجع به ترتیب کمیسیونها
نایب رئیس – حالا طرحی که آقایان راجع به طرز اعضای کمیسیونها تقدیم کرده‌اند قرائت می‌شود
خسرو قشقائی – طبق ماده ۹۰ اخطار دارم
نایب رئیس – بفرمایید
قشقائی – عرض کنم که جناب آقای مکی فرمودند که نمایندگان شعبه در کمیسیونها از اقلیت نگذاشته‌اند، بنده نماینده شعبه دوم بودم جناب آقای صالح که از اقلیت بودند در کمیسیون بودجه گذاشته شده …
مکی – ایشان نماینده کاشان هستند کشاورز صدر – اینطورنیست آقا ما اعتراض داریم
نایب رئیس – توجه بفرمایید طرح پیشنهادی آقایان قرائت می‌شود (به شرح زیر قرائت شد) جناب آقای رئیس محترم شورای ملی امضاء کنندگان ذیل طرح زیر را بجای ماده ۲۷آیین‌نامه داخلی با قید دو فوریت پیشنهاد می‌نما‌ییم که فی المجلس مورد تصویب قرار گیرد:
ماده واحده – کمیسیونهای مجلس شورای ملی مستقلا از بین اعضاء شعب در هر شعبه انتخاب خواهند شد و برای انتخاب حضور دو ثلث از اعضای شعبه ضروری است. کشاورز صدر – شوشتری – دکتر - هدایتی سالار بهزادی – شیبه آنی – بهبهانی – رضوی – معین‌زاده – دکتر کاسمی – دکتر طبا – کلک مدنی – عبدالحسین ذوالفقاری – جوتاد مسعودی – سنندجی – دکتر بقائی – ظفری- دکتر کیان – ناظر‌زاده – حسین مکی – دولتشاهی – دکتر راحی غضنفری – صدر میر حسینی – نریمان – مخبرفرهمند.
نایب رئیس – فوریت اول مطرح است آقای نورالدین امانی مخالفند؟نورالدین امامی – بلی مخالفم آقا. کشاورز صدر – بنده باید توضیح بدهم آقا طرح است
نایب رئیس – اسم شما نوشته شده بعد بعنوان موافق توضیح بدهید. نورالدین امامی – استدعا می‌کنم نمایندگان محترم دو ثانیه بعرایض بنده توجه بفرمایند. علت مخالفت من با این طرح، آقای اسلامی استدعا می‌کنم توجه بفرمایید، علت مخالفت من با این طرح یک چیز است. تمنی می‌کنم درست توجه بفرمایید، حالا همکار محترم آقای اردلان اینجا اظهار مرحمتی نسبت بکمیسیون بودجه گذشته فرمودند و بنده یک مرتبه هم در اینجا عرض کردم که کمیسیون بودجه در دوره شانزدهم منحصر کمیسیونی است که در این چند سال اخیر زحمت کشیده‌است و شبهای تابستان با اینکه تعطیل بوده‌است در این هوای گرم آمده‌اند و یک بودجه‌ای هم که در ظاهر یک تعادلی داشته این را آورده‌اند داده‌اند به مجلس شورای ملی در نتیجه مزد اینکار را آقایان نمایندگان ما دادند. بنده که سی سال است عضو وزارت دادگستری هستم بنده را بردند در کمیسیون امور اجتماعی، گذاشتند که بحضرت عباس نمی‌آیم الان امور اجتماعی، کمیسیون امور اجتماعی چیست، و برای چیست؟بنده را برده‌اند آنجا گذاشته‌اند بنده رانه عضو کمیسیون دادگستری گذاشتند، نه عضو کمیسیون بودجه که مدتها آنجا بودم نگذاشتند. این یک عملشان است که نسبت بشخص خودم که می‌خواهم خدمت آقایان عرض کنم. حالا نسبت بنمایندگان دیگر همان طوری که آقایان مکی توضیح دادند که یکی از نمایندگان تهران، از ۱۲نفر یکنفر را از این ۱۸نفر عضو کمیسیون بودجه نگذاشتد یکی از این نمایندگان آقای صالح رانوشتند که نماینده کاشان هستند، بقیه را روی حساب، حساب بفرمایید که آیا کمیسیونها این طور می‌شود؟نمایندگان تنها کاری که کردند خودشان را آنجا که دلشان می‌خواست بردند، آنجاییکه مورد نظرشان بود گذاشتند. اردلان – پس جنابعالی موافقید؟ایشان موافق بودند آقا
نایب رئیس – ایشان بعنوان مخالف اسم نوشته‌اند آقای شوشتری بفرمایید.
شوشتری – عرض کنم فوریت این طرح که مورد تقاضا شده‌است اولاًجناب آقای نورالدین امامی موافق با طرح بودند غرض آقایان نمایندگان محترم که این طرح را امضاء کرده‌اند هیچ گونه اسائه به نمایندگان محترمی که پارسال در کمیسیون بودجه آنقدر زحمت کشیده‌اند وجهاًمن الوجوه نبوده‌است نظر آن بوده‌است که از نظر اصول برای آشنا بودن به مبه آنی احتیاجی کشور، بعضی از وکلا تخصص قضایی دارند باید بروند در دادگستری مثل جناب آقای عمری بعضی‌ها تخصیص تجاری دارند باید بروند در آنجا برای چه؟ برای اینکه وحدت مجلس شورای ملی و خدمتگزاری نمایندگان را به نحواتم و وافی برای ملت بموقع اجرا بگذارند غرض این نبوده‌است که اسائه بشود به عده‌ای و علیهذا همان طور که آقای مکی بطور عصبه آنی فرمودند نه این عیصبه آنیت ندارد از مازندران و گیلان و گرگان هم کسی را نگذارده‌اند در صورتی که ما یک احتیاج مبرمی داریم که از آنجاها بگذارند ولی باهمه این معنی، عموم نمایندگان نظرشان این است که ما سه جور کمیسیون داریم یک کمیسیون ۱۸نفری یک کمیسیون ۱۲نفری یک کمیسیون ۶نفری و شش شعبه داریم اگر شش نفری را می‌خواستیم انتخاب بکنیم از هر شعبه‌ای یک نفر انتخاب می‌کنند اگر ۱۲ نفری است شعبه‌ای دو نفر انتخاب می‌کند اگر ۱۸ نفری است شعبه‌ای سه نفر انتخاب می‌کندبناء علیهذا تقاضا می‌کنم که اجازه بفرمایید آن طرح مطرح بشود و با وحدت کلمه و وحدت نظر همه خدمتگزاری بکنند (صحیح است)
نایب رئیس – رای می‌گیریم بفوریت اول طرح تسلیمی آقایان موافقین قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد فوریت دوم مطرح است
اردلان – بنده مخالفم
نایب رئیس – آقای ملک مدنی
ملک مدنی – عرض کنم بنده خودم این طرح را امضا کرده‌ام ولی می‌خواستم اینجا یک توضیحی بدهم برای اینکه خیال می‌کنم که این توضیح مورد توجه واقع شود بنده یک دفعه دیگر هم اینجا عرض کردم آنچه که در اول مشروطه آنچه که در دوران اول مجلس شورای ملی قوانین گذشته آیین‌نامه گذشته کارهایی که شده‌است از این دوران اخیر بی آلایش تر بوده (صحیح است) عرض کنم ما این آیین‌نامه سابقمان چه بود؟این بود که کمیسیون بودجه و کمیسیون عرایض و مرخصی و کمیسیون محاسبات مجلس را شعب انتخاب بکند دقت بفرمایید این فلسفه داشت حکمت داشت همان طوری که آقای مکی و سایر آقایان فرمودند شعب انتخاباتی که می‌کرد تمام دستجات مجلس در کمیسیون بودجه که یک کمیسیون مؤثری بود و سایر کمیسیونها وارد می‌شدند بنده استدعا می‌کنم که آقایان موافقت بکنند همان آیین‌نامه سابق را اجرا بکنیم برای اینکه کمیسیون بودجه و کمیسیون عرایض و مرخصی و کمیسیون محاسبات مجلس را شعب انتخاب کنند و باقی کمیسیونها را خود مجلس در آیین‌نامه‌ای که سابق داشتیم و در دست عمل بود همه آقایان مسبوقند وقتی این آیین‌نامه جدید مطرح شد بنده مخالف بودم که با آن فوریت از مجلس بگذرد همان وقت گفتم که این ناقص است و در عمل ما دچار اشکالات می‌شویم و بطوریکه ملاحظه می‌فرما‌یید دائماًهر چه که جلوتر می‌رویم دچار اشکالات بنابراین بنده عقیده‌ام اینست پیشنهاد هم خواهم داد که این کمیسیونها از شعب انتخاب بشوند و بقیه در مجلس شورای ملی.
نایب رئیس – آقای کشاورز صدر موافقید؟
کشاورز صدر - بله موافقم
نایب رئیس – بفرمایید
کشاورز صدر – بنده قبلاً خواستم یک نکته‌ای را حضور آقایان عرض کنم که آقای شوشتری نوبت بنده را خواستند و بنده هم دادم بایشان و آن نکته این است که اگر خاطر آقایان باشد وقتی که کمیسییون نفت می‌خواست انتخاب بشود عده‌ای اصرار داشتند به اینکه ازمجلس انتخاب بشود ولی مجلس موافقت نکرد و رای داد که از شعبه‌ها انتخاب شود و بعقیده من اگر کمیسیون از شعب انتخاب نمی‌شد کمیسیون نفت به این خوبی نمی‌شد چون در هر شعبه ۱۸ نفر ۲۰ نفر نشسته‌اند اینها شخصیت‌ها و اطلاعات و صلاحیت افراد خودشان را بهتر تشخیص می‌دهند توی رو در بایستیی نمی‌افتند بی‌جهت اشخاص و کاندید نمی‌شوند اما متاسفانه اگر نماینده‌ای یا نمایندگانی هم بودند که برای یک کمسییونی صلاحیت بیشتری داشتند و اسم آنها در صورت کمیسیونها نبود برای انتخاب آنها در مجلس نمی‌شود کاری کرد مثلاً بنده در یک شعبه‌ای باشم که جناب آقای قائم‌مقام‌الملک هم تشریف داشته باشند مسلماً و محققاً می‌گویم که در کمیسیون خارجه ایشان صلاحیتشان از من بیشتر است در کمیسیون فرهنگ باید آقای دکتر معظبمی باشند اما اگر همین جوری آمدیم نوشتیم این مراعات نمی‌شود این دقت‌ها نمی‌شود و به این نتیجه نمی‌رسیم بنده فرمایش جناب آقای ملک مدنی را هم قبول می‌کنم آقایانی که این طرح را امضاء کرده‌اند همه به بنده اجازه دادند که اینجا عرض کنم چه آقایان اقلیت و چه آقایان اکثریت با این پیشنهاد آقای ملک به همان نهج که در آیین‌نامه سابق بود موافقت دارند که طبق آن کمیسیونها انتخاب بشود این است که از آقایان استدعا می‌کنم که رای بدهید همانطوری که آقای ملک فرمودند قبول می‌کنیم
نایب رئیس – رای می‌گیریم بفوریت دوم این طرح آقایانی که موافقند قیام فرمایند (عده زیادی قیام کردند) تصویب شد، حالا فوریت سوم که یعنی فی المجلس مطرح بشود مطرح است آقای رضوتی بفرمایید.
رضوی – یکی از افرادی که این طرح را امضاء کرده بود بنده هستم و شاید زمینه طرح را هم قبلاً یعنی از وقتیکه گفتگو می‌شد خود بنده داده بودم که چنین طرحی لازم است اما بنده معتقدم مادام که یک عملی منتهای ضرورت را پیدا نکند عجله بی اندازه در تصویبش موجب یک عکس العمل دیگر خواهد شد دو فوریت اول و دوم را بنده موافق بودم ولی فوریت اخیر را که فی المجلس طرح بشود مخالفم اساساً بطور کلی برای اینکه یک زمینه‌ای برای مطالعه پیش بیاید و موجب بشود به اینکه آقایان قبلاًمطالعه کرده باشند و خودشان را آماده بکنند و حاضر بکنند و با یک ذهن حاضری اظهار نظر بکنند لازم است وقت مختصری داده شود (کشاورز بصدر – الان می‌خواهند کمیسیونها را انتخاب بکنند باید تکلیف آیین‌نامه را روشن کنیم) بنابراین غرض بنده این است پیشنهاد بنده این است که بصورت همان لوایح دو فوری الان که دو فوریتش را مجلس تصویب کرده‌است اجازه بفرمایند که قبلاً طبع و نشر بشود و در جلسه آینده مطرح بشود بهر صورت نظر بنده این است که هر عملی که با عجله و شتاب انجام بگیرد بنده امتحان کرده‌ام یک نواقصی پیدا می‌کند که بعداً روی هم رفته موجب ندامت و پشیمانی می‌شود به این دلیل که فکر اساسی بنده‌است معتقدم آقایان موافقت بفرمایند که فوریت سوم لزوم نداشته باشد
نایب رئیس – آقای امینی موافقید؟ بفرمایید
امینی – بنده می‌خواستم استدعا کنم از نمایندگان محترم وقتی شبهه تبعیضی پیش آمد و نسبت به یک موضوعی در مجلس یک همچو اظهار نظری شد تن در ندهند که مطابق این نظر عمل شود که سوء تفاهمی اگر هست رفع بشود بنده نمی‌بینم که اشخاصی مخالف این عمل باشند بخصوص در هر شعبه‌ای که باستقراع عده‌ای از نمایندگان تعیین شده‌اند در هر شعبه‌ای معمولا اشخاص ذی صلاحی هستند برای کارهای معینی و هیچ کمیسیونی هم از شش نفرکمتر نیست و شش شعبه هم شما بیشتر ندارید بنا براین ازکمیسیون عرایض ببالا و از کمیسیون محاسبات ببالا کلاًممکن است از شعب معین بشوند (دکتر طبا- بهداری نمی‌شود) اصل این است که خدای نکرده اگر این سوء تفاهم برای یک فرد از نمایندگان ایجاد شده باشد که تبعیضی در کار باشد باید رفع این سوء تفاهم را کرد و اصراری هم ما برای انتخاب شدن نداریم در این کمیسیونها عنوان و لقبی هم نیست باید کار کرد و اشخاصی باید داوطلب بشوند و انتخاب بشوند که کار بکنند کراراً بنده دیده‌ام اشخاصی که کار می‌کنند اینها کنارمی روند و اشخاصی روی کار می‌آیند که اصلاًکار نمی‌کنند و حتی بعدآًدر کمیسیون حاضر نمی‌شوند گو اینکه بنده این طرح را امضاء نکرده‌ام ولی بنظر من طرح کننده راه حل این موضوع را پیدا کرده
نایب رئیس – رای می‌گیریم بفوریت سوم یعنی طرح فی المجلس همین طرح آقایانیکه موافقند قیام فرمایند (عده زیادی بر خاستند) تصویب شد حالا اصل ماده واحده مطرح است و قرائت می‌شود (به شرح زیر قرائت شد)
ماده واحده – کمیسیونهای مجلس شورای ملی مستقلا از بین اعضای شعب در هر شعبه انتخاب خواهند شد برای انتخاب حضور دو ثلث از اعضای شعبه ضروری است دکتر مجتهدی – مستقیماً نه مستقلاً صدر‌زاده – اینجا مستقل نوشته شده)
نایب رئیس – مخالفی هست؟
اسلامی – بنده مخالفم
نایب رئیس – بفرمایید
کشاورز صدر – بنده هم می‌خواهم توضیحات بدهم چون امضاءکننده هستم
اسلامی – بنده اولاً در کمیسیونهایی که باب طبع آقایان هست نبودم و نیستم ولی بنده عرض می‌کنم اگر آقایانی که میل داشتند در یک کمیسیونها ثبت می‌شد بهیچوچه این طرح را نمی‌دادند که این نامه را تغییر بدهند ملاحظه بفرمایید وقتی که ما نمایندگان مجلس منافع شخصیمان پیش می‌آید چطور فوراًدر یک جلسه می‌آیم و یک نظام نامه‌ای را بر هم می‌زنیم و حال آنکه مصالح عمومی مملکت مطرح است وقتی حقوق مردم مطرح است بهیچوجه توجهی نمی‌کنیم بنده مثالی عرض می‌کنم در پشت همین تریبون مجلس بنده ده دفعه عرض کردم که آن قسمت از ماده نظام نامه که مربوط است به بودجه کل کشور و یک دوازدهم این ماده بهیچوجه مفهوم خارجی ندارد و خیلی گنگ است توضیح عرض می‌کنم توجه بفرمایید در آنجا قید شده‌است که در موقع طرح یک دواردهم نمایندگان مجلس حق هیچگونه پیشنهادی را ندارند در زیرش عبارت طوری است که پیشنهاد هم می‌شود داد بنده چند دفعه اینجا عرض کردم و با آقای دکتر معظمی هم در این کار مهم صحبت کردم و شماها که نمایندگان مجلس هستید و بزرگترین مسئولیت شما رسیدگی بدخل و خرج مملکت است بهیچوجه در این ۱۲ ماه ببودجه مملکتی رسیدگی نکردید حق هیچگونه اظهار نظری ندارید حق دادن پیشنهاد هم ندارید وقتی بودجه کل مملکتی بصورت سه دوازدهم دو دوازدهم چهار دوازدهم تصویب می‌شود نمی‌دانم چرا نباید پیشنهاد داد و اظهار نظر کرد این ماده را اصلاح بکنید آقا شما امسال در این دوره شانزدهم در این یک سال آمدید بودجه کل کشور را یک دوازدهم یک دوازدهم تصویب کردید بدون این که پیشنهادی بدهید بدون این که هیچ اظهار نظری بکنید بنده اینجا فریاد کردم هیچ کسی توجه نکرد ولی امروز یک عده‌ای که در کمیسیون بودجه نیستند آمده‌اند نظام نامه را بهم می‌زنند آخر این چه وضعیتی است اگر بنا است که نظام نامه اصلاح بشود تغییری داده بشود آن ماده هم باید اصلاح بشود نمایندگان باید در یک دوازدهم و دو دوازدهم حق اظهار نظر و حتی پیشنهاد داشته باشند (یکنفر از نمایندگان – آن نظر شما مربوط به این طرح نیست) مربوط نباشد این کاری است که مربوط مملکت است هیچ توجه ندارید ولی یک چیزی که راجع بشخص خودشان است آمده‌اند این طور بهم می‌زنند
امینی – اساس کارهای مملکت همان کمیسیونها است
آشتیانی‌زاده – آقای اسلامی پیشنهاد بکند آن ماده هم اصلاح بشود
نایب رئیس – آقای دکتر کیان
دکتر کیان – بنده علت این که تقاضای وقت کردم که در این باب صحبتی بکنم این بود که احساس کردم تمام نمایندگان از همدیگر رنجشی در این موضوع پیدا کرده‌اند و این رنجش موجب می‌شود که انعکاسات بدی در روابط شخصیمان ببخشد و مسلما این طرز انتخاب بی نام و گمنامی است وبه این شکل قبلاًهم عمل شده این قابل قبول به نظر نمی‌رسد وقتی در یک شعبه‌ای که ۲۰، ۲۲ و بیست و چند نفری نشسته‌اند اینجا می‌خواهند اعضای کمیسیونهای مختلف را انتخاب بکنند همه نظری بصلاحیت اشخاص کم و بیش می‌کنند و از طرف دیگر وقتی که در شعب انتخاب بشود آن صلاحیت توجه می‌شود از طرف دیگر الان در همین صورتی که ملاحظه می‌فرما‌یید عده کثیری هستند که اسمشان فقط در کمیسیون است در حالی که حق این است تمام نمایندگان مجلس امور مجلس بهشان مراجهعه بشود چون وظایف اساسی مجلس در کمیسیونها انجام می‌شود اگر بنا بشود در خود شعب انتخاب بشوند هر کس اعضای شعبه را در نظر بگیرد هر کدامشان در دویا چند کمیسیونی که لازم باشد که هر یک از اعضای مجلس در آن کمیسیونها شرکت بکنند در نظر گرفته می‌شود و انتخاب خواهد شد که از یک طرف هر یک از اعضای مجلس را که باید درچند کمیسیون شرکت کنند تعیین می‌کند و از طرفی هم صلاحیت‌های شخصیشان را در نظر می‌گیرند و از جانب دیگر فایده دیگرش این بود که اگر بحثی یا دلایلی هم بود در همان شعبه آورده می‌شد بنفع کسی یا بضرر شخص دیگری و آنجا با یک تصمیم دوستانه و موافقت آمیزی بین خودشان رای گرفته می‌شدو رنجش هم حاصل نمی‌شد و از طرفی باپختگی و متانت هم انجام می‌گرفت. این است که بنده هم از آقایان استدعا می‌کنم که این نقیصه که درآیین‌نامه است بوسیلهٔ تصویب این طرح پیشنهادی رفع بفرمایند و مسلماًیک قدم اساسی بطرف بهبود کار مجلس برداشته شده و در موضوع اظهار آقای اسلامی هم بنده معتقدم که یکی از وظایف اساسی مجلس این است که رفع این گونه ابهامات بشود و در آیین‌نامه در این مورد بنده خودم هم احساس این ابهام رامی کنم و خیلی بجا است که در این مورد بررسی بکنید و رفع این ابهام را بکنید بنابراین استدعا می‌کنم که آقایان در این باب رای موافق بدهند.
نایب رئیس – آقای مکی مخالف هستید؟
مکی - خیر می‌خواستم توضیحی در جواب آقای اسلامی بدهم.
اردلان – بنده اجازه می‌خواهم.
نایب رئیس - بفرمایید.
اردلان – بنده از همکاران محترم و معظم خودم این استدعا را می‌خواستم بکنم که بهر نحوی که انتخاب بشوند در کمیسیونها تشریف بیاورند و یک نقصی هم این طرح داشت که بنده می‌خواستم آقایانی که امضاء فرموده‌اند بنده را روشن بفرمایند اینجا که نوشته شده کلیهٔ کمیسیونها کمیسیون نفت و کمیسیون برنامه آیا شاملش می‌شود؟(عده‌ای از نمایندگان – خیر خیر کمیسیون نفت از شعب انتخاب شده) اجازه بفرمایید وقتی که ما رای دادیم نمی‌شود که مستثنی بکنیم اینست که بنده خواستم آقایان تصریح کنند اگر ما الان رای دادیم بتمام کمیسیونها بمحض اینکه رفتیم بیرون یکی می‌گوید آقا کمیسیون نفت و کمیسیون برنامه هم جزو این است. صدر‌زاده – کمیسیون نفت نمی‌شود و کمیسیون برنامه هم پیشنهاد دارد.
دکتر طبا - کمیسیون نفت از شعب انتخاب شده.
اردلان - توجه بفرمایید این طرح قانونی است که الان تصویب می‌شود اینجا در این طرح نوشته کلیه کمیسیونها اگر آقایان موافقت می‌فرمایند کمیسیون برنامه و کمیسیون نفت را استثناء بفرمایند بنده مخالفتی ندارم (عده‌ای از نمایندگان – کمیسیون نفت از شعب انتخاب شده) اجازه بفرماید همه که با هم حرف می‌زنید مطلب روشن نمی‌شود لااقل بفرمایید که کمیسیون نفت استثنا باشد (مکی و کشاورز صدر- آقای اردلان کمیسیون نفت از شعب انتخاب شده) این جا کلیه کمیسیونها را نوشته‌است این موضوع برای بنده که یک نماینده هستم و می‌خواهم رای بدهم باید روشن بشود بنده می‌بینم که در این طرح نوشته شده کلیه کمیسیونها
شوشتری – باستنای نفت
نایب رئیس – پیشنهاد کفایت مذاکرات رسیده آقای کشاورز صدر.
کشاورز صدر – بنده پیشنهاد کفایت مذاکرات دادم و حالا اجازه می‌خواهم که ذهن آقای اردلان را روشن کنم ما پیشنهاد دادیم که کمیسیونها از شعب انتخاب بشوند و به این دلیل که کمیسیون نفت خوب انتخاب شده و کمیسیون برنامه هم از شعب انتخاب شده گفتیم هر کدام مدتش تمام بشود اگر الان رای ندادید بتمدید باید مجددا از شعب انتخاب بشوند صحبت از شعب است کمیسیون باید از شعب انتخاب بشود حالا این کمیسیون برنامه باشد نفت باشد بودجه باشد یک پیشنهادی آقای ملک دادند که آن این جور می‌باشد حالا پیشنهاد ایشان را اگر بخواهید تصویب بکنید باید بگو‌یید فقط کمیسیون بودجه و کمیسیون عرایض و کمیسیون محاسبات از شعبه انتخاب شود ولی اگر همه کمیسیونها را بگو‌یید در کمیسیون برنامه و کمیسیون نفت این تحصیل حاصل است چون اینها از شعب انتخاب شده‌اند و بعد از این هم از شعب انتخاب می‌شوند. بنابراین بحث در این نداریم آقایان رای که بدهند همه ما که در شعبه نشسته‌ایم برای نمونه می‌گویم شعبه سوم که آقای دکتر شایگان و آقای مکی و عده‌ای از نمایندگان آنجا هستند از ۲۳ نفری که آنجا هستند یک نفر برای کمیسیون بودجه انتخاب نشده‌اند حتی نمایندگان ما را هم که تعیین کردیم قبول نکردند نمایندگان خودشان را قبول کردند بنابراین بعقیده بنده مذاکره کافی است و خوب است رای بدهید که در اصل ماده وارد بشویم و اگر پیشنهادی هم بنظر آقایان می‌رسد بدهند.
نایب رئیس – آقای رضوی
رضوی – بنده وقتی پیشنهاد کردم که آقایان موافقت بفرمایند که با مطالعه ما اینجا بیا‌ییم بحث کنیم نتیجه‌اش الان ظاهر شد برای خاطر اینکه این طرحی که ما داده‌ایم اینجا این درست بجای ماده ۲۷ آیین‌نامه‌است یعنی بعد از اینکه این طرح تصویب شد آنوقت ماده ۲۷ آیین‌نامه برداشته می‌شود و این بجایش گذاشته می‌شود آنوقت در عین حال راجع به ذات تشکیل کمیسیون وعده کمیسیونها از حیث دائم و موقت چندین ماده مختلف باز در آیین‌نامه هست اگر بنا بشود آقایان بدون توجه بکلیه آنچه که آیین‌نامه نوشته شده‌است اینجا بدون اینکه مطالعه بکنند در یک طرح تنها بخواهند تمام آنها را به هم بزنند موجب خواهد شد که این ابهامی که حالا از یک طرفی رفع می‌کنید در سایر مواد این ابهام پیش خواهد آمد. لهذا می‌خواستم پیشنهاد کنم که اگر آقایان صلاح می‌دانند حالا که طرح مطرح شده امروز آقایان بهمین جا ختم بفرمایید که بعد از مطالعه در آیین‌نامه تصویب بفرمایید و الا اگر حالا در تغییر دادن صورت وارد بشویم تهافت و تفاوتی که با سایر مواد پیدا خواهد شد باعث می‌شود که بعد تمام آیین‌نامه از دست بیفتد.
نایب رئیس – رای می‌گیریم پیشنهاد کفایت مذاکرات در اصل ماده آقایانی که موافقند قیام فرمایند (اغلب بر خاستند) تصویب شد. پیشنهادات قرائت می‌شود. (پیشنهاد آقای ملک مدنی به شرح زیر قرائت شد)
پیشنهاد می‌نمایم کمیسیونهای بودجه و محاسبات مجلس و کمیسیون عرایض و مرخصی از شعب ششگانه انتخاب شوند و باقی کمیسیونها از مجلس شورای ملی انتخاب شوند. ملک مدنی
سنندجی – جناب آقای ملک مدنی کمیسیونی برنامه را هم اضافه کنید.
نایب رئیس - آقای ملک مدنی بفرمایید.
ملک مدنی – عرض کنم بنده بطوریکه چند دقیقه پیش عرض کردم در عمل مشهود شد که آیین‌نامه سابق از آیین‌نامه فعلی خیلی بهتر است (صحیح است) یکی از مواردی بود که ملاحظه فرمودید جناب آقای دکتر مصدق و بعضی از آقایان پیشنهاد اصلاحی دادند که رفت و اصلاح شد همان مشکلاتی که در قسمت استیضاح داشتیم همین قسمتیکه آقای اسلامی تذکر دادند درست می‌فرمایند وقتی که بودجه مملکتی را ماه بماه تصویب می‌کنیم چرا وکیل حق نداشته باشد که آیین‌نامه فعلی دارد.
یک پیشنهادی هم حالا داده شده که آیین‌نامه فعلی را ملغی کنیم و آیین‌نامه قبلی را اجرا کنیم برای اینکه این بهترین طریقی است که رفع مشکلات را می‌کند ما بخاطر داریم که این آیین‌نامه جدید روی یک افکاری که حالا لازم نمی‌بینم عرض کنم (آزاد برای خاطر نفت) از مجلس شورای ملی گذشت بنده نمی‌خواستم عرض کنم ولی جناب آقای آزاد فرمودند ما خودمان در این مجلس بودیم هر چه تذکر دادیم هر چه مخالفت کردیم موفق نشدیم ولی حالا که خوشبختانه مجلس متوجه شده که قوانین و آیین‌نامه باید بنفع مجلس و مملکت باشد همین کار را کردیم یک پیشنهادی است که جناب آقای سلطانی و مسعودی امضاء کرده‌اند که آیین‌نامه فعلی ملغی شود و آیین‌نامه سابق بموقع اجرا گذاشته شود این را حالا تقدیم می‌کنیم حالا بنده عرضم این بود که کمیسیون برنامه و کمیسیون نفت هم از شعب انتخاب شده شعب ششگانه هر شعبه‌ای سه نفر انتخاب کرده‌اند بنده خیال می‌کنم که توضیح زیادی لازم نداشته باشد چون مجلس شورای ملی این نظر موافقت دارند منتهی در این پیشنهاد کمیسیون بودجه و محاسبات مجلس و عرایض و مرخصی را بنده پیشنهاد نموده‌ام
نایب رئیس – آقای شوشتری
شوشتری - اجازه بفرمایید با تقریری که بنده قبلاًعرض کردم که ما سه جور کمیسیون داریم کمیسیون ۱۸ نفری ۱۲ نفری کمیسیون شش نفری و شش شعبه داریم برای کمیسیون شش نفری یک نفر برای کمیسیون ۱۲ نفری دو نفر برای کمیسیون ۱۸ نفری سه نفر با مطالعه برای وحدت نظر و با تخصص و اطلاع داشتن از موضوع انتخاب می‌شود حالا که ما اینکار را می‌خواهیم بکنیم از جناب آقای ملک مدنی که همه اوقات احترام ایشان برای بنده فرض بوده و همه نسبت به ایشان ارادت داریم (صحیح است) حالا می‌خواهم عرض کنم اگر بخواهیم آیین‌نامه را اصلاح بکنیم آنوقت یک صورت دیگر پیدا می‌کند باید یک عده‌ای بنشینید و فکر بکنند و اصلاح نمایند ولی در این موضوع باستثنای کمیسیون نفت و کمیسیون برنامه تمام کمیسیونها را بیا‌ییم اینجا بنشینیم و انتخاب بکنیم و برویم پی کارمان
نایب رئیس – رای می‌گیریم به پیشنهاد آقای ملک مدنی ملک مدنی – عرض کنم بنده و جمعی دیگر از آقایان پیشنهاد داده‌ایم که آیین‌نامه قبلی بموقع اجرا گذاشته شود و آیین‌نامه فعلی ملغی شود به اینجهت بنده آن پیشنهاد آقایان را قبول می‌کنم برای اینکه این منظور بنده هم تامین شده‌است
نایب رئیس – پیشنهادتان را پس گرفتید؟
ملک مدنی – عرض کردم چون آن پیشنهاد بعدی نظر بنده را تامین می‌کند این پیشنهاد را پس می‌گیرم.
نایب رئیس – پیشنهاد دوم قرائت می‌شود (پیشنهاد آقای قاسم فولادوند به شرح زیر قرائت شد)
پیشنهاد می‌کنم کمیسیون بودجه و محاسبات و عرایض و برنامه از شعب و سایر کمیسیونها مثل ادوار گذشته از خود مجلس انتخاب شوند - قاسم فولادوند
نایب رئیس - آقای فولادوند
قاسم فولادوند - بنده نظرم این بود که عیناًمثل سابق بشود ولی بعد از توضیحی که جناب آقای دکتر معظمی فرمودند بهتر این است که تمام کمیسیونها از شعب انتخاب شوند برای اینکه هر کس تخصصی در هر قسمتی داشت در آن قسمت خودش را داوطلب می‌کند و در کمیسیون انتخاب می‌شوند بنده باید از آقای فرهودی و آقای مسعودی تشکر کنم که بنده را در هیچکدام از کمیسیونها نگذاشتند (فرهودی – خودتان فرمودید که داوطلب نیستم) از هر شعبه هر کس که تخصص در هر کمیسیونی دارد داوطلب می‌شود و شعبه هم تصویب می‌کند که انتخاب بشود بنابراین پیشنهاد را پس می‌گیرم (پیشنهاد آقای مهدی ارباب به شرح زیر قرائت شد)
پیشنهاد می‌کنم از بین نمایندگان هر استان یا شهرستان مستقل انتخاب یکنفر بعضویت کمیسیونهای بودجه و برنامه لازم و ضروری است
نایب رئیس – آقای ارباب
مهدی ارباب – از آقایان استدعا می‌کنم که توجه بفرمایند (چند نفر از نمایندگان – پس گرفتند) بنده قبلاًعرض می‌کنم که در هر شعبه و کمیسیونی که آقایان میل داشته باشند که بنده حضور نداشته باشم از حالا باکمال میل خدمتشان عرض می‌کنم بنده را انتخاب نکنند ولی مصلحت مملکت را هم از نظر دور نکنید فکر نکنید که کی صحبت می‌کند خود حرف را توجه کنید اگر کسی نظری بمن دارد داشته باشد ولی بحرف منطقی بی لطفی نفرما‌یید چون حرف منطقی عرض می‌کنم توجه بکنید اگر منطق نداشت توجه نکنید من نمی‌دانم چه اصراری است که تمام این اختلافات برای کمیسیون بودجه پیش آمده آیا آقایان این طوری برای کمیسیون فرهنگ که موجب نجات مملکت است دست و پا می‌شکنند؟ نه. برای کمیسیون کشاورزی این دست و پا می‌شکنند؟ نه. اشخاصی که برای کمیسیون بودجه و برنامه انتخاب می‌شوند بایستی یا صلاحیت شخصی داشته باشند مثلاًبنده عرض کنم که مثل آقای دکتر کیان در کارهای بودجه ارتباط و سابقه دارم ندارم یا اینکه ادعا کنم و بگویم من برای تا ده دوره دیگر به آندازه آقای دکتر معظمی می‌توانم در امور بودجه عمل کنم خلاف عرض کرده‌ام یا باید صلاحیت اشخاص را در نظر گرفت و یا زحماتی را که در گذشته متحمل شده‌اند و در آن گرمای سوزان آمدند و در همین فضای مجلس نشستند و به بودجه مملکت سر و صورت دادند و خیلی‌ها هم غیبت می‌کردند اگر نماینده‌ای داوطلب یک کمیسیونی باشد و وظیفه‌اش را انجام بدهد بنده دستش را می‌بوسم همه می‌خواهیم اسماً عضو فلان کمیسیون باشیم ولی نمی‌خواهیم کار بکنیم این حقیقتی است که من عرض می‌کنم بنابر این اشخاصی که انتخاب می‌شوند یا بایستی صلاحیت شخصی داشته باشند یا بایستی رعایت تساوی حقوق بکنند تمام کشور را در نظر بگیرید بنده موافقم بین خودشان آقایان به بینند هر کس صلاحیت دارد آنرا در نظر بگیرند و رعایت حقوق استانها و اهالی کشور را بکنند مثلاًیک استان مثل آذربایجان یا خراسان یا فارس یا کرمان یا قائنات اینجا‌هایی که عقب مانده‌اند بایستی در کمیسیون بودجه و کمیسیون برنامه کسانی باشند که مشکلات محل را تذکر بدهند بدبختی مملکت را تذکر بدهند بیچارگی مردم را تذکر بدهند سایر اعضای کمیسیون را متوجه بدبختی آن نقاط بکنند تا تصمیمی اتخاذ بشود اما اگر بخواهیم مصلحت شخصی را در نظر بگیریم هر کس مصلحت شخصی اش ایجاب می‌کند که در همه جا وارد باشد و هر اقدامی که می‌تواند بکند بنابراین پیشنهادی که بنده کردم بنظرم خیلی منطقی است و آقایان هم خیال نمی‌کنم مخالفت بکنند بایستی از تمام استانها و شهرستانهای مستقل شهرستانهاییکه دارای فرمانداری است شهرستانهایی که حوزه‌های وسیعی دارند اینها بایستی در این کمیسیونها نماینده داشته باشند و حقوق مردم را در نظر بگیرند و بطور تساوی تمام نقاط کشور از بودجه مملکتی متمتع بشوند بنده را انتخاب نکنید ولی مصلحت مملکت را در نظر بگیرید
مکی – آقا این چه مصلحتی است که از ۱۲ نفر وکیل تهران یکنفر در کمیسیون بودجه نیست
ارباب – باید از آنها هم باشند بنده کی گفتم نباشند شما چرا خلط مبحث می‌کنید
نایب رئیس – آقای امینی
امینی – پیشنهاد آقای ارباب پیشنهاد بسیار معقولی است مشروط بر اینکه عمل داشته باشد پیشنهاد فرمودند که از هر استانی و هر شهرستانی یک نفر انتخاب شود و آنوقت می‌رسد به ۵۰ نفر یعنی بیش از میزان عده کمیسیون اگر اصولاً این عقیده را داشتند که از هر استانی در کمیسیونهای حساس یک نفر باشد که رعایت مصالح آن استان بشود و تبعیضی در کار نباشد البته پیشنهاد بسیار معقولی بود حتی این را از آقایان می‌خواستم استدعا بکنم و خودم هم در شعبه پیشنهاد کردم و این در شعبهٔ بیشتر عملی است یعنی این توافق را خواهند کرد که در کمیسیونهای حساس بین خودشان حل بکنند و بالاخص به آن کس ماموریت بدهند که صلاح استانها را رعایت بکنند و بنده تصور نمی‌کنم که هیچکس نسبت بجنابعالی بی‌مهری داشته باشد و از شما هم استدعا می‌کنم که چون نظر جنابعالی در شعبه‌ها بهتر تامین می‌شود با اصلش موافقت بفرمایید و پیشنهادتان را پس بگیرید
مهدی ارباب – بنده پس نمی‌گیریم ولی با اصلاحش موافقم اصلاح بفرمایید از هر استان
نایب رئیس – اعلام رای می‌شود به پیشنهاد آقای ارباب.(اکثریت برای رای نبود.)
مکی – این آیین‌نامه فعلی را برای گذراندن نفت تنظیم کردند.
نایب رئیس – تعجب می‌کنم که چرا آقایان به این زودی خسته می‌شوند و تشریف می‌برند و چرا نمی‌خواهند وظایف خودشانرا انجام بدهند و اگر تا یک دقیقه دیگر هم نباید جلسه را ترک می‌کنم.
کشاورز صدر – جریمه کنید. فقیه‌زاده – این که این وضع مجلس نمی‌شود که هر دفعه موقع دادن رای می‌شود آقایان می‌روند بیرون (صحیح است) بیایند بنشینند رای ندهند از اکثریت انداختن که معنی ندارد.
نایب رئیس – آقایان نیستند و در بیرون هم کسی نمانده.
- بیانات بعد از دستور آقای دکتر مصدق[ویرایش]
۷- بیانات بعد از دستور آقای دکتر مصدق
نایب رئیس – آقای دکتر مصدق
دکتر مصدق – برای رای عده کافی نیست ولی برای حرف زدن که کافی است بنده با نهایت ضعف و ناتوانی امروز که قرار بود گزارش نفت مطرح بشود اینجا آمدم ولی اینجا تحقیقاتی که کردم معلوم شد که اصلاً بکلی این گزارش که قضیه حیاتی مملکت است و برای استقلال سیاسی و اقتصادی مملکت حیاتی دارد جزو دستور نمی‌شود بنده هم بیش از این نمی‌توانم این جا باشم و مرخص می‌شوم
صدر‌زاده – جناب آقای دکتر مصدق تشریف داشته باشید
نایب رئیس – آقایانیکه باصحبت نمودن آقای دکتر مصدق موافقند قیام فرمایند
نمایندگان – همه موافقیم بفرمایند
نایب رئیس - آقای دکتر مصدق بفرمایید
دکتر مصدق – در اوایل دوره ۶۰ تقنینیه که مرحوم مستوفی‌الممالک زمامدار شده و برای رفع اختلاف شرکت با دولت کمیسیونی در مجلس انتخاب و افتخار عضویت آن نصیب من گردیده بود پس از مذاکرات و تبادل افکار عقیده‌مند شدم تا شرکت نفت در ایران هست ملت ایران نخواهد توانست از استقلال سیاسی و اقتصادی خود بهره‌مند شود و آرزو می‌کردم روزی فرارسد که ملت ایران بتواند این زنجیر بدبختی و این حلقه اسارت و عبودیت را پاره کند در اواسط سال ۱۳۲۳ وقتی که آقای کافتارادزه برای تحصیل امتیاز نفت شمال به ایران آمد موقع بدست من رسید که از مضار و معایب آن ورق پاره در مجلس حرف بزنم و معایب مضار گفته شده را علت طرح پیشنهادی خود راجع به تحریم امتیاز نفت قرار دهم نظر من در تمام دوره پیروی از سیاست موازنه آن هم منفی بود نه مثبت در صورتی که نظر نمایندگان حزب توده در مجلس این بود که موازنه وقتی بر قرار می‌شود که همسایه شمالی هم در شمال از حقوق و مزایای شرکت نفت یعنی دولت انگلیس در جنوب بهره مند شود. حال آنکه معقول نیست پیکر بی دو دست به تواند مقدرات خود را اداره کند و هر کس که خواهان تعالی و ترقی و مقید بحفظ استقلال ایران است باید سعی کند که دست بریده هر چه زودتر بجای خود گذارده شود تا ملت ایران بتواند در مقابل دول بزرگ از حقوق حقه خود دفاع کند. روی عقیده من آقای رحیمیان پیشنهادی در جلسه علنی مجلس به من داد که آنرا امضاء کنم ولی استنکاف نمودم و امروز می‌توانم به عرض جامعه برسانم که علت این استنکاف چه بود. پیشنهاد ایشان امتیاز شرکت نفت را الغاء می‌کرد چنانچه قرار داد دارسی هم ماخذ عملیات شرکت نفت قرار می‌گرفت چون حق الغای امتیاز برای دولت در آن شناخته نشده بود الغای امتیاز سبب می‌شد که بر طبق یکی از مواد همان قرار داد اختلاف بین شرکت و دولت منجر بحکمیت شود. و معایب حکمیت هم بر آقایان پوشیده نیست و چون تا آن وقت سیآت اعمال صاحب امتیاز و مضار معامله او تمام گفته نشده و ملت ایران از اوضاع رقت بار خود اطلاع کافی نداشت و سیاست بین المللی وقت هم اجازه نمی‌داد که در آن ایام از ملی شدن صنعت نفت در مجلس کمترین اظهاری بشود و هیچیک از نمایندگان هم غیر از من پیشنهاد آقای رحیمیان را امضاء نمی‌کردچون که اکثریت مجلس هواخواه سیاست انگلیس و نمایندگان حزب توده هم می‌خواستند دولت شوروی همان امتیاز و مزایا را در شمال تحصیل کند و موازنه سیاسی به این طریق بر قرار شود بنابراین مجوزی نداشت که من آن را امضاء کنم و از کارهایی که بعداً در آن مجلس به نفع ایران صورت گرفت از قبیل الغای قرارداد دکتر میلیسپو که اختیارات او مخالف قانون اساسی بود و رد پیشنهاد کمیسیون سه جانبی موفقیت‌های دیگری که نصیب آن مجلس شد محروم شوم مجلس پانزدهم افتتاح شد و قرار داد شرکت مختلط ایران و شوروی که بر اساس ۵۱ و ۴۹ درصد تنظیم شده بود در جلسه علنی رد شد و سیاست موازنه اقتضا می‌کرد به دولت ماموریت داده شود که استیفای حقوق ملت ایران را از صاحب امتیاز نفت جنوب بکند و موقع بدست آمد که عده‌ای از نمایندگان اقلیت آن مجلس منجمله آقایان اسکندری و مهندس رضوی و رحیمیان و حائری‌زاده و دکتر بقائی و بعضی دیگر از نمایندگان اکثریت من جمله آقایان امیرتیمور کلالی و مسعود ثابتی توضیحات بیشتری در اطراف آن ورق پاره بدهند و در آخر دوره که قرارداد ساعد و گس از نظر استیفای حقوق ملت ایران تنظیم شده و در حقیقت حقوق ملت ایران استیفا نشده بود مطرح شود و آقای حسین مکی عضو کنونی جبهه ملی و همکار عزیز من از اطلاعات مهندسین وطن‌پرست مملکت من جمله آقای مهندس حسیبی استفاده نموده و با توضیحات بیشتری جلسه ما قبل آخر مجلس به واسطه احساسات شورانگیز آقای دکتر معظمی متشنج شود و آقای مکی آنقدر ایستادگی کنند تا دوره ۱۵ منقضی شده و قرارداد تصویب نشود. چیزی نمانده بود که انتخابات دوره ۱۶ تقنینیه در طهران شروع شود که جبهه ملی از نمایندگان اقلیت دوره پانزدهم و این جانب یعنی دشمنان معروف سرسخت امتیاز نفت و عده دیگر تشکیل گردید. مردم طهران بمنظور رفراندم ملت به کار نفت ۷ نفر از نمایندگان جبهه ملی را که غیر از من هیچ کدام سابقه وکالت طهران نداشتند با آراء زیاد برای استیفای حق ملت ایران انتخاب و روانه مجلس نمود و نتیجه این شد که قرارداد ساعد و گس در جلسه علنی مردود شناخته شده و به یک کمیسیون ۱۸ نفری موسوم به کمیسیون مخصوص نفت اختیار داده شود رویه‌ای اتخاذ کند که استیفای حقوق ملت ایران کاملاً بشود. کمیسیون نفت به اتفاق آراء موفق شد که آن دست جداشده را به پیکر نحیف و ضعیف ایران وصل یعنی ملی شدن صنعت نفت را در تمام کشور اعلام نموده که دراین جلسه مطرح است. اکنون لازم می‌دانم که از مساعدت آقای جمال امامی که در راه ملی شدن صنعت نفت در آخرین ساعت مساعی بسیار بکار برده‌اند و همچنین به آقایان بهبهانی کاظم شیبه آنی – اسلامی – فرامرزی و کشاورز صدر که بعد از نمایندگان جبهه ملی به ترتیب مذکور پیشنهاد ملی شدن صنعت نفت را امضاء کرده‌اند و نیز از تمام آقایان نمایندگان اکثریت مجلس و عضو کمیسیون که موافقت با ملی شدن صنعت نفت را از وظایف اولیه خود نسبت به ملت ایران دانسته‌اند تشکرات بی پایان خود را تقدیم نموده و از همگی سپاسگذاری کنم. به شما ای نمایندگان مجلس شانزدهم. به شما ای آقایان نمایندگانی که در وطن پرستی شما نمی‌توان تردید نمود. عرض می‌کنم گزارش کمیسیون را بدون فوت وقت که ممکن است از کیسه ملت ایران برود و دیگر شما موقعی بدست نیاورید که به این خدمت بزرگ ملی مفتخر و موفق شوید تصویب کنید تا این بدن ضعیف و نحیف آن دست مقطوع خود را به بدن وصل کند و بادو دست در راه استقلال اقتصادی و سیاسی خود مبارزه نموده و رفع این بیچارگی و بدبختی که بواسطه سوء سیاست همسایه جنوبی نصیب ملت ایران شده‌است بکند.
ملت ایران خطراتی در پشت سر دارد که اگر دست بریده بدن متصل گردید می‌تواند بادو دست از آن خطرات جلوگیری کند. بنده بیش از این نمی‌خواهم عرض کنم فقط خاطر آقایان نمایندگان محترم را به این موضوع متوجه می‌کنم که شما برای جلوگیری از عدم رضایت ملت ایران که سرتاسر مملکت را گرفته‌است چه فکر کرده‌اید؟ اگر فکری نکرده‌اید یقین داشته باشید که مملکت را دچار خطر می‌کنید و اگر فکر کرده‌اید بگو‌یید که آن را به چه ترتیب عملی می‌کنید. بنظر نمایندگان جبهه ملی هیچ فکری و هیچ راهی برای حفظ استقرار مملکت و عدم مداخله دول بزرگ غیر از ملی شدن صنعت نفت نیست، صنعت نفت باید ملی شود و این وجوهی که از کیسه این ملت بیچاره بدون لباس، بدون غذا بجیب خارجی می‌رود و ممکن است که موجب یک خطرات بزرگی شود صرف خود ملت بشود. آنهایی که می‌گویند این قرارداد باطل و ساختگی را معتبر بشمارند اگر برای امنیت این مملکت و جلوگیری از خطرات راهی دارند بگویند و چنانچه نگویند و بخواهند عایدات نفت جنوب را که حق ملت بیچاره و بدبخت ایران است و باید برای جلوگیری از عدم رضایت صرف کارهای تولیدی بشود و مردم بکار اشتغال ورزند و بتوانند اشاعه کنند باز غارت و چپاول نمایند باید بدانند که از خطر نمی‌توان جلوگیری کرد. شنیدم نظر شرکت نفت این است که در بعضی نمایندگان اگر بتواننداعمال نفوذ کنند که در مجلس شورای ملی حاضر نشوند که این دو سه روز آخر سال مقتضی بشود و تا ۱۷ فروردین هم خدا بزرگ است که چه چیزها پیش بیاید و من یقین دارم که نمایندگان همگی آنقدر وطن پرست هستند که زیر بار هیچ نفوذی نروند (صحیح است) ای نمایندگان محترم و ای کسانی که دلسوز مملکتید در جلسه آتیه مجلس حاضر شوید و این رای کمیسیون را باتفاق آرا تصویب کنید تا کمیسیون بتواند هر چه زودتر راه حلی برای ملی شدن صنعت نفت به مجلس شورای ملی پیشنهاد کند، شما نمایندگان ملت تصمیمی اتخاذ کنید که مملکت را از خطر دخالت بیگانگان حفظ نما‌یید (احسنت – احسنت)
مکی – در جلسه آینده هر کس نیاید اسمش را در روزنامه‌ها اعلام می‌کنیم
- تعیین موقع و دستور جلسه بعد ختم جلسه[ویرایش]
۸- تعیین موقع و دستور جلسه بعد ختم جلسه
رئیس – جلسه را ختم می‌کنیم جلسهٔ آینده روز پنج شنبه ۲۴ اسفند ساعت نه و نیم صبح (جلسه یک ساعت بعد از ظهر ختم شد)
نایب رئیس مجلس شورای ملی – جواد گنجه