| | | | | | |
|
گفت نه والله بالله العظیم |
|
مالک الملک و به رحمان و رحیم |
|
|
آن خدایی که فرستاد انبیا |
|
نه بحاجت بل بفضل و کبریا |
|
|
آن خداوندی که از خاک ذلیل |
|
آفرید او شهسواران جلیل |
|
|
پاکشان کرد از مزاج خاکیان |
|
بگذرانید از تک افلاکیان |
|
|
بر گرفت از نار و نور صاف ساخت |
|
وانگه او بر جملهی انوار تاخت |
|
|
آن سنابرقی که بر ارواح تافت |
|
تا که آدم معرفت زان نور یافت |
|
|
آن کز آدم رست و دست شیث چید |
|
پس خلیفهش کرد آدم کان بدید |
|
|
نوح از آن گوهر که برخوردار بود |
|
در هوای بحر جان دربار بود |
|
|
جان ابراهیم از آن انوار زفت |
|
بی حذر در شعلههای نار رفت |
|
|
چونک اسمعیل در جویش فتاد |
|
پیش دشنهی آبدارش سر نهاد |
|
|
جان داوود از شعاعش گرم شد |
|
آهن اندر دستبافش نرم شد |
|
|
چون سلیمان بد وصالش را رضیع |
|
دیو گشتش بنده فرمان و مطیع |
|
|
در قضا یعقوب چون بنهاد سر |
|
چشم روشن کرد از بوی پسر |
|
|
یوسف مهرو چو دید آن آفتاب |
|
شد چنان بیدار در تعبیر خواب |
|
|
چون عصا از دست موسی آب خورد |
|
ملکت فرعون را یک لقمه کرد |
|
|
نردبانش عیسی مریم چو یافت |
|
بر فراز گنبد چارم شتافت |
|
|
چون محمد یافت آن ملک و نعیم |
|
قرص مه را کرد او در دم دو نیم |
|
|
چون ابوبکر آیت توفیق شد |
|
با چنان شه صاحب و صدیق شد |
|
|
چون عمر شیدای آن معشوق شد |
|
حق و باطل را چو دل فاروق شد |
|
|
چونک عثمان آن عیان را عین گشت |
|
نور فایض بود و ذی النورین گشت |
|
|
چون ز رویش مرتضی شد درفشان |
|
گشت او شیر خدا در مرج جان |
|
|
چون جنید از جند او دید آن مدد |
|
خود مقاماتش فزون شد از عدد |
|
|
بایزید اندر مزیدش راه دید |
|
نام قطب العارفین از حق شنید |
|
|
چونک کرخی کرخ او را شد حرس |
|
شد خلیفهی عشق و ربانی نفس |
|
|
پور ادهم مرکب آن سو راند شاد |
|
گشت او سلطان سلطانان داد |
|
|
وان شقیق از شق آن راه شگرف |
|
گشت او خورشید رای و تیز طرف |
|
|
صد هزاران پادشاهان نهان |
|
سر فرازانند زان سوی جهان |
|
|
نامشان از رشک حق پنهان بماند |
|
هر گدایی نامشان را بر نخواند |
|
|
حق آن نور و حق نورانیان |
|
کاندر آن بحرند همچون ماهیان |
|
|
بحر جان و جان بحر ار گویمش |
|
نیست لایق نام نو میجویمش |
|
|
حق آن آنی که این و آن ازوست |
|
مغزها نسبت بدو باشند پوست |
|
|
که صفات خواجهتاش و یار من |
|
هست صد چندان که این گفتار من |
|
|
آنچ میدانم ز وصف آن ندیم |
|
باورت ناید چه گویم ای کریم |
|
|
شاه گفت اکنون از آن خود بگو |
|
چند گویی آن این و آن او |
|
|
تو چه داری و چه حاصل کردهای |
|
از تک دریا چه در آوردهای |
|
|
روز مرگ این حس تو باطل شود |
|
نور جان داری که یار دل شود |
|
|
در لحد کین چشم را خاک آگند |
|
هست آنچ گور را روشن کند |
|
|
آن زمان که دست و پایت بر درد |
|
پر و بالت هست تا جان بر پرد |
|
|
آن زمان کین جان حیوانی نماند |
|
جان باقی بایدت بر جا نشاند |
|
|
شرط من جا بالحسن نه کردنست |
|
این حسن را سوی حضرت بردنست |
|
|
جوهری داری ز انسان یا خری |
|
این عرضها که فنا شد چون بری |
|
|
این عرضهای نماز و روزه را |
|
چونک لایبقی زمانین انتفی |
|
|
نقل نتوان کرد مر اعراض را |
|
لیک از جوهر برند امراض را |
|
|
تا مبدل گشت جوهر زین عرض |
|
چون ز پرهیزی که زایل شد مرض |
|
|
گشت پرهیز عرض جوهر بجهد |
|
شد دهان تلخ از پرهیز شهد |
|
|
از زراعت خاکها شد سنبله |
|
داروی مو کرد مو را سلسله |
|
|
آن نکاح زن عرض بد شد فنا |
|
جوهر فرزند حاصل شد ز ما |
|
|
جفت کردن اسپ و اشتر را عرض |
|
جوهر کره بزاییدن غرض |
|
|
هست آن بستان نشاندن هم عرض |
|
کشت جوهر گشت بستان نک غرض |
|
|
هم عرض دان کیمیا بردن به کار |
|
جوهری زان کیمیا گر شد بیار |
|
|
صیقلی کردن عرض باشد شها |
|
زین عرض جوهر همیزاید صفا |
|
|
پس مگو که من عملها کردهام |
|
دخل آن اعراض را بنما مرم |
|
|
این صفت کردن عرض باشد خمش |
|
سایهی بز را پی قربان مکش |
|
|
گفت شاها بی قنوط عقل نیست |
|
گر تو فرمایی عرض را نقل نیست |
|
|
پادشاها جز که یاس بنده نیست |
|
گر عرض کان رفت باز آینده نیست |
|
|
گر نبودی مر عرض را نقل و حشر |
|
فعل بودی باطل و اقوال فشر |
|
|
این عرضها نقل شد لونی دگر |
|
حشر هر فانی بود کونی دگر |
|
|
نقل هر چیزی بود هم لایقش |
|
لایق گله بود هم سایقش |
|
|
وقت محشر هر عرض را صورتیست |
|
صورت هر یک عرض را نوبتیست |
|
|
بنگر اندر خود نه تو بودی عرض |
|
جنبش جفتی و جفتی با غرض |
|
|
بنگر اندر خانه و کاشانهها |
|
در مهندس بود چون افسانهها |
|
|
آن فلان خانه که ما دیدیم خوش |
|
بود موزون صفه و سقف و درش |
|
|
از مهندس آن عرض و اندیشهها |
|
آلت آورد و ستون از بیشهها |
|
|
چیست اصل و مایهی هر پیشهای |
|
جز خیال و جز عرض و اندیشهای |
|
|
جمله اجزای جهان را بی غرض |
|
در نگر حاصل نشد جز از عرض |
|
|
اول فکر آخر آمد در عمل |
|
بنیت عالم چنان دان در ازل |
|
|
میوهها در فکر دل اول بود |
|
در عمل ظاهر بخر میشود |
|
|
چون عمل کردی شجر بنشاندی |
|
اندر آخر حرف اول خواندی |
|
|
گرچه شاخ و برگ و بیخش اولست |
|
آن همه از بهر میوه مرسلست |
|
|
پس سری که مغز آن افلاک بود |
|
اندر آخر خواجهی لولاک بود |
|
|
نقل اعراضست این بحث و مقال |
|
نقل اعراضست این شیر و شگال |
|
|
جمله عالم خود عرض بودند تا |
|
اندرین معنی بیامد هل اتی |
|
|
این عرضها از چه زاید از صور |
|
وین صور هم از چه زاید از فکر |
|
|
این جهان یک فکرتست از عقل کل |
|
عقل چون شاهست و صورتها رسل |
|
|
عالم اول جهان امتحان |
|
عالم ثانی جزای این و آن |
|
|
چاکرت شاها جنایت میکند |
|
آن عرض زنجیر و زندان میشود |
|
|
بندهات چون خدمت شایسته کرد |
|
آن عرض نی خلعتی شد در نبرد |
|
|
این عرض با جوهر آن بیضست و طیر |
|
این از آن و آن ازین زاید بسیر |
|
|
گفت شاهنشه چنین گیر المراد |
|
این عرضهای تو یک جوهر نزاد |
|
|
گفت مخفی داشتست آن را خرد |
|
تا بود غیب این جهان نیک و بد |
|
|
زانک گر پیدا شدی اشکال فکر |
|
کافر و ممن نگفتی جز که ذکر |
|
|
پس عیان بودی نه غیب ای شاه این |
|
نقش دین و کفر بودی بر جبین |
|
|
کی درین عالم بت و بتگر بدی |
|
چون کسی را زهره تسخر بدی |
|
|
پس قیامت بودی این دنیای ما |
|
در قیامت کی کند جرم و خطا |
|
|
گفت شه پوشید حق پاداش بد |
|
لیک از عامه نه از خاصان خود |
|
|
گر به دامی افکنم من یک امیر |
|
از امیران خفیه دارم نه از وزیر |
|
|
حق به من بنمود پس پاداش کار |
|
وز صورهای عملها صد هزار |
|
|
تو نشانی ده که من دانم تمام |
|
ماه را بر من نمیپوشد غمام |
|
|
گفت پس از گفت من مقصود چیست |
|
چون تو میدانی که آنچ بود چیست |
|
|
گفت شه حکمت در اظهار جهان |
|
آنک دانسته برون آید عیان |
|
|
آنچ میدانست تا پیدا نکرد |
|
بر جهان ننهاد رنج طلق و درد |
|
|
یک زمان بی کار نتوانی نشست |
|
تا بدی یا نیکیی از تو نجست |
|
|
این تقاضاهای کار از بهر آن |
|
شد موکل تا شود سرت عیان |
|
|
پس کلابهی تن کجا ساکن شود |
|
چون سر رشتهی ضمیرش میکشد |
|
|
تاسهی تو شد نشان آن کشش |
|
بر تو بی کاری بود چون جانکنش |
|
|
این جهان و آن جهان زاید ابد |
|
هر سبب مادر اثر از وی ولد |
|
|
چون اثر زایید آن هم شد سبب |
|
تا بزاید او اثرهای عجب |
|
|
این سببها نسل بر نسلست لیک |
|
دیدهای باید منور نیک نیک |
|
|
شاه با او در سخن اینجا رسید |
|
یا بدید از وی نشانی یا ندید |
|
|
گر بدید آن شاه جویا دور نیست |
|
لیک ما را ذکر آن دستور نیست |
|
|
چون ز گرمابه بیامد آن غلام |
|
سوی خویشش خواند آن شاه و همام |
|
|
گفت صحا لک نعیم دائم |
|
بس لطیفی و ظریف و خوبرو |
|
|
ای دریغا گر نبودی در تو آن |
|
که همیگوید برای تو فلان |
|
|
شاد گشتی هر که رویت دیدیی |
|
دیدنت ملک جهان ارزیدیی |
|
|
گفت رمزی زان بگو ای پادشاه |
|
کز برای من بگفت آن دینتباه |
|
|
گفت اول وصف دوروییت کرد |
|
کاشکارا تو دوایی خفیه درد |
|
|
خبث یارش را چو از شه گوش کرد |
|
در زمان دریای خشمش جوش کرد |
|
|
کف برآورد آن غلام و سرخ گشت |
|
تا که موج هجو او از حد گذشت |
|
|
کو ز اول دم که با من یار بود |
|
همچو سگ در قحط بس گهخوار بود |
|
|
چون دمادم کرد هجوش چون جرس |
|
دست بر لب زد شهنشاهش که بس |
|
|
گفت دانستم ترا از وی بدان |
|
از تو جان گندهست و از یارت دهان |
|
|
پس نشین ای گندهجان از دور تو |
|
تا امیر او باشد و مامور تو |
|
|
در حدیث آمد که تسبیح از ریا |
|
همچو سبزهی گولخن دان ای کیا |
|
|
پس بدان که صورت خوب و نکو |
|
با خصال بد نیرزد یک تسو |
|
|
ور بود صورت حقیر و ناپذیر |
|
چون بود خلقش نکو در پاش میر |
|
|
صورت ظاهر فنا گردد بدان |
|
عالم معنی بماند جاودان |
|
|
چند بازی عشق با نقش سبو |
|
بگذر از نقش سبو رو آب جو |
|
|
صورتش دیدی ز معنی غافلی |
|
از صدف دری گزین گر عاقلی |
|
|
این صدفهای قوالب در جهان |
|
گرچه جمله زندهاند از بحر جان |
|
|
لیک اندر هر صدف نبود گهر |
|
چشم بگشا در دل هر یک نگر |
|
|
کان چه دارد وین چه دارد میگزین |
|
زانک کمیابست آن در ثمین |
|
|
گر به صورت میروی کوهی به شکل |
|
در بزرگی هست صد چندان که لعل |
|
|
هم به صورت دست و پا و پشم تو |
|
هست صد چندان که نقش چشم تو |
|
|
لیک پوشیده نباشد بر تو این |
|
کز همه اعضا دو چشم آمد گزین |
|
|
از یک اندیشه که آید در درون |
|
صد جهان گردد به یک دم سرنگون |
|
|
جسم سلطان گر به صورت یک بود |
|
صد هزاران لشکرش در پی دود |
|
|
باز شکل و صورت شاه صفی |
|
هست محکوم یکی فکر خفی |
|
|
خلق بیپایان ز یک اندیشه بین |
|
گشته چون سیلی روانه بر زمین |
|
|
هست آن اندیشه پیش خلق خرد |
|
لیک چون سیلی جهان را خورد و برد |
|
|
پس چو میبینی که از اندیشهای |
|
قایمست اندر جهان هر پیشهای |
|
|
خانهها و قصرها و شهرها |
|
کوهها و دشتها و نهرها |
|
|
هم زمین و بحر و هم مهر و فلک |
|
زنده از وی همچو کز دریا سمک |
|
|
پس چرا از ابلهی پیش تو کور |
|
تن سلیمانست و اندیشه چو مور |
|
|
مینماید پیش چشمت که بزرگ |
|
هست اندیشه چو موش و کوه گرگ |
|
|
عالم اندر چشم تو هول و عظیم |
|
ز ابر و رعد و چرخ داری لرز و بیم |
|
|
وز جهان فکرتی ای کم ز خر |
|
ایمن و غافل چو سنگ بیخبر |
|
|
زانک نقشی وز خرد بیبهرهای |
|
آدمی خو نیستی خرکرهای |
|
|
سایه را تو شخص میبینی ز جهل |
|
شخص از آن شد نزد تو بازی و سهل |
|
|
باش تا روزی که آن فکر و خیال |
|
بر گشاید بیحجابی پر و بال |
|
|
کوهها بینی شده چون پشم نرم |
|
نیست گشته این زمین سرد و گرم |
|
|
نه سما بینی نه اختر نه وجود |
|
جز خدای واحد حی ودود |
|
|
یک فسانه راست آمد یا دروغ |
|
تا دهد مر راستیها را فروغ |
|