عمران ناحیه‌ای - برنامه عمرانی پنجم
| برنامه‌های عمرانی کشور | تصمیم‌های مجلس | برنامه عمرانی پنجم ۱۳۵۲ - ۱۳۵۶ |
بررسی توزیع تولید ناخالص و سرمایه‌گذاریهای عمرانی در نواحی مختلف کشور نشان می‌دهد که در برخی از موارد تولید ناخالص سرانه و سرمایه گذاری ها و هزینه‌های عمرانی، متناسب با جمعیت، امکانات و احتیاجات نواحی مختلف نمی‌باشند.
مقدمه[ویرایش]
عدم تعادل در توزیع درآمد و سرمایه‌گذاری در بین نواحی از یک سو مهاجرت به مناطق پیشرفته خصوصاً استان مرکزی را تشدید نموده و مسائل شهری‌را حادتر می‌نماید و از سوی دیگر سبب عدم استفاده کامل از امکانات طبیعی و اقتصادی مناطق کم‌بهره می‌گردد.
با توجه به مسائل فوق‌الذکر در اواخر برنامه چهارم با استفاده از فرصت گرانبهای برگذاری جشن‌های دو هزار و پانصدمین سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران و به منظور بزرگداشت این جشن‌ها در جهت گسترش عدالت اجتماعی و تأمین موجبات مشارکت مردم در امور مربوط به خود اقدام به تهیه و‌اجرای طرحهای مجتمع عمرانی گردید.
این طرحها به صورت فعالیتهای مجتمع عمرانی، در زمینه‌های آموزش و پرورش، کشاورزی، صنایع، ارتباطات، عمران شهری، عمران روستایی، عمران‌عشایری، بهداشت و بهسازی محیط برای هر یک از استانها و فرمانداری های کل کشور تهیه و زیر نظر استانداران و فرمانداران کل به مرحله اجرا گذاشته شد.
با آنکه در سال اول اجرای طرحهای مجتمع، از یک طرف آمادگی و تجربه کافی در اجرای طرحهای عمرانی در سطح استانها و فرمانداریهای کل موجود‌نبود و از طرف دیگر مقررات و آیین‌نامه‌های حاکم بر طرحها انعطاف لازم برای جذب اعتبار این طرحها را نداشت، معهذا از مجموع ۴،۵ میلیارد ریال‌اعتبار اختصاص یافته به استانها، بیش از ۹۰ درصد آن به مصرف رسید. تجربه اجرای طرحهای مجتمع عمرانی، علاوه بر اثرات درخشان نوسازی و ساختمانی، نتایج اقتصادی و اجتماعی مهم زیر را نیز در بر داشت:
- تفویض اختیار به مأموران محلی سبب گردید که گام مثبتی در جهت عدم تمرکز امور برداشته شود.
- در مقامات محلی تحرک و دلگرمی فوق‌العاده‌ای ایجاد شد که موجب پیشرفت سریع طرحها گردید.
- اجرای طرحهای مجتمع سبب گردید که در سطح استانها و فرمانداریهای کل ظرفیتهای اجرایی جدیدی به وجود آید.
- شرایط مساعدی جهت انجام وظائف انجمنهای شهر و شهرستان و استان فراهم گردید و مردم و نمایندگان آنها همزمان با تأسیس انجمنهای مزبور به‌صورت عملی و جدی در تعیین سرنوشت منطقه خود مشارکت و دخالت نمودند.
- اجرای طرحهای مجمع عمرانی علاوه بر ایجاد رونق نسبی اقتصادی در مناطق دور افتاده کشور موجب گردید که نیازمندیهای فوری مناطق نیز تأمین‌گردد.
- در توزیع اعتبارات عمرانی بین نواحی کشور ضابطه‌های منطقی‌تری از قبیل جمعیت و نیازهای اجتماعی و اقتصادی به وجود آمد.
هدفهای اساسی عمران ناحیه‌ای در برنامه پنجم[ویرایش]
اول - تأکید بر تأمین خدمات اجتماعی و ایجاد اشتغال بیشتر در مناطقی که به دلایل کمبود منابع و سایر عوامل طبیعی دیگر از رشد کافی برخوردار‌نبوده‌اند.
بدین منظور هدفهای رشد اجتماعی و اقتصادی هر یک از نواحی در دوره برنامه به ترتیبی تعیین گردید که ضمن جلوگیری از افزایش شکاف موجود در‌پایان برنامه پنجم اختلاف بین درآمد فردی در بین نواحی تا حدودی تعدیل یابد.
دوم - ایجاد همآهنگی در سرمایه‌گذاریها و فعالیتهای عمرانی مناطق چه در مرحله تنظیم برنامه‌ها و چه در مرحله اجرا به منظور استفاده بهتر و کامل‌تر‌از ظرفیتهای به وجود آمده و سرمایه‌گذاریهایی که در آینده به عمل خواهد آمد.
سوم - تأمین موجبات بیشتر مشارکت مستقیم مقامات محلی و مردم در امور عمرانی و اقتصادی نواحی.
چهارم - تقلیل درصد مهاجرت و تنظیم حرکت جمعیت در کشور و تبدیل تدریجی نقاط مهاجرفرست مستعد برای توسعه به نقاط مهاجرپذیر.
سیاستها و خط مشی‌های کلی[ویرایش]
به منظور تحقق چهار هدف اساسی فوق در برنامه پنجم سیاستها و خط مشی‌های کلی زیر به مرحله اجرا گذاشته خواهد شد:
- - سرمایه‌گذاری در برنامه‌های خاص ناحیه‌ای که دارای جنبه‌های قوی اجتماعی می‌باشند بر اساس ضوابطی از قبیل جمعیت، اهمیت تولیدی منطقه‌درآمد سرانه و امکانات نواحی در تجهیز منابع مالی و سرمایه‌ای توزیع خواهد گردید. بدیهی است توزیع اعتبارات برنامه‌ها و طرحهایی که دارای‌جنبه‌های ملی می‌باشد، بر اساس ضوابط دیگری از قبیل هدفهای ملی، اهمیت تولیدی هر منطقه به عمل آمده و ترتیبی داده خواهد شد که با توجه به‌مزیتهای نسبی هر ناحیه از استعدادهای طبیعی و منابع موجود در آن ناحیه حداکثر استفاده به عمل آید. با اجرای این سیاست، نواحی استان ساحلی و کرمانشاه و کردستان و ایلام که در برنامه چهارم از مناطق مهاجرفرست بودند در پایان برنامه پنجم به نقاط مهاجرپذیر علی‌الخصوص در زمینه جذب نیروی انسانی ماهر تبدیل خواهند گردید (جدول شماره ۱).
- - در قالب بررسی کلی منابع هر منطقه، قطبهای کشاورزی، صنعتی، جهانگردی و نظائر آن تعیین و در داخل قطبها وضع و کیفیت منابع آب و زمین مورد بررسی قرار گرفته و اولویت تخصیص آنها به هر یک از فعالیتهای کشاورزی صنعتی، معدنی، مسکونی، توسعه شهری بر حسب مناطق و در سطح کشور مشخص خواهد گردید و در ضمن سعی خواهد شد که برنامه توسعه شهرها و مراکز جمعیتی آینده، با توجه به منابع، امکانات و احتیاجات ناحیه‌ای که شهر را در بر می‌گیرد طرح‌ریزی گردد.
- - برای ترغیب بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در نواحی عقب‌افتاده و استفاده از نیروی کار فراوان موجود در این قبیل نواحی و جلوگیری از مهاجرت آنها به تهران و شهرهای بزرگ دیگر تدابیر تشویقی در زمینه‌های مالی و اعتباری و غیره اتخاذ خواهد شد.
برای اینکه هزینه‌های عمرانی مصرف شده در نواحی کشور در ایجاد اشتغال و بهبود زندگی مردم ناحیه مورد نظر، تأثیر محسوس و مستقیم داشته باشد‌در برنامه پنجم نسبت به تجهیز و واگذاری کارها به نیروی انسانی محلی اقدام خواهد گردید.
جدول: دوره ۲۳ - جلد ۸ - صفحه ۴۳۶۲
سرمایه گذاری و برنامه های خاص ناحیه ای[ویرایش]
سرمایه‌گذاریهای خاص ناحیه‌ای که اجرای آنها موجب تحقق رشد متعادل‌تر نواحی خواهد گردید بر اساس جدول شماره ۲ از اعتبارات برنامه‌های‌بخشهای اقتصادی و اجتماعی تأمین و تحت عنوان عمران نواحی در نواحی زیر به مصرف خواهد رسید:
میلیارد ریال
..............................................
۱ - ناحیه شمال (گیلان و مازندران) ۲۰،۲
۲ - ناحیه آذربایجان (آذربایجان شرقی و غربی) ۲۷،۰
۳ - ناحیه مرکزی (استان مرکز، سمنان، زنجان) ۲۱،۱
۴ - ناحیه خوزستان (خوزستان، کهکیلویه و بویراحمد) ۹،۳
۵ - ناحیه همدان و لرستان (همدان، لرستان) ۱۵،۳
۶ - ناحیه اصفهان (اصفهان، یزد، چهارمحال بختیاری) ۱۳،۲
۷ - ناحیه فارس (فارس) ۱۰،۶
۸ - ناحیه کرمان و زاهدان (کرمان، سیستان و بلوچستان) ۱۲،۶
۹ - ناحیه خراسان (خراسان) ۱۷،۶
۱۰ - ناحیه غرب (کرمانشاهان، کردستان، ایلام) ۱۷،۰
۱۱ - ناحیه ساحلی (بندرعباس، بوشهر) ۶،۱
......................................................
-۱۷۰ میلیارد ریال
توزیع اعتبارات در داخل هر ناحیه بین برنامه‌های مختلف از قبیل کشاورزی، آب، صنایع، برق، ارتباطات، عمران روستایی و غیره در قالب اصول و‌ضوابط کلی برنامه‌های سالانه به عمل خواهد آمد.
جدول: دوره ۲۳ - جلد ۸ - صفحه ۴۳۶۴
در قالب اعتبارات هر ناحیه و از طریق توسعه کمی و کیفی طرحهای مجتمع استثنایی که در برنامه چهارم به مورد اجرا گذاشته شد، برای هر یک از‌استانها، طرح جامعی متشکل از فعالیتهای مختلف تولیدی و اجتماعی به صورت همآهنگ و متناسب با شرایط خاص استان تخت عنوان "برنامه توسعه استان" تهیه می‌شود.
اعتبارات هر ناحیه بین فعالیتهای مختلف، طبق برنامه‌های سالانه‌ای که بر اساس برنامه‌های کلی تنظیم خواهد شد تخصیص خواهد یافت.
در مناطق دامداری متحرک، در قالب طرحهای مجتمع استانی اقدامات جامعی برای ارتقاء سطح درآمد و رفاه دامداران متحرک به مرحله اجرا در خواهد‌آمد.
هدف نهایی از اجرای این برنامه آن است که زندگی اقتصادی دامداران متحرک تدریجاً به زندگی کشاورزی توأم با دامداری تبدیل گردد و بدین ترتیب‌شرایط اسکان آنان فراهم شود. در اجرای این برنامه تعدادی مأمور ترویج پس از طی دوره‌های فشرده‌ای تربیت و به مناطق دامداری متحرک اعزام‌خواهند گردید.
پیش‌بینی می‌گردد که طی برنامه پنجم تعداد ۵۰ طرح عمرانی مربوط به دامداران متحرک در مناطق لرستان، کردستان، سیستان و بلوچستان، فارس، آذربایجان، بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد که هر مجموعه حدود دو هزار خانوار را تحت پوشش قرار می‌دهد به مرحله اجرا گذاشته شود.
در برنامه پنجم کادر برنامه‌ریزی و فنی استانها تقویت می‌گردد.