شاهنامه (تصحیح ترنر ماکان)/جستن موبدان اختر زال را و بازگشتن سام با زال بزابلستان

by فردوسی

به جستن موبدان اختر زال را و بازگشتن سام با زال بزابلستان

	بفرمود پس شاه با موبدان			ستاره شناسان و هم بخردان
	بجوئید تا اختر زال چیست			بدان اختر از بخت سالار کیست
	چو گیرد بلندی چه خواهد بدن			همه داستانها بیاید زدن
	ستاره شناسان و هم موبدان			گرفتند پیدا ز اختر نشان
	بگفتند با نامور شهریار			که او پهلوانی بود نامدار
	هشیوار و بیدار و گرد و دلیر			سپهدار و گرد افکن و شیرگیر
	چو بشنید شاه این سخن شاد شد			دل پهلوان از غم آزاد شد
	یکی خلعت آراست شاه زمین			که خواندند هر کس برو آفرین
	ز اسپان تازی بزرین ستام			ز شمشیر هندی بزرین نیام
	ز دیبا و خز و ز یاقوت و زر			ز گستردنیهای بسیار مر
	غلامان رومی بدیبای روم			همه پیکر از گوهر و زرش بوم
	ز برجد طبق‌های و پیروزه جام			چه از زر سرخ و چه از سیم خام
	پر از مشک و کافور و پر زعفران			همه پیش بردند فرمان بران
	همان جوشن و ترک و برگستوان			همان نیزه و تیغ و گرز گران
	همان تخت فیروزه و تاج زر			همان مهر یاقوت و زرّین کمر
	به مِهرش منوچهر عهدی نوشت			سراسر ستایش بسان بهشت
	همه کابل و دنبر و مای هند			روار و چنین تا بدریای سند
	ز زابلستان تا بدان روی بست			بنوّی نوشتند عهدی درست
	چو این عهد و خلعت بیاراستند			پس اسپ جهان پهلوان خواستند
	چو این کرده شد سام برپای خاست			بگفت ای گزین مهتر داد راست
	شده تا برافراخته چرخ و ماه			چو تو شاه ننهاده بر سر کلاه
	به مهر و به رای و بخوی و خرد			زمانه همی از تو رامش برد
	همه گنج گیتی بچشم تو خوار			مبادا بجز نام تو یادکار
	فراز آمد و تخت را داد بوس			بیستند بر کوههٔ پیل کوس
	سوی زابلستان نهادند روی			نظاره برو بر همه شهر و کوی
	چو آمد به نزدیکئی نیمروز			خبر شد ز سالار گیتی فروز
	که آمد ابا خلعت و تاج زر			ابا عهد و منشور و زرین کمر
	بیاراسته سیستان چون بهشت			گلش مشک شد نیز و زر گشت خشت
	بسی مشک و دینار بر بیختند			بسی زعفران و درم ریختند
	یکی شادمانی شد اندر جهان			سراسر میان کهان و مهان
	هرانجا که بد مهتر نام جوی			ز گیتی سوی سام بنهاد روی
	که فرخنده بادا پئ این جوان			بدین تازه دل نامور پهلوان
	چو بر پهلوان آفرین خواندند			ابر زال زر زر برافشاندند
	کسی کو بخلعت سزاوار بود			خردمند بود و جهاندار بود
	براندازه شان خلعت آراستند			همه پایهٔ برتری خواستند
	پس آنگاه سام از بئ پور خویش			هنرهای شاهان بیاورد پیش
	جهاندیدگان را ز کشور بخواند			سخن‌های بایسته چندی براند
	چنین گفت با نامور بخردان			که ای پاک هشیار دل موبدان
	چنین است فرمان هشیار شاه			که لشکر همی راند باید براه
	سوی گرگسانران و مازندران			همی راند خواهم سپاه گران
	دل و جانم ایدر بماند همی			مژه خون دل بر فشاند همی
	بگاه جوانی و کند آوری			یکی بیهده ساختم داوری
	پسر داد یزدان بینداختم			ز بی دانشی ارج نشناختم
	گران مایه سیمرغ برداشتش			همان آفریننده بگماشتش
	مرا خوار بُد مرغ را ارجمند			بپرورد تا شد چو سرو بلند
	چو هنگام بخشایش آمد فراز			جهاندار یزدان بمن داد باز
	شمارا سپردم بآموختن			روانش از هنرها برافروختن
	بدانید کین یادگار من است			بنزد شما زینهار من است
	گرامیش دارید و بندش دهید			همه راه و رای بلندش دهید
	که من رفت خواهم بفرمان شاه			سوی دشمنان با سران سپاه
	سوی زال کرد انگهی سام روی			که داد و دهش گیر و آرام جوی
	چنان دان که زابلستان خان نست			جهان سر بسر زیر فرمان تست
	ترا خان و مان باد آبادتر			دلم دوستانت بتو شاد تر
	کلید در گنجها پیش تست			دلم شاد و غمگین بکم بیش تست
	دل روشنت هرچه خواهد بکار			بجای آر از بزم و از کارزار
	بسام انگهی گفت زال جوان			که چون زیست خواهم من ایدر توان
	کسی با گنه گر ز مادر نزاد			من آنم سزد گر بنالم بداد
	جدا بیشتر زین کجا داشتی			مدارم که آمد گه اشتی
	گهی زیر چنگال مرغ اندرون			چمیدن بخاک و مزیدن بخون
	گناهم نشست آمد و مرغ یار			بدانگه که بودم ز مرغان شمار
	کنون دور ماندم ز پروردگار			چنین پروراند مرا روزگار
	ز گل بهرهٔ من بجز خار نیست			بدین با جهاندار بیکار نیست
	بدو گفت پرداختن دل سزاست			بپرداز و برگوی هر چت هواست
	ستاره شمر مرد اختر گرای			چنین زد ترا ز اختر نیک رای
	که ایدر ترا باشد آرامگاه			هم ایدر سپاه و هم ایدر کلاه
	گذر نیست از حکم گردان سپهر			هم ایدر ببایدت گسترد مهر
	کنون گِرد خویش اندر آور گروه			سواران و گردان دانش پژوه
	بیاموز و بشنو ز هر دانشی			بیابی ز هر دانشی رامشی
	ز خورد و ز بخشش میاسای هیچ			همه دانش و داد دادن بسیج
	دگر با خردمند مردم نشین			که نادان نباشد بر آئین و دین
	که دانا ترا دشمن جان بود			به از دوست مردی که نادان بود
	تو فرزندی و یادکار منی			بهر کار دستور و یار منی
	امیدم بدادار روز شمار			که از بخت و دولت شوی بختیار
	بگفت این و برخاست آواز کوس			هوا قیرگون شد زمین آبنوس
	خروشیدن زنگ و هندی درای			برآمد ز دهلیز پرده سرای
	ابا سی هزاران دلیران کار			چو شیران جنگی گهِ کارزار
	سپهبد سوی جنگ بنهاد روی			یکی ساخته لشکر جنگ جوی
	بشد زال با او دو منزل براه			بدان تا پدر چون گذارد سپاه
	پدر زال را تنگ در بر گرفت			شگفتی خروشیدن اندر گرفت
	همی زال را دیده در خون نشاند			برخ بر همی خون دل بر فشاند
	بفرمود تا باز گردد ز راه			شود شاد دل سوی تخت و کلاه
	بیامد پر اندیشه دستان سام			که تا چون زید بی پدر شاد کام
	نشست از بر نامور تخت عاج			بسر بر نهاد آن فروزنده تاج
	ابا یاره و گرزهٔ گاوسر			ابا طوق زرین و زرّین کمر
	ز هر کشوری موبدان را بخواند			پژوهید هر چیز و هر گونه راند
	ستاره شناسان و دین آوران			سوران جنگی و کین آوران
	شب و روز بودند باوی و بهم			زدندی همی رای بر بیش و کم
	چنان گشت زال از پس آموختن			که گفتی ستاره است ز افروختن
	برای و بدانش بجای رسید			که چون خویشتن در جهان کس ندید
	سواریش چونان بدی در جهان			کزو داستانها زدندی مهان
	ز خوبیش خیره شدی مرد و زن			چو دیدی شدندی برو انجمن
	هر آنکس که نزدیک یا دور بود			گمان مشک بردند و کافور بود
	چنین هم همیگشت گردان سپهر			ابر سام و بر زال گسترده مهر
	چنان بُد که روزی چنان کررای			که در پادشاهی بجنبد ز جای
	برون رفت با ویژه گردان خویش			که با وی یکی بودشان رای و کیش
	سوی کشور هندوان کرد رای			سوی کابل و دنبر و مرغ و مای
	بهر جای گاهی بیاراستی			می و رود و رامشگران خواستی
	کشاده در گنج و افگنده رنج			بر آئین و رسم سرای سپنج
	ز زابل بکابل رسید آن زمان			گرازان و خندان دل و شادمان