شاهنامه/پادشاهی اسکندر ۴
< شاهنامه
یکی تخت بودش به هفتاد لخت | ببستی گشایندهی نیکبخت | |||||
به پیکر یک اندر دگر بافته | به چاره سر شوشها تافته | |||||
سر پایها چون سر اژدها | ندانست کس گوهرش را بها | |||||
ازو چارسد گوهر شاهوار | همان سرخ یاقوت بد زین شمار | |||||
دو بودی به مثقال هر یک به سنگ | چو یک دانهی نار بودی به رنگ | |||||
زمرد برو چار سد پاره بود | به سبزی چو قوس قزح نابسود | |||||
گشاده شتر بار بودی چهل | زنی بود چون موج دریا به دل | |||||
دگر چار سد تای دندان پیل | چه دندان درازیش بد میل میل | |||||
پلنگی که خوانی همی بربری | ازان چار سد پوست بد بر سری | |||||
ز چرم گوزن ملمع هزار | همه رنگ و بیرنگ او پر نگار | |||||
دگر سد سگ و یوز نخچیر گیر | که آهو ورا پیش دیدی ز تیر | |||||
بیاورد زان پس دوسد گاومیش | پرستندهی او همی راند پیش | |||||
ز دیبای خز چارسد تخته نیز | همان تختها کرده از چوب شیز | |||||
دگر چار سد تخته از عود تر | که مهر اندرو گیرد و رنگ زر | |||||
سد اسپ گرانمایه آراسته | ز میدان ببردند با خواسته | |||||
همان تیغ هندی و رومی هزار | بفرمود با جوشن کارزار | |||||
همان خود و مغفر هزار و دویست | به گنجور فرمود کاکنون مهایست | |||||
همه پاک بر بیطقون برشمار | بگویش که شبگیر برساز کار | |||||
سپیده چو برزد ز بالا درفش | چو کافور شد روی چرخ بنفش | |||||
زمین تازه شد کوه چون سندروس | ز درگاه برخاست آوای کوس | |||||
سکندر به اسپ اندر آورد پای | به دستوری بازگشتن به جای | |||||
چو طینوش جنگی سپه برنشاند | از ایوان به درگاه قیدافه راند | |||||
به قیدافه گفتند پدرود باش | به جان تازهی چرخ را پود باش | |||||
برین گونه منزل به منزل سپاه | همی راند تا پیش آن رزمگاه | |||||
که لشکرگه نامور شاه بود | سکندر که با بخت همراه بود | |||||
سکندر بران بیشه بنهاد رخت | که آب روان بود و جای درخت | |||||
به طینوش گفت ایدر آرام گیر | چو آسوده گردی می و جام گیر | |||||
شوم هرچ گفتم به جای آورم | ز هر گونه پاکیزه رای آورم | |||||
سکندر بیامد به پرده سرای | سپاهش برفتند یک سر ز جای | |||||
ز شادی خروشیدن آراستند | کلاه کیانی بپیراستند | |||||
که نومید بد لشکر نامجوی | که دانست کش باز بینند روی | |||||
سپه با زبانها پر از آفرین | یکایک نهادند سر بر زمین | |||||
ز لشکر گزین کرد پس شهریار | ازان نامداران رومی هزار | |||||
زرهدار با گرزهی گاوروی | برفتند گردان پرخاشجوی | |||||
همه گرد بر گرد آن بیشه مرد | کشیدند صف با سلیح نبرد | |||||
سکندر خروشید کای مرد تیز | همی جنگ رای آیدت گر گریز | |||||
بلرزید طینوش بر جای خویش | پشیمان شد از دانش و رای خویش | |||||
بدو گفت کای شاه برترمنش | ستایش گزینی به از سرزنش | |||||
چنان هم که با خویش من قیدروش | بزرگی کن و راستی را بکوش | |||||
نه این بود پیمانت با مادرم | نگفتی که از راستی نگذرم؟ | |||||
سکندر بدو گفت کای شهریار | چرا سست گشتی بدین مایه کار | |||||
ز من ایمنی بیم در دل مدار | نیازارد از من کسی زان تبار | |||||
نگردم ز پیمان قیدافه من | نه نیکو بود شاه پیمانشکن | |||||
پیاده شد از باره طینوش زود | زمین را ببوسید و زرای نمود | |||||
جهاندار بگرفت دستش به دست | بدان گونه کو گفت پیمان ببست | |||||
بدو گفت مندیش و رامش گزین | من از تو ندارم به دل هیچ کین | |||||
چو مادرت بر تخت زرین نشست | من اندر نهادم به دست تو دست | |||||
بگفتم که من دست شاه زمین | به دست تو اندر نهم همچنین | |||||
همان روز پیمان من شد تمام | نه خوب آید از شاه گفتار خام | |||||
سکندر منم وان زمان من بدم | به خوبی بسی داستانها زدم | |||||
همان روز قیدافه آگاه بود | که اندر کفت پنجهی شاه بود | |||||
پرستنده را گفت قیصر که تخت | بیارای زیر گلفشان درخت | |||||
بفرمود تا خوان بیاراستند | نوازندهی رود و می خواستند | |||||
بفرمود تا خلعت خسروی | ز رومی و چینی و از پهلوی | |||||
ببخشید یارانش را سیم و زر | کرا در خور آمد کلاه و کمر | |||||
به طیوش فرمود کایدر مهایست | که این بیشه دورست راه تو نیست | |||||
به قیدافه گوی ای هشیوار زن | جهاندار و بینادل و رایزن | |||||
بدارم وفای تو تا زندهام | روان را به مهر تو آگندهام | |||||
وزان جایگه لشکر اندر کشید | دمان تا به شهر برهمن رسید | |||||
بدان تا ز کردارهای کهن | بپرسد ز پرهیزگاران سخن | |||||
برهمن چو آگه شد از کار شاه | که آورد زان روی لشگر به راه | |||||
پرستنده مرد اندر آمد ز کوه | شدند اندران آگهی همگروه | |||||
نوشتند پس نامهیی بخردان | به نزد سکندر سر موبدان | |||||
سر نامه بود آفرین نهان | ز داننده بر شهریار جهان | |||||
که پیروزگر باد همواره شاه | به افزایش و دانش و دستگاه | |||||
دگر گفت کای شهریار سترگ | ترا داد یزدان جهان بزرگ | |||||
چه داری بدین مرز بیارز رای | نشست پرستندگان خدای | |||||
گرین آمدنت از پی خواستهست | خرد بیگمان نزد تو کاستهست | |||||
بر ما شکیبایی و دانش است | ز دانش روانها پر از رامش است | |||||
شکیبایی از ما نشاید ستد | نه کس را ز دانش رسد نیز بد | |||||
نبینی جز از برهنه یک رمه | پراگنده از روزگار دمه | |||||
اگر بودن ایدر دراز آیدت | به تخم گیاها نیاز آیدت | |||||
فرستاده آمد بر شهریار | ز بیخ گیا بر میانش ازار | |||||
سکندر فرستاده و نامه دید | بیآزاری و رامشی برگزید | |||||
سپه را سراسر هم آنجا بماند | خود و فیلسوفان رومی براند | |||||
پرستنده آگه شد از کار شاه | پذیره شدندش یکایک به راه | |||||
ببردند بیمایه چیزی که بود | که نه گنج بدشان نه کشت و درود | |||||
یکایک برو خواندند آفرین | بران برمنش شهریار زمین | |||||
سکندر چو روی برهمن بدید | بران گونه آواز ایشان شنید | |||||
دوان و برهنه تن و پای و سر | تنان بیبر و جان ز دانش به بر | |||||
ز برگ گیا پوشش از تخم خورد | برآسوده از رزم و روز نبرد | |||||
خور و خواب و آرام بر دشت و کوه | برهنه به هر جای گشته گروه | |||||
همه خوردنیشان بر میوهدار | ز تخم گیا رسته بر کوهسار | |||||
ازار یکی چرم نخچیر بود | گیا پوشش و خوردن آژیر بود | |||||
سکندر بپرسیدش از خواب و خورد | از آسایش روز ننگ و نبرد | |||||
ز پوشیدنی و ز گستردنی | همه بینیازیم از خوردنی | |||||
برهنه چو زاید ز مادر کسی | نباید که نازد بپوششی بسی | |||||
وز ایدر برهنه شود باز خاک | همه جای ترس است و تیمار و باک | |||||
زمین بستر و پوشش از آسمان | به ره دیدهبان تا کی آید زمان | |||||
جهانجوی چندین بکوشد به چیز | که آن چیز کوشش نیرزد به نیز | |||||
چنو بگذرد زین سرای سپنج | ازو بازماند زر و تاج و گنج | |||||
چنان دان که نیکیست همراه اوی | به خاک اندر آید سر و گاه اوی | |||||
سکندر بپرسید که کاندر جهان | فزون آشکارا بود گر نهان | |||||
همان زنده بیش است گر مرده نیز | کزان پس نیازش نیاید به چیز | |||||
چنین داد پاسخ که ای شهریار | تو گر مرده را بشمری سدهزار | |||||
ازان سد هزاران یکی زنده نیست | خنک آنک در دوزخ افگنده نیست | |||||
بباید همین زنده را نیز مرد | یکی رفت و نوبت به دیگر سپرد | |||||
بپرسید خشکی فزونتر گر آب | بتابد بروبر همی آفتاب | |||||
برهمن چنین داد پاسخ به شاه | که هم آب را خاک دارد نگاه | |||||
بپرسید کز خواب بیدار کیست | به روی زمین بر گنهکار کیست | |||||
که جنبندگانند و چندی زیند | ندانند کاندر جهان برچیند | |||||
برهمن چنین داد پاسخ بدوی | که ای پاکدل مهتر راست گوی | |||||
گنهکارتر چیز مردم بود | که از کین و آزش خرد گم بود | |||||
چو خواهی که این را بدانی درست | تن خویشتن را نگه کن نخست | |||||
که روی زمین سربسر پیش تست | تو گویی سپهر روان خویش تست | |||||
همی رای داری که افزون کنی | ز خاک سیه مغز بیرون کنی | |||||
روان ترا دوزخ است آرزوی | مگر زین سخن بازگردی به خوی | |||||
دگر گفت بر جان ما شاه کیست | به کژی بهر جای همراه کیست | |||||
چنین داد پاسخ که آز است شاه | سر مایهی کین و جای گناه | |||||
بپرسید خود گوهر از بهر چیست | کش از بهر بیشی بباید گریست | |||||
چنین داد پاسخ که آز و نیاز | دو دیوند بیچاره و دیوساز | |||||
یکی را ز کمی شده خشک لب | یکی از فزونیست بیخواب شب | |||||
همان هر دو را روز می بشکرد | خنک آنک جانش پذیرد خرد | |||||
سکندر چو گفتار ایشان شنید | به رخساره شد چون گل شنبلید | |||||
دو رخ زرد و دیده پر از آب کرد | همان چهر خندان پر از تاب کرد | |||||
بپرسید پس شاه فرمانروا | که حاجت چه باشد شما را به ما | |||||
ندارم دریغ از شما گنج خویش | نه هرگز براندیشم از رنج خویش | |||||
بگفتند کای شهریار بلند | در مرگ و پیری تو بر ما ببند | |||||
چنین داد پاسخ ورا شهریار | که بامرگ خواهش نیاید به کار | |||||
چه پرهیزی از تیز چنگ اژدها | که گرزآهنی زو نیابی رها | |||||
جوانی که آید بمابر دراز | هم از روز پیری نیابد جواز | |||||
برهمن بدو گفت کای پادشا | جهاندار و دانا و فرمانروا | |||||
چو دانی که از مرگ خود چاره نیست | ز پیری بتر نیز پتیاره نیست | |||||
جهان را به کوشش چه جویی همی | گل زهر خیره چه بویی همی | |||||
ز تو بازماند همین رنج تو | به دشمن رسد کوشش و گنج تو | |||||
ز بهر کسان رنج بر تن نهی | ز کم دانشی باشد و ابلهی | |||||
پیامست از مرگ موی سپید | به بودن چه داری تو چندین امید | |||||
چنین گفت بیداردل شهریار | که گر بنده از بخشش کردگار | |||||
گذر یافتی بودمی من همان | به تدبیر بر گشتن آسمان | |||||
که فرزانه و مرد پرخاشخر | ز بخشش به کوشش نیابد گذر | |||||
دگر هرک در جنگ من کشته شد | کرا ز اخترش روز برگشته شد | |||||
به درد و به خون ریختن بد سزا | که بیدادگر کس نیابد رها | |||||
بدیدند بادافره ایزدی | چو گشتند باز از ره بخردی | |||||
کس از خواست یزدان کرانه نیافت | ز کار زمانه بهانه نیافت | |||||
بسی چیز بخشید و نستد کسی | نبد آز نزدیک ایشان بسی | |||||
بیآزار ازان جایگه برگرفت | بران هم نشان راه خاور گرفت | |||||
همی رفت منزل به منزل به راه | ز ره رنجه و مانده یکسر سپاه | |||||
ز شهر برهمن به جایی رسید | یکی بیکران ژرف دریا بدید | |||||
بسان زنان مرد پوشیده روی | همی رفت با جامه و رنگ و بوی | |||||
زبانها نه تازی و نه خسروی | نه ترکی نه چینی و نه پهلوی | |||||
ز ماهی بدیشان همی خوردنی | به جایی نبد راه آوردنی | |||||
شگفت اندر ایشان سکندر بماند | ز دریا همی نام یزدان بخواند | |||||
همانگاه کوهی برآمد ز آب | بدو پاره شد زرد چون آفتاب | |||||
سکندر یکی تیز کشتی بجست | که آن را ببیند به دیده درست | |||||
یکی گفت زان فیلسوفان به شاه | که بر ژرف دریا ترا نیست راه | |||||
بمان تا ببیند مر او را کسی | که بهره ندارد ز دانش بسی | |||||
ز رومی و از مردم پارسی | بدان کشتی اندر نشستند سی | |||||
یکی زرد ماهی بد آن لخت کوه | همانگه چو تنگ اندر آمد گروه | |||||
فروبرد کشتی هم اندر شتاب | هم آن کوه شد ناپدید اندر آب | |||||
سپاه سکندر همی خیره ماند | همی هرکسی نام یزدان بخواند | |||||
بدو گفت رومی که دانش بهست | که داننده بر هر کسی بر مهست | |||||
اگر شاه رفتی و گشتی تباه | پر از خون شدی جان چندین سپاه | |||||
وزان جایگه لشکر اندر کشید | یکی آبگیری نو آمد پدید | |||||
به گرد اندرش نی بسان درخت | تو گفتی که چوب چنارست سخت | |||||
ز پنجه فزون بود بالای اوی | چهل رش بپیمود پهنای اوی | |||||
همه خانهها کرده از چوب و نی | زمینش هم از نی فروبرده پی | |||||
نشایست بد در نیستان بسی | ز شوری نخورد آب او هرکسی | |||||
چو بگذشت زان آب جایی رسید | که آمد یکی ژرف دریا پدید | |||||
جهان خرم و آب چون انگبین | همی مشک بویید روی زمین | |||||
بخوردند و کردند آهنگ خواب | بسی مار پیچان برآمد ز آب | |||||
وزان بیشه کژدم چو آتش به رنگ | جهان شد بران خفتگان تار و تنگ | |||||
به هر گوشهیی در فراوان بمرد | بزرگان دانا و مردان گرد | |||||
ز یک سو فراوان بیامد گراز | چو الماس دندانهای دراز | |||||
ز دست دگر شیر مهتر ز گاو | که با جنگ ایشان نبد زور و تاو | |||||
سپاهش ز دریا بیکسو شدند | بران نیستان آتش اندر زدند | |||||
بکشتند چندان ز شیران که راه | به یکبارگی تنگ شد بر سپاه | |||||
وزان جایگه رفت خورشیدفش | بیامد دمان تا زمین حبش | |||||
ز مردم زمین بود چون پر زاغ | سیه گشته و چشمها چون چراغ | |||||
تناور یکی لشکری زورمند | برهنه تن و پوست و بالابلند | |||||
چو از دور دیدند گرد سپاه | خروشی برآمد ز ابر سیاه | |||||
سپاه انجمن شد هزاران هزار | وران تیره شد دیدهی شهریار | |||||
به سوی سکندر نهادند سر | بکشتند بسیار پرخاشخر | |||||
به جای سنان استخوان داشتند | همی بر تن مرد بگذاشتند | |||||
به لشکر بفرمود پس شهریار | که برداشتند آلت کارزار | |||||
برهنه به جنگ اندر آمد حبش | غمی گشت زان لشکر شیرفش | |||||
بکشتند زیشان فزون از شمار | بپیچید دیگر سر از کارزار | |||||
ز خون ریختن گشت روی زمین | سراسر به کردار دریای چین | |||||
چو از خون در و دشت آلوده شد | ز کشته به هر جای بر توده شد | |||||
چو بر توده خاشاکها برزدند | بفرمود تا آتش اندر زدند | |||||
چو شب گشت بشنید آواز گرگ | سکندر بپوشید خفتان و ترگ | |||||
یکی پیش رو بود مهتر ز پیل | به سر بر سرو داشت همرنگ نیل | |||||
ازین نامداران فراوان بکشت | بسی حمله بردند و ننمود پشت | |||||
بکشتند فرجام کارش به تیر | یکی آهنین کوه بد پیل گیر | |||||
وزان جایگه تیز لشکر براند | بسی نام دادار گیهان بخواند | |||||
چو نزدیکی نرمپایان رسید | نگه کرد و مردم بیاندازه دید | |||||
نه اسپ و نه جوشن نه تیغ و نه گرز | ازان هر یکی چون یکی سرو برز | |||||
چو رعد خروشان برآمد غریو | برهنه سپاهی به کردار دیو | |||||
یکی سنگباران بکردند سخت | چو باد خزان برزند بر درخت | |||||
به تیر و به تیغ اندر آمد سپاه | تو گفتی که شد روز روشن سیاه | |||||
چو از نرمپایان فراوان بماند | سکندر برآسود و لشکر براند | |||||
بشد تازیان تا به شهری رسید | که آن را کران و میانه ندید | |||||
به آیین همه پیش باز آمدند | گشادهدل و بینیاز آمدند | |||||
ببردند هرگونه گستردنی | ز پوشیدنیها و از خوردنی | |||||
سکندر بپرسید و بنواختشان | براندازه بر پایگه ساختشان | |||||
کشیدند بر دشت پردهسرای | سپاهش نجست اندر آن شهر جای | |||||
سر اندر ستاره یکی کوه دید | تو گفتی که گردون بخواهد کشید | |||||
بران کوه مردم بدی اندکی | شب تیره زیشان نماندی یکی | |||||
بپرسید ازیشان سکندر که راه | کدامست و چون راند باید سپاه | |||||
همه یکسره خواندند آفرین | که ای نامور شهریار زمین | |||||
به رفتن برین کوه بودی گذر | اگر برگذشتی برو راهبر | |||||
یکی اژدهایست زان روی کوه | که مرغ آید از رنج زهرش ستوه | |||||
نیارد گذشتن بروبر سپاه | همی دود زهرش برآید به ماه | |||||
همی آتش افروزد از کام اوی | دو گیسو بود پیل را دام اوی | |||||
همه شهر با او نداریم تاو | خورش بایدش هر شبی پنج گاو | |||||
بجوییم و بر کوه خارا بریم | پر اندیشه و پر مدارا بریم | |||||
بدان تا نیاید بدین روی کوه | نینجامید از ما گروها گروه | |||||
بفرمود سالار دیهیم جوی | که آن روز ندهند چیز بدوی | |||||
چو گاه خورش درگذشت اژدها | بیامد چو آتش بران تند جا | |||||
سکندر بفرمود تا لشکرش | یکی تیرباران کنند ازبرش | |||||
بزد یک دم آن اژدهای پلید | تنی چند ازیشان به دم درکشید | |||||
بفرمود اسکندر فیلقوس | تبیره به زخم آوریدند و کوس | |||||
همان بیکران آتش افروختند | به هرجای مشعل همی سوختند | |||||
چو کوه از تبیره پرآواز گشت | بترسید ازان اژدها بازگشت | |||||
چو خورشید برزد سر از برج گاو | ز گلزاربرخاست بانگ چکاو | |||||
چو آن اژدها را خورش بود گاه | ز مردان لشکر گزین کرد شاه | |||||
درم داد سالار چندی ز گنج | بیاورد با خویشتن گاو پنج | |||||
بکشت و ز سرشان برآهخت پوست | بدان جادوی داده دل مرد دوست | |||||
بیاگند چرمش به زهر و به نفت | سوی اژدها روی بنهاد تفت | |||||
مران چرمها را پر از باد کرد | ز دادار نیکی دهش یاد کرد | |||||
بفرمود تا پوست برداشتند | همی دست بر دست بگذاشتند | |||||
چو نزدیکی اژدها رفت شاه | بسان یکی ابر دیدش سپاه | |||||
زبانش کبود و دو چشمش چو خون | همی آتش آمد ز کامش برون | |||||
چو گاو از سر کوه بنداختند | بران اژدها دل بپرداختند | |||||
فرو برد چون باد گاو اژدها | چو آمد ز چنگ دلیران رها | |||||
چو از گاو پیوندش آگنده شد | بر اندام زهرش پراگنده شد | |||||
همه رودگانیش سوراخ کرد | به مغز و به پی راه گستاخ کرد | |||||
همی زد سرش را بران کوه سنگ | چنین تا برآمد زمانی درنگ | |||||
سپاهی بروبر ببارید تیر | به پای آمد آن کوه نخچیرگیر | |||||
وزان جایگه تیز لشکر براند | تن اژدها را همانجا بماند | |||||
بیاورد لشکر به کوهی دگر | کزان خیره شد مرد پرخاشخر | |||||
بلندیش بینا همی دیر دید | سر کوه چون تیغ و شمشیر دید | |||||
یکی تخت زرین بران تیغ کوه | ز انبوه یکسو و دور از گروه | |||||
یکی مرده مرد اندران تختبر | همانا که بودش پس از مرگ فر | |||||
ز دیبا کشیده برو چادری | ز هر گوهری بر سرش افسری | |||||
همه گرد بر گرد او سیم و زر | کسی را نبودی بروبر گذر | |||||
هرآنکس که رفتی بران کوهسار | که از مرده چیزی کند خواستار | |||||
بران کوه از بیم لرزان شدی | به مردی و بر جای ریزان شدی | |||||
سکندر برآمد بران کوهسر | نظاره بران مرد با سیم و زر | |||||
یکی بانگ بشنید کای شهریار | بسی بردی اندر جهان روزگار | |||||
بسی تخت شاهان بپرداختی | سرت را به گردون برافراختی | |||||
بسی دشمن و دوست کردی تباه | ز گیتی کنون بازگشتست گاه | |||||
رخ شاه ز آواز شد چون چراغ | ازان کوه برگشت دل پر ز داغ | |||||
همی رفت با نامداران روم | بدان شارستان شد که خوانی هروم | |||||
که آن شهر یکسر زنان داشتند | کسی را دران شهر نگذاشتند | |||||
سوی راست پستان چو آن زنان | بسان یکی نار بر پرنیان | |||||
سوی چپ به کردار جوینده مرد | که جوشن بپوشد به روز نبرد | |||||
چو آمد به نزدیک شهر هروم | سرافراز با نامداران روم | |||||
یکی نامه بنوشت با رسم و داد | چنانچون بود مرد فرخنژاد | |||||
به عنوان بر از شاه ایران و روم | سوی آنک دارند مرز هروم | |||||
سر نامه از کردگار سپهر | کزویست بخشایش و داد و مهر | |||||
هرانکس که دارد روانش خرد | جهان را به عمری همی بسپرد | |||||
شنید آنک ما در جهان کردهایم | سر مهتری بر کجا بردهایم | |||||
کسی کو ز فرمان ما سر بتافت | نهالی بجز خاک تیره نیافت | |||||
نخواهم که جایی بود در جهان | که دیدار آن باشد از من نهان | |||||
گر آیم مرا با شما نیست رزم | به دل آشتی دارم و رای بزم | |||||
اگر هیچ دارید دانندهیی | خردمند و بیدار خوانندهیی | |||||
چو برخواند این نامهی پندمند | برآنکس که هست از شما ارجمند | |||||
ببندید پیش آمدن را میان | کزین آمدن کس ندارد زیان | |||||
بفرمود تا فیلسوفی ز روم | برد نامه نزدیک شهر هروم | |||||
بسی نیز شیرین سخنها بگفت | فرستاده خود با خرد بود جفت | |||||
چو دانا به نزدیک ایشان رسید | همه شهر زن دید و مردی ندید | |||||
همه لشکر از شهر بیرون شدند | به دیدار رومی به هامون شدند | |||||
بران نامهبر شد جهان انجمن | ازیشان هرانکس که بد رای زن | |||||
چو این نامه برخواند دانای شهر | ز رای دل شاه برداشت بهر | |||||
نشستند و پاسخ نوشتند باز | که دایم بزی شاه گردن فراز | |||||
فرستاده را پیش بنشاندیم | یکایک همه نامه برخواندیم | |||||
نخستین که گفتی ز شاهان سخن | ز پیروزی و رزمهای کهن | |||||
اگر لشکر آری به شهر هروم | نبینی ز نعل و پی اسپ بوم | |||||
بیاندازه در شهر ما برزنست | بهر برزنی بر هزاران زنست | |||||
همه شب به خفتان جنگ اندریم | ز بهر فزونی به تنگ اندریم | |||||
ز چندین یکی را نبودست شوی | که دوشیزگانیم و پوشیدهروی | |||||
ز هر سو که آیی برین بوم و بر | بجز ژرف دریا نبینی گذر | |||||
ز ما هر زنی کو گراید بشوی | ازان پس کس او را نهبینیم روی | |||||
بباید گذشتن به دریای ژرف | اگر خوش و گر نیز باریده برف | |||||
اگر دختر آیدش چون کردشوی | زنآسا و جویندهی رنگ و بوی | |||||
هم آن خانه جاوید جای وی است | بلند آسمانش هوای وی است | |||||
وگر مردوش باشد و سرفراز | بسوی هرومش فرستند باز | |||||
وگر زو پسر زاید آنجا که هست | بباشد نباشد بر ماش دست | |||||
ز ما هرک او روزگار نبرد | از اسپ اندر آرد یکی شیرمرد | |||||
یکی تاج زرینش بر سر نهیم | همان تخت او بر دو پیکر نهیم | |||||
همانا ز ما زن بود سیهزار | که با تاج زرند و با گوشوار | |||||
که مردی ز گردنکشان روز جنگ | به چنگال او خاک شد بیدرنگ | |||||
تو مردی بزرگی و نامت بلند | در نام بر خویشتن در مبند | |||||
که گویند با زن برآویختنی | ز آویختن نیز بگریختی | |||||
یکی ننگ باشد ترا زین سخن | که تا هست گیتی نگردد کهن | |||||
چه خواهی که با نامداران روم | بیایی بگردی به مرز هروم | |||||
چو با راستی باشی و مردمی | نبینی جز از خوبی و خرمی | |||||
به پیش تو آریم چندان سپاه | که تیره شود بر تو خورشید و ماه | |||||
چو آن پاسخ نامه شد اسپری | زنی بود گویا به پیغمبری | |||||
ابا تاج و با جامهی شاهوار | همی رفت با خوبرخ ده سوار | |||||
چو آمد خرامان به نزدیک شاه | پذیره فرستاد چندی به راه | |||||
زن نامبردار نامه بداد | پیام دلیران همه کرد یاد | |||||
سکندر چو آن پاسخ نامه دید | خردمند و بینادلی برگزید | |||||
بدیشان پیامی فرستاد و گفت | که با مغز مردم خرد باد جفت | |||||
به گرد جهان شهریاری نماند | همان بر زمین نامداری نماند | |||||
که نه سربسر پیش من کهترند | وگرچه بلندند و نیکاخترند | |||||
مرا گرد کافور و خاک سیاه | همانست و هم بزم و هم رزمگاه | |||||
نه من جنگ را آمدم تازیان | به پیلان و کوس و تبیره زنان | |||||
سپاهی برین سان که هامون و کوه | همی گردد از سم اسپان ستوه | |||||
مرا رای دیدار شهر شماست | گر آیید نزدیک ما هم رواست | |||||
چو دیدار باشد برانم سپاه | نباشم فراوان بدین جایگاه | |||||
ببینیم تا چیستتان رای و فر | سواری و زیبایی و پای و پر | |||||
ز کار زهشتان بپرسم نهان | که بیمرد زن چون بود در جهان | |||||
اگر مرگ باشد فزونی ز کیست | به بینم که فرجام این کار چیست | |||||
فرستاده آمد سخنها بگفت | همه راز بیرون کشید از نهفت | |||||
بزرگان یکی انجمن ساختند | ز گفتار دل را بپرداختند | |||||
که ما برگزیدیم زن دو هزار | سخنگوی و داننده و هوشیار | |||||
ابا هر سدی بسته ده تاج زر | بدو در نشانده فراوان گهر | |||||
چو گرد آید آن تاج باشد دویست | که هر یک جز اندر خور شاه نیست | |||||
یکایک بسختیم و کردیم تل | اباگوهران هر یکی سی رطل | |||||
چو دانیم کامد به نزدیک شاه | یکایک پذیره شویمش به راه | |||||
چو آمد به نزدیک ما آگهی | ز دانایی شاه وز فرهی | |||||
فرستاده برگشت و پاسخ بگفت | سخنها همه با خرد بود جفت | |||||
سکندر ز منزل سپه برگرفت | ز کار زنان مانده اندر شگفت | |||||
دو منزل بیامد یکی باد خاست | وزو برف با کوه و درگشت راست | |||||
تبه شد بسی مردم پایکار | ز سرما و برف اندر آن روزگار | |||||
برآمد یکی ابر و دودی سیاه | بر آتش همی رفت گفتی سپاه | |||||
زره کتف آزادگان را بسوخت | ز نعل سواران زمین برفروخت | |||||
بدین هم نشان تا به شهری رسید | که مردم بسان شب تیره دید | |||||
فروهشته لفچ و برآورده کفچ | به کردار قیر و شبه کفچ و لفچ | |||||
همه دیدههاشان به کردار خون | همی از دهان آتش آمد برون | |||||
بسی پیل بردند پیشش به راه | همان هدیه مردمان سیاه | |||||
بگفتند کین برف و باد دمان | ز ما بود کامد شما را زیان | |||||
که هرگز بدین شهر نگذشت کس | ترا و سپاه تو دیدیم و بس | |||||
ببود اندر آن شهر یک ماه شاه | چو آسوده گشتند شاه و سپاه | |||||
ازنجا بیامد دمان و دنان | دلآراسته سوی شهر زنان | |||||
ز دریا گذر کرد زن دو هزار | همه پاک با افسر و گوشوار | |||||
یکی بیشه بد پر ز آب و درخت | همه جای روشندل و نیکبخت | |||||
خورش گرد کردند بر مرغزار | ز گستردنیها به رنگ و نگار | |||||
چو آمد سکندر به شهر هروم | زنان پیش رفتند ز آباد بوم |