شاهنامه/پادشاهی اسکندر ۱

از ویکی‌نبشته
شاهنامه از فردوسی
(پادشاهی اسکندر ۱)
  سکندر چو بر تخت بنشست گفت که با جان شاهان خرد باد جفت  
  که پیروزگر در جهان ایزدست جهاندار کز وی نترسد بدست  
  بد و نیک هم بگذرد بی‌گمان رهایی نباشد ز چنگ زمان  
  هرانکس که آید بدین بارگاه که باشد ز ما سوی ما دادخواه  
  اگر گاه بار آید ار نیم‌شب به پاسخ رسد چون گشاید دو لب  
  چو پیروزگر فرهی دادمان در بخت پیروز بگشادمان  
  همه زیردستان بیابند بهر به کوه و بیابان و دریا و شهر  
  نخواهیم باژ از جهان پنج سال جز آنکس که گوید که هستم همال  
  به دوریش بخشیم بسیار چیز ز دارنده چیزی نخواهیم نیز  
  چو اسکندر این نیکویها بگفت دل پادشا گشت با داد جفت  
  ز ایوان برآمد یکی آفرین بران دادگر شهریار زمین  
  ازان پس پراگنده شد انجمن جهاندار بنشست با رای‌زن  
  بفرمود تا پیش او شد دبیر قلم خواست چینی و رومی حریر  
  نویسنده از کلک چون خامه کرد سوی مادر روشنک نامه کرد  
  که یزدان ترا مزد نیکان دهاد بداندیش را درد پیکان دهاد  
  نوشتم یکی نامه‌یی پیش ازین نوشته درو دردها بیش ازین  
  چو جفت ترا روز برگشته شد به دست یکی بنده‌بر کشته شد  
  بر آیین شاهان کفن ساختم ورا زین جهان تیز پرداختم  
  بسی آشتی خواستم پیش جنگ نکرد آشتی چون نبودش درنگ  
  ز خونش بپیچید هم دشمنش به مینو رساناد یزدان تنش  
  نیابد کسی چاره از چنگ مرگ چو باد خزانست و ما همچو برگ  
  جهان یکسر اکنون به پیش شماست بر اندرز دارا فراوان گواست  
  که او روشنک را به من داد و گفت که چون او بباید ترا در نهفت  
  کنون با پرستنده و دایگان از ایران بزرگان پرمایگان  
  فرستید زودش به نزدیک من زداید مگر جان تاریک من  
  بدارید چون پیش بود اسپهان ز هر سو پراگنده کارآگهان  
  همه کارداران با شرم و داد که دارای دارابشان کار داد  
  وز آنجا نخواهید فرمان رواست همه شهر ایران پیش شماست  
  دل خویش را پر مدارا کنید مرا در جهان نام دارا کنید  
  سوی روشنک همچنین نامه‌یی ز شاه جهاندار خودکامه‌یی  
  نخست آفرین کرد بر کردگار جهاندار و دانا و پروردگار  
  دگر گفت کز گوهر پادشا نزاید مگر مردم پارسا  
  دلارای با نام و با رای و شرم سخن گفتن خوب و آوای نرم  
  پدر مر ترا پیش ما را سپرد وزان پس شد و نام نیکی ببرد  
  چو آیی شبستان و مشکوی من ببینی تو باشی جهانجوی من  
  سر بانوانی و زیبای تاج فروزنده‌ی یاره و تخت عاج  
  نوشتیم نامه بر مادرت که ایدر فرستد ترا در خورت  
  به آیین فرزند شاهنشهان به پیش اندرون موبد اسپهان  
  پرستنده و تاج شاهان و مهد هم آن را که خوردی ازو شیر و شهد  
  به مشکوی ما باش روشن‌روان توی در شبستان سر بانوان  
  همیشه دل شرم جفت تو باد شبستان شاهان نهفت تو باد  
  بیامد یکی فیلسوفی چو گرد سخنهای شاه جهان یاد کرد  
  دلارای چون آن سخنها شنید یکی باد سرد از جگر برکشید  
  ز دارا ز دیده ببارید خون که بد ریخته زیر خاک اندرون  
  نویسنده‌ی نامه را پیش خواند همه خون ز مژگان به رخ برفشاند  
  مر آن نامه را خوب پاسخ نوشت سخنهای با مغز و فرخ نوشت  
  نخست آفرین کرد بر کردگار جهاندار دادار پروردگار  
  دگر گفت کز کار گردان سپهر کزویست پرخاش و آرام و مهر  
  همی فر دارا همی خواستیم زبان را به نام وی آراستیم  
  کنون چون زمان وی اندر گذشت سر گاه او چوب تابوت گشت  
  ترا خواهم اندر جهان نیکوی بزرگی و پیروزی و خسروی  
  به کام تو خواهم که باشد جهان برین آشکارا ندارم نهان  
  شنیدم همه هرچ گفتی ز مهر که از جان تو شاد بادا سپهر  
  ازان دخمه و دار وز ماهیار مکافات بدخواه جانوشیار  
  چو خون خداوند ریزد کسی به گیتی درنگش نباشد بسی  
  دگر آنک جستی همی آشتی بسی روز با پند بگذاشتی  
  نیاید ز شاهان پرستندگی نجوید کس از تاجور بندگی  
  به جای شهنشاه ما را توی چو خورشید شد ماه ما را توی  
  مبادا به گیتی به جز کام تو همیشه بر ایوانها نام تو  
  دگر آنک از روشنک یاد کرد دل ما بدان آرزو شاد کرد  
  پرستنده‌ی تست ما بنده‌ایم به فرمان و رایت سرافگنده‌ایم  
  درودت فرستاد و پاسخ نوشت یکی خوب پاسخ بسان بهشت  
  چو شاه زمانه ترا برگزید سر از رای او کس نیارد کشید  
  نوشتیم نامه سوی مهتران به پهلو نژادان جنگاوران  
  که فرمان داراست فرمان تو نپیچد کسی سر ز پیمان تو  
  فرستاده را جامه و بدره داد ز گنجش ز هرگونه‌یی بهره داد  
  چو رومی به نزد سکندر رسید همه یاد کرد آنچ دید و شنید  
  وزان تخت و آیین و آن بارگاه تو گفتی که زنده‌ست بر گاه شاه  
  سکندر ز گفتار او گشت شاد به آرام تاج کیی بر نهاد  
  ز عموریه مادرش را بخواند چو آمد سخنهای دارا براند  
  بدو گفت نزد دلارای شو به خوبی به پیوند گفتار نو  
  به پرده درون روشنک را ببین چو دیدی ز ما کن برو آفرین  
  ببر طوق با یاره و گوشوار یکی تاج پر گوهر شاهوار  
  سد اشتر ز گستردنیها ببر سد اشتر ز هر گونه دیبا به زر  
  هم از گنج دینار چو سی هزار به بدره درون کن ز بهر نثار  
  ز رومی کنیزک چو سیسد ببر دگر هرچ باید همه سر به سر  
  یکی جام زر هر یکی را به دست بر آیین خوبان خسروپرست  
  ابا خویشتن خادمان بر براه ز راه و ز آیین شاهان مکاه  
  بشد مادر شاه با ترجمان ده از فیلسوفان شیرین‌زبان  
  چو آمد به نزدیکی اسپهان پذیره شدندش فراوان مهان  
  بیامد ز ایوان دلارای پیش خود و نامداران به آیین خویش  
  به دهلیز کردند چندان نثار که بر چشم گنج درم گشت خوار  
  به ایوان نشستند با رای‌زن همه نامداران شدند انجمن  
  دلارای برداشت چندان جهیز که شد در جهان روی بازار تیز  
  شتر در شتر رفت فرسنگها ز زرین و سیمین وز رنگها  
  ز پوشیدنی و ز گستردنی ز افگندنی و پراگندنی  
  ز اسپان تازی به زرین ستام ز شمشیر هندی به زرین نیام  
  ز خفتان و از خود و برگستوان ز گوپال و ز خنجر هندوان  
  چه مایه بریده چه از نابرید کسی در جهان بیشتر زان ندید  
  ز ایوان پرستندگان خواستند چهل مهد زرین بیاراستند  
  یکی مهد با چتر و با خادمان نشست اندرو روشنک شادمان  
  ز کاخ دلارای تا نیم راه درم بود و دینار و اسپ و سپاه  
  ببستند آذین به شهر اندرون پر از خنده لبها و دل پر ز خون  
  بران چتر دیبا درم ریختند ز بر مشک سارا همی بیختند  
  چو ماه اندر آمد به مشکوی شاه سکندر بدو کرد چندی نگاه  
  بران برز و بالا و آن خوب چهر تو گفتی خرد پروریدش به مهر  
  چو مادرش بر تخت زرین نشاند سکندر بروبر همی جان فشاند  
  نشستند یک هفته با او به هم همی رای زد شاه بر بیش و کم  
  نبد جز بزرگی و آهستگی خردمندی و شرم و شایستگی  
  ببردند ز ایران فراوان نثار ز دینار وز گوهر شاهوار  
  همه شهر ایران و توران و چین به شاهی برو خواندند آفرین  
  همه روی گیتی پر از داد شد به هر جای ویرانی آباد شد  
  چنین گفت گوینده‌ی پهلوی شگفت آیدت کاین سخن بشنوی  
  یکی شاه بد هند را نام کید نکردی جز از دانش و رای صید  
  دل بخردان داشت و مغز ردان نشست کیان افسر موبدان  
  دمادم به ده شب پس یکدگر همی خواب دید این شگفتی نگر  
  به هندوستان هرک دانا بدند به گفتار و دانش توانا بدند  
  بفرمود تا ساختند انجمن هرانکس که دانا بد و رای‌زن  
  همه خوابها پیش ایشان بگفت نهفته پدید آورید از نهفت  
  کس آن را گزارش ندانست کرد پراندیشه شدشان دل و روی زرد  
  یکی گفت با کید کای شهریار خردمند وز مهتران یادگار  
  یکی نامدارست مهران به نام ز گیتی به دانش رسیده به کام  
  به شهر اندرش خواب و آرام نیست نشستش به جز با دد و دام نیست  
  ز تخم گیاهای کوهی خورد چو ما را به مردم همی نشمرد  
  نشستنش با غرم و آهو بود ز آزار مردم به یکسو بود  
  ز چیزی به گیتی نیابد گزند پرستنده مردی و بختی بلند  
  مرین خوابها را به جز پیش اوی مگو و ز نادان گزارش مجوی  
  چنین گفت با دانشی کید شاه کزین پرهنر بگذری نیست راه  
  هم‌انگه باسپ اندر آورد پای به آواز مهران بیامد ز جای  
  حکیمان برفتند با او به هم بدان تا سپهبد نباشد دژم  
  جهاندار چون نزد مهران رسید بپرسید داننده را چون سزید  
  بدو گفت کای مرد یزدان‌پرست که در کوه با غرم داری نشست  
  به ژرفی بدین خواب من گوش دار گزارش کن و یک به یک هوش دار  
  چنان دان که یک شب خردمند و پاک بخفتم برام بی‌ترس و باک  
  یکی خانه دیدم چو کاخی بزرگ بدو اندرون ژنده پیلی سترگ  
  در خانه پیداتر از کاخ بود به پیش اندرون تنگ سوراخ بود  
  گذشتی ز سوراخ پیل ژیان تنش را ز تنگی نکردی زیان  
  ز روزن گذشتی تن و بوم اوی بماندی بدان خانه خرطوم اوی  
  دگر شب بدان گونه دیدم که تخت تهی ماندی از من ای نیک‌بخت  
  کیی برنشستی بران تخت عاج به سر بر نهادی دل‌افروز تاج  
  سه دیگر شب از خوابم آمد شتاب یکی نغز کرپاس دیدم به خواب  
  بدو اندر آویخته چار مرد رخان از کشیدن شده لاژورد  
  نه کرپاس جایی درید آن گروه نه مردم شدی از کشیدن ستوه  
  چهارم چنان دیدم ای نامدار که مردی شدی تشنه بر جویبار  
  همی آب ماهی برو ریختی سر تشنه از آب بگریختی  
  جهان مرد و آب از پس او دوان چه گوید بدین خواب نیکی گمان  
  به پنجم چنان دید جانم به خواب که شهری بدی هم به نزدیک آب  
  همه مردمش کور بودی به چشم یکی را ز کوری ندیدم به خشم  
  ز داد و دهش وز خرید و فروخت تو گفتی همی شارستان برفروخت  
  ششم دیدم ای مهتر ارجمند که شهری بدندی همه دردمند  
  شدندی بپرسیدن تن درست همی دردمند آب ایشان بجست  
  همی گفت چونی به درد اندرون تنی دردمند و دلی پر ز خون  
  رسیده به لب جان ناتن‌درست همه چاره‌ی تن‌درستان بجست  
  چو نیمی ز هفتم شب اندر گذشت جهنده یکی باره دیدم به دشت  
  دو پا و دو دست و دو سر داشتی به دندان گیا نیز بگذاشتی  
  چران داشتی از دو رویه دهن نبد بر تنش جای بیرون شدن  
  بهشتم سه خم دیدم ای پاکدین برابر نهاده بروی زمین  
  دو پرآب و خمی تهی در میان گذشته به خشکی برو سالیان  
  ز دو خم پر آب دو نیک مرد همی ریختند اندرو آب سرد  
  نه از ریختن زین کران کم شدی نه آن خشک را دل پر از نم شدی  
  نهم شب یکی گاو دیدم به خواب بر آب و گیا خفته بر آفتاب  
  یکی خوب گوساله در پیش اوی تنش لاغر و خشک و بی‌آب روی  
  همی شیر خوردی ازو ماده گاو کلان گاو گوساله بی زور و تاو  
  اگر گوش داری به خواب دهم نرنجی همی تا بدین سر دهم  
  یکی چشمه دیدم به دشتی فراخ وزو بر زبر برده ایوان و کاخ  
  همه دشت یکسر پر از آب و نم ز خشکی لب چشمه گشت دژم  
  سزد گر تو پاسخ بگویی نهان کزین پس چه خواهد بدن در جهان  
  چو بشنید مهران ز کید این سخن بدو گفت ازین خواب دل بد مکن  
  نه کمتر شود بر تو نام بلند نه آید بدین پادشاهی گزند  
  سکندر بیارد سپاهی گران ز روم و ز ایران گزیده سران  
  چو خواهی که باشد ترا آب‌روی خرد یار کن رزم او را مجوی  
  ترا چار چیزست کاندر جهان کسی آن ندید از کهان و مهان  
  یکی چون بهشت برین دخترت کزو تابد اندر زمین افسرت  
  دگر فیلسوفی که داری نهان بگوید همه با تو راز جهان  
  سه دیگر پزشکی که هست ارجمند به دانندگی نام کرده بلند  
  چهارم قدح کاندرو ریزی آب نه ز آتش شود کم نه از آفتاب  
  ز خوردن نگیرد کمی آب اوی بدین چیزها راست کن آب روی  
  چو آید بدین باش و مسگال جنگ چو خواهی که ایدر نسازد درنگ  
  بسنده نباشی تو با لشکرش نه با چاره و گنج و با افسرش  
  چو بر کار تو رای فرخ کنیم همان خواب را نیز پاسخ کنیم  
  یکی خانه دیدی و سوراخ تنگ کزو پیل بیرون شدی بی‌درنگ  
  تو آن خانه را همچو گیتی شناس همان پیل شاهی بود ناسپاس  
  که بیدادگر باشد و کژ گوی جز از نام شاهی نباشد بدوی  
  ازین پس بیاید یکی پادشا چنان سست و بی‌سود و ناپارسا  
  به دل سفله باشد به تن ناتوان به آز اندرون نیز تیره‌روان  
  کجا زیردستانش باشند شاد پر از غم دل شاه و لب پر ز باد  
  دگر آنک دیدی ز کرپاس نغز گرفته ورا چار پاکیزه مغز  
  نه کرپاس نغز از کشیدن درید نه آمد ستوه آنک او را کشید  
  ازین پس بیاید یکی نامدار ز دشت سواران نیزه گزار  
  یکی مرد پاکیزه و نیکخوی بدو دین یزدان شود چارسوی  
  یکی پیر دهقان آتش‌پرست که بر واژ برسم بگیرد بدست  
  دگر دین موسی که خوانی جهود که گوید جز آن را نشاید ستود  
  دگر دین یونانی آن پارسا که داد آورد در دل پادشا  
  چهارم بیاید همین پاک‌رای سر هوشمندان برآرد ز جای  
  چنان چارسو از پی پاس را کشیدند زانگونه کرپاس را  
  تو کرپاس را دین یزدان شناس کشنده چهار آمد از بهر پاس  
  همی درکشد این ازان آن ازین شوند آن زمان دشمن از بهر دین  
  دگر تشنه‌یی کو شد از آب خوش گریزان و ماهی ورا آب‌کش  
  زمانی بیاید که پاکیزه مرد شود خوار چون آب دانش بخورد  
  به کردار ماهی به دریا شود گر از بدکنش بر ثریا شود  
  همی تشنگان را بخواند برآب کس او را ز دانش نسازد جواب  
  گریزند زان مرد دانش‌پژوه گشایند لبها به بد هم‌گروه  
  به پنجم که دیدی یکی شارستان بدو اندرون ساخته کارستان  
  پر از خورد و داد و خرید و فروخت تو گفتی زمان چشم ایشان بدوخت  
  ز کوری یکی دیگری را ندید همی این بدان آن بدین ننگرید  
  زمانی بیاید کزان سان شود که دانا پرستار نادان شود  
  بدیشان بود دانشومند خوار درخت خردشان نیاید به بار  
  ستاینده‌ی مرد نادان شوند نیایش کنان پیش یزدان شوند  
  همی داند آنکس که گوید دروغ همی زان پرستش نگیرد فروغ  
  ششم آنک دیدی بر اسپی دو سر خورش را نبودی بروبر گذر  
  زمانی بیاید که مردم به چیز شود شاد و سیری نیابند نیز  
  نه درویش یابد ازو بهره‌یی نه دانش پژوهی و نه شهره‌یی  
  جز از خویشتن را نخواهند بس کسی را نباشند فریادرس  
  به هفتم که پرآب دیدی سه خم یکی زو تهی مانده بد تا بدم  
  دو از آب دایم سراسر بدی میانه یکی خشک و بی‌بر بدی  
  ازین پس بیاید یکی روزگار که درویش گردد چنان سست و خوار  
  که گر ابر گردد بهاران پرآب ز درویش پنهان کند آفتاب  
  نبارد بدو نیز باران خویش دل مرد درویش زو گشته ریش  
  توانگر ببخشد همی این بران یکی با دگر چرب و شیرین‌زبان  
  شود مرد درویش را خشک لب همی روز را بگذراند به شب  
  دگر آنک گاوی چنان تن درست ز گوساله‌ی لاغر او شیر جست  
  چو کیوان به برج ترازو شود جهان زیر نیروی بازو شود  
  شود کار بیمار و درویش سست وزو چیز خواهد همی تن‌درست  
  نه هرگز گشاید سر گنج خویش نه زو باز دارد به تن رنج خویش  
  دگر چشمه‌یی دیدی از آب خشک به گرد اندرش آبهای چو مشک  
  نه زو بردمیدی یکی روشن آب نه آن آبها را گرفتی شتاب  
  ازین پس یکی روزگاری وبد که اندر جهان شهریاری بود  
  که دانش نباشد به نزدیک اوی پر از غم بود جان تاریک اوی  
  همی هر زمان نو کند لشکری که سازند زو نامدار افسری  
  سرانجام لشکر نماند نه شاه بیاید نو آیین یکی پیش‌گاه  
  کنون این زمان روز اسکندرست که بر تارک مهتران افسرست  
  چو آید بدو ده تو این چار چیز برآنم که چیزی نخواهد به نیز  
  چو خشنود داری ورا بگذرد که دانش پژوهست و دارد خرد  
  ز مهران چو بشنید کید این سخن برو تازه شد روزگار کهن  
  بیامد سر و چشم او بوس داد دلارام و پیروز برگشت شاد  
  ز نزدیک دانا چو برگشت شاه حکیمان برفتند با او براه  
  سکندر چو کرد اندر ایران نگاه بدانست کو را شد آن تاج و گاه  
  همی راه و بی‌راه لشکر کشید سوی کید هندی سپه برکشید  
  به جایی که آمد سکندر فراز در شارستانها گشادند باز  
  ازان مرز کس را به مردم نداشت ز ناهید مغفر همی برگذاشت  
  چو آمد بران شارستان بزرگ که میلاد خواندیش کید سترگ  
  بران مرز لشکر فرود آورید همه بوم ایشان سپه گسترید  
  نویسنده‌ی نامه را خواندند به پیش سکندرش بنشاندند  
  یکی نامه بنوشت نزدیک کید چو شیری که ارغنده گردد به صید  
  ز اسکندر راد پیروزگر خداوند شمشیر و تاج و کمر  
  سر نامه بود آفرین از نخست بدانکس که دل را به دانش بشست  
  ز کار آن گزیند که بی‌رنج‌تر چو خواهد که بردارد از گنج بر  
  گراینده باشد به یزدان پاک بدو دارد امید و زو ترس و باک  
  بداند که ما تخت را مایه‌ایم جهاندار پیروز را سایه‌ایم  
  نوشتم یکی نامه نزدیک تو که روشن کند جان تاریک تو  
  هم‌آنگه که بر تو بخواند دبیر منه پیش و این را سگالش مگیر  
  اگر شب رسد روشنی را مپای هم‌اندر زمان سوی فرمان گرای  
  وگر بگذری زین سخن نگذرم سر و تاج و تختت به پی بسپرم  
  چو نامه بر کید هندی رسید فرستاده‌ی پادشا را بدید  
  فراوانش بستود و بنواختش به نیکی بر خویش بنشاختش  
  بدو گفت شادم ز فرمان اوی زمانی نگردم ز پیمان اوی  
  ولیکن برین گونه ناساخته بیایم دمان گردن افراخته  
  نباشد پسند جهان‌آفرین نه نزدیک آن پادشاه زمین  
  هم‌انگه بفرمود تا شد دبیر قلم خواست هندی و چینی حریر  
  مران نامه را زود پاسخ نوشت بیاراست بر سان باغ بهشت  
  نخست آفرین کرد بر کردگار خداوند پیروز و به روزگار  
  خداوند بخشنده و دادگر خداوند مردی و هوش و هنر  
  دگر گفت کز نامور پادشا نپیچد سر مردم پارسا  
  نشاید که داریم چیزی دریغ ز دارنده‌ی لشکر و تاج و تیغ  
  مرا چار چیزست کاندر جهان کسی را نبود آشکار و نهان  
  نباشد کسی را پس از من به نیز بدین گونه اندر جهان چار چیز  
  فرستم چو فرمان دهد پیش اوی ازان تازه گردد دل و کیش اوی  
  ازان پس چو فرمایدم شهریار بیایم پرستش کنم بنده‌وار  
  فرستاده آمد به کردار باد بگفت آنچ بشنید و نامه بداد  
  سکندر فرستاده از گفت رو به نزدیک آن نامور بازشو  
  بگویش که آن چیست کاندر جهان کسی را نبود آشکار و نهان  
  بدیدند خود بودنی هرچ بود سپهر آفرینش نخواهد فزود  
  بیامد فرستاده را نزد شاه به کردار آتش بپیمود راه  
  چنین گفت با کید کاین چار چیز که کس را به گیتی نبودست نیز  
  همی شاه خواهد که داند که چیست که نادیدنی پاک نابود نیست  
  چو بشنید کید آن ز بیگانه جای بپردخت و بنشست با رهنمای  
  فرستاده را پیش بنشاختند ز هر در فراوانش بنواختند  
  ازان پس فرستاده را شاه گفت که من دختری دارم اندر نهفت  
  که گر بیندش آفتاب بلند شود تیره از روی آن ارجمند  
  کمندست گیسوش همرنگ قیر همی آید از دو لبش بوی شیر  
  خم آرد ز بالای او سرو بن گلفشان شود چو سراید سخن  
  ز دیدار و چهرش سخن بگذرد همی داستان را خرد پرورد  
  چو خامش بود جان شرمست و بس چنو در زمانه ندیدست کس  
  سپهبد نژادست و یزدان‌پرست دل شرم و پرهیز دارد به دست  
  دگر جام دارم که پر می‌کنی وگر آب سر اندرو افگنی  
  به ده سال اگر با ندیمان به هم نشیند نگردد می از جام کم  
  همت می دهد جام هم آب سرد شگفت آنک کمی نگیرد ز خورد  
  سوم آنک دارم یکی نو پزشک که علت بگوید چو بیند سرشک  
  اگر باشد او سالیان پیش گاه ز دردی نپیچد جهاندار شاه  
  چهارم نهان دارم از انجمن یکی فیلسوفست نزدیک من  
  همه بودنیها بگوید به شاه ز گردنده خورشید و رخشنده ماه  
  فرستاده‌ی نامور بازگشت پی باره با باد انباز گشت  
  بیامد چو پیش سکندر بگفت دل شاه گیتی چو گل بر شگفت  
  بدو گفت اگر باشد این گفته راست بدین چار چیز او جهان را بهاست  
  چو اینها فرستد به نزدیک من درخشان شود جان تاریک من  
  بر و بوم او را نکوبم به پای برین نیکویی باز گردم به جای  
  گزین کرد زان رومیان مرد چند خردمند و بادانش و بی‌گزند  
  یکی نامه بنوشت پس شهریار پر از پوزش و رنگ و بوی و نگار  
  که نه نامور ز استواران خویش ازین پرهنر نامداران خویش  
  خردمند و بادانش و شرم و رای جهانجوی و پردانش و رهنمای  
  فرستادم اینک به نزدیک تو نه پیچند با رای باریک تو  
  تو این چیزها را بدیشان نمای همانا بباشد هم‌انجا به جای  
  چو من نامه یابم ز پیران خویش جهاندیده و رازداران خویش  
  که بگذشت بر چشم ما چار چیز که کس را به گیتی نبودست نیز  
  نویسم یکی نامه‌ی دلپسند که کیدست تا باشد او شاه هند  
  خردمند نه مرد رومی برفت ز پیش سکندر سوی کید تفت  
  چو سالار هند آن سران را بدید فراوان بپرسید و پاسخ شنید  
  چنانچون ببایست بنواختشان یکی جای شایسته بنشاختشان  
  دگر روز چون آسمان گشت زرد برآهیخت خورشید تیغ نبرد  
  بیاراست آن دختر شاه را نباید خود آراستن ماه را  
  به خانه درون تخت زرین نهاد به گرد اندر آرایش چین نهاد  
  نشست از بر تخت خورشید چهر ز ناهید تابنده‌تر بر سپهر  
  برفتند بیدار نه مرد پیر زبان چرب و گوینده و یادگیر  
  فرستادشان شاه سوی عروس بر آواز اسکندر فیلقوس  
  بدیدند پیران رخ دخت شاه درفشان ازو یاره و تخت و گاه  
  فرو ماندند اندرو خیره خیر ز دیدار او سست شد پای پیر  
  خردمند نه پیر مانده به جای زبانها پر از آفرین خدای  
  نه جای گذر دید ازیشان یکی نه زو چشم برداشتند اندکی  
  چو فرزانگان دیرتر ماندند کس آمد بر شاهشان خواندند  
  چنین گفت با رومیان شهریار که چندین چرا بودتان روزگار  
  همو آدمی بودکان چهره داشت به خوبی ز هر اختری بهره داشت  
  بدو گفت رومی که ای شهریار در ایوان چنو کس نبیند نگار  
  کنون هر یکی از یک اندام ماه فرستیم یک نامه نزدیک شاه  
  نشستند پس فیلسوفان بهم گرفتند قرطاس و قیر و قلم  
  نوشتند هر موبدی ز آنک دید که قرطاس ز انقاس شد ناپدید  
  ز نزدیک ایشان سواری برفت به نزد سکندر به میلاد تفت  
  چو شاه جهان نامه‌هاشان بخواند ز گفتارشان در شگفتی بماند  
  به نامه هر اندام را زو یکی صفت کرده بودند لیک اندکی  
  بدیشان جهاندار پاسخ نوشت که بخ‌بخ که دیدم خرم بهشت  
  کنون بازگردید با چار چیز برین بر فزونی مجویید نیز  
  چو منشور و عهد من او را دهید شما با فغستان بنه برنهید  
  نیازارد او را کسی زین سپس ازو در جهان یافتم داد و بس  
  فرستاده برگشت زان مرز و بوم بیامد به نزدیک پیران روم  
  چو آن موبدان پاسخ شهریار بدیدند با رنج دیده سوار  
  از ایوان به نزدیک شاه آمدند بران نامور بارگاه آمدند  
  سپهدار هندوستان شاد شد که از رنج اسکندر آزاد شد  
  بروبر بخواندند پس نامه را چو پیغام آن شاه خودکامه را  
  گزین کرد پیران سد از هندوان خردمند و گویا و روشن‌روان  
  در گنج بی‌رنج بگشاد شاه گزین کرد ازان یاره و تاج و گاه  
  همان گوهر و جامه‌ی نابرید ز چیزی که شایسته‌تر برگزید