کلیات سعدی/بوستان/باب پنجم/مرا در سپاهان یکی یار بود

از ویکی‌نبشته

حکایت

  مرا در سپاهان یکی یار بود که جنگ آور و شوخ و عیار بود  
  مدامش بخون دست و خنجر خضاب بر آتش دل خصم ازو چون کباب  
  ندیدمش روزی که ترکش نبست ز پولاد پیکانش آتش نجست  
  دلاور بسرپنجهٔ گاو زور ز هولش بشیران در افتاده شور  
  بدعوی چنان ناوک انداختی که عذرا بهر یک یک[۱] انداختی  
  چنان خار در گل ندیدم که رفت که پیکان او در سپرهای جفت[۲]  
  نزد تارک جنگجوئی بخشت که خود و سرش را نه در هم سرشت  
  چو گنجشک روز[۳] ملخ در نبرد بکشتن چه گنجشک پیشش[۴] چه مرد  
  گرش بر فریدون بدی تاختن امانش ندادی بتیغ آختن  
  پلنگانش از زور سرپنجه زیر فرو برده چنگال در مغز شیر  
  گرفتی کمربند جنگ آزمای و گر کوه بودی بکندی ز جای  
  زره پوش را چون تبرزین زدی گذر کردی از مرد و بر زین زدی  
  نه در مردی او را نه در مردمی دوم در جهان کس شنید آدمی  
  مرا یکدم از دست نگذاشتی که با راست طبعان سری داشتی  
  سفر ناگهم زان زمین در ربود که بیشم در آن بقعه روزی نبود  
  قضا نقل کرد از عراقم بشام خوش آمد در آن خاک پاکم مقام  
  مع‌القصه چندی ببودم مقیم برنج و براحت بامید و بیم[۵]  
  دگر[۶] پر شد از شام پیمانه‌ام کشید آرزومندی خانه‌ام  
  قضا را چنان اتفاق اوفتاد که بازم گذر بر[۷] عراق اوفتاد  
  شبی سر فرو شد باندیشه‌ام بدل بر گذشت آن هنر پیشه‌ام  
  نمک ریش دیرینه‌ام تازه کرد که بودم نمک خورده از دست مرد  
  بدیدار وی در[۸] سپاهان شدم بمهرش طلبکار و خواهان شدم  
  جوان دیدم از گردش دهر پیر خدنگش کمان، ارغوانش زریر  
  چو کوه سپیدش سر از برف موی دوان آبش از برف[۹] پیری بروی  
  فلک دست قوت برو یافته سر دست مردیش بر تافته  
  بدر کرده گیتی غرور از سرش سر ناتوانی بزانو برش  
  بدو گفتم ای سرور شیر گیر چه فرسوده کردت چو روباه پیر؟  
  بخندید کز روز جنگ تتر بدر کردم آن جنگجوئی ز سر  
  زمین دیدم از نیزه چو نیستان گرفته علمها[۱۰] چو آتش در آن  
  بر انگیختم گرد هیجا چو دود چو دولت[۱۱] نباشد تهور چسود؟  
  من آنم که چون حمله آوردمی برمح از کف انگشتری بردمی  
  ولی چون نکرد اخترم یاوری گرفتند گردم چو انگشتری  
  غنیمت شمردم طریق گریز که نادان کند با قضا پنجه تیز  
  چه یاری کند مغفر و جوشنم چو یاری نکرد اختر روشنم  
  کلید ظفر چون نباشد بدست ببازو در فتح نتوان شکست  
  گروهی پلنگ افکن پیل زور در آهن سر مرد و سمّ ستور  
  هماندم که دیدیم گرد سپاه زره جامه کردیم و مغفر کلاه  
  چو ابر اسب تازی برانگیختیم چو باران بلارک[۱۲] فرو ریختیم  
  دو لشکر بهم بر زدند از کمین تو گفتی زدند آسمان بر زمین  
  ز باریدن تیر همچو تگرگ بهر گوشه برخاست طوفان مرگ  
  بصید هژبران پرخاش ساز کمند اژدهای دهن کرده باز  
  زمین آسمان شد ز گرد کبود چو انجم درو برق شمشیر و خود  
  سواران دشمن چو دریافتیم پیاده سپر در سپر بافتیم[۱۳]  
  بتیر و سنان موی بشکافتیم چو دولت نبد روی بر تافتیم  
  چه زور آورد پنجهٔ جهد مرد چو بازوی توفیق یاری نکرد؟  
  نه شمشیر کند آوران کند بود که کین آوری ز اختر تند بود  
  کس از لشکر ما ز هیجا برون نیامد جز آغشته خفتان بخون  
  چو صد دانه مجموع در خوشهٔ فتادیم هر دانهٔ[۱۴] گوشهٔ  
  بنامردی از هم بدادیم دست چو ماهی که با جوشن افتد بشست[۱۵]  
  کسان را نشد ناوک اندر حریر که گفتم بدوزند سندان بتیر  
  چو طالع ز ما روی بر پیچ بود سپر پیش تیر قضا هیچ بود  
  ازین بوالعجب‌تر حدیثی شنو که بی بخت کوشش نیرزد دو جو  


  1. که عذرا دو تن بر یک.
  2. زفت. سپرها نخفت.
  3. چو شاهین بروز.
  4. چه گنجشک بودی پیشش.
  5. این بیت در بعضی از نسخه‌های نیست.
  6. مگر.
  7. در.
  8. زی.
  9. جور.
  10. در افتاده ببدق.
  11. بختت.
  12. بلالک.
  13. تافتیم.
  14. دانه در.
  15. ز شست.