ایران و هندوستان کشیده شود. دلایل فراوان هست که از آن پس آتش نفاق درمیان ایران و افغانستان و حکومت های آسیای مرکزی روسیه و عثمانی را انگلیسها دامن زده‌اند. مهم ترین و وخیم ترین حوادثی که درین زمینه فراهم کردهاند جنگهای ایران و روسیه است که پس ازین روی داد. هیچ شکی نیست که پس از رفتن ژنرال گاردان و هیئت نظامی فرانسوی از ایران و کوتاه شدن دست ناپلئون از دربار فتحعلی‌شاه انگلیسها نفاق وکدورتی را که درمیان ایران و روسیه بوده است روز بروز سخت‌تر کرده و ایرانیان را تحریک کردهاند که دنبالهٔ جنگ با روسیه را بگیرند و بجای افسران فرانسوی چندتن افسر انگلیسی وارد سپاه ایران کرده اند که ظاهراً عنوان آموزگار و مستشار داشته‌اند ولی باطناً می‌کوشیده‌اند مانع از پیشرفت ایرانیان در میدان های جنگ باشند. بهمین هم اکتفا نکرده‌اند و عهدنامهٔ رسمی با فتحعلی شاه بسته‌اند که اگر وارد جنگ با روسیه بشود با او یاری بکنند و ازجمله مبلغ معینی از بابت هزینه و لشکرکشی باو بپردازند و همینکه وی را خام کردهاند و بپشت‌گرمی این عهدنامهٔ شوم وارد جنگ شد از همهٔ وعده های خود سر باز زده و با کمال صراحت عهدنامهٔ خود را زیر پا گذاشته و وی را بدین‌گونه فریب داده وگرفتار آن مصایب تاریخی و سرشکستگی‌های معروف کردهاند.
اختلاف ایران و روسیه
وعده هایی که ناپلئون بایران داده و دربار ایران را کاملا خام کرده بود و توسلی که ایران باو داشت و درین راه آن‌چه ممکن بود فداکاری کرده و تهیه دیده بود مطلقاً در رفع اختلاف ایران با روسیه سودمند نشد، بلکه بر زیان افزود، زیرا که از یک طرف ایرانیان را بپشت‌گرمی ناپلئون مغرور کرده و ایشان را از سازش با روسها مانع شده و از طرف دیگر روسها را رنجانیده بود که چرا ایرانیان بدیگری متوسل شده و مستقیماً بآنها رجوع نکرده و چرا لحن مغرورانه پیش گرفته و بپیشنهادهای صلح آنها اعتنا نداشته‌اند. ناچار این اختلاف میان ایران و روسیه می‌بایست حوادث ناگوار دیگری پیش بیاورد.
اساس این اختلاف بر سر گرجستان بود. پیش ازین در صحایف ۴۹-۵۰ و ۵۲ و ۵۹-۷۱ و ۸۹-۹۰ شمه‌ای درین زمینه آمده است. گرجستان ناحیهٔ حاصلخیز سبز خرمیست که در دامنه کوههای قفقاز و در سواحل راست دریای سیاه واقع شده است. مردمی از نژاد آریایی از زمانهای بسیار قدیم و شاید از نخستین روزهای هجرت نژاد آریایی ایرانی بنواحی امروزی در آنجا سکنی دارند و از نخستین روزهای تاریخ ایران نامشان در استاد تاریخی ما آمده است.
