ترکی شرقیست که بآن «ترکی جغتای» یا «جغتایی» میگویند و گاهی هم «جاغاتای» نوشته‌اند که همان ازبکان امروز باشند.
ترکان غربی چنانکه پیش ازین اشاره رفت قرنها در شمال کوههای قفقاز میزیسته‌اند و رشته کوههای بلند و دشوار گذر آن سرزمین مانعشان بوده است که بایران بتازند و حتی پادشاهان ساسانی بدین مانع بزرگ و طبیعی قناعت نکرده دیوار بسیار استواری مانند دیوار چین در برابرشان ساخته‌اند چنانکه دیواری هم در برابر ترکان شرقی کشیده بودند
معروفترین طایفهٔ ترکان غربی همان خزرها و بلغارها و قبچاقها بوده‌اند و طوایف جزء آنها که بعدها بایران آمده اند بیات وافشار و بایندر و سالورند و بدلایلی که پس ازین خواهدآمد قاجارها را هم باید ازیشان دانست.
* * *
تازیان پس از آنکه بر ایران دست یافتند و کشور بسیار وسیعی فراهم کردند هنگامی که پایتخت خود را ببغداد در خاک ایران آنروز آوردند دیدند که برای اداره کردن اینکشور بدین پهناوری بسپاهی و لشکری نیازمندند در آن زمان تازیان از تمدن جهان بسیار دور بودند و اینکار بدین دشواری یعنی پایداری در میدانهای جنگ ازیشان ساخته نبود.
در آنزمان در همهٔ جهان معمول بود که جنگ را با سربازان و افسران مزدور میکردند و دولت هایی که پیش بین‌تر و متمول تر بودند با سربازان زرخرید حوایج نظامی خود را تأمین میکردند.
خلفای بغداد از ۱۳۲ قمری که بر سر کار آمدند تا بیش از هشتاد سال هنوز بآن درجه از تمول نرسیده بودند که سرباز زرخرید داشته باشند. در آن زمان این ناحیهٔ شاداب مرد خیز که در شمال و جنوب البرز واقع شده و امروز بنام گیلان معروفست بدو ناحیهٔ ممتاز تقسیم میشد و هر یک ازین دو ناحیه مردمی داشت که نام جداگانه داشتند. ناحیهٔ شمال البرز در ساحل دریای خزر مسکن «گیل» ها بود و بهمین‌جهت آنجا را گیلان یعنی سرزمین گیلها میگفتند. ناحیهٔ جنوب البرز تا رودبار و قزوین مسکن «دیلم» ها بود و آنجا را دیلمستان یعنی جایگاه دیلمان میخواندند. گیلها و دیلمها در سراسر دورهٔ ساسانی بهترین سربازان و جنگجویان ایران بودند چنانکه در دورهٔ هخامنشیان هم دلیر ترین سربازان ایرانی «امرته» ها یا «امرد» ها بودند که از همین ناحیهٔ رودبار و منجیل برخاسته‌اند. دلاوری و دلیری گیلها مخصوصاً در زمان ساسانیان باندازه‌ای معروف بود که بهترین سرداران و سپهسالاران ایران که کار بزرگی کرده بودند «گیل گیلان» یعنی «مرد مردان» و «دلیر دلیران» لقب میدادند و فرماندهی سربازان گیل را بآنها میسپردند. گیلها مخصوصاً
