زد و خورد کرده‌اند بیشتر تابع و خراج‌گزار ایران بودند. در گرجستان سلسله‌ای از امیران نصاری پادشاهی میکردند که کاملا بتمدن ایرانی خو گرفته و نه تنها بیشترشان نامهای ایرانی داشته‌اند بلکه فرزندان و نزدیکان خود را باصفهان میفرستاده و اغلب دختران خود را بشاهزادگان صفوی می داده‌اند.
از میان تسارهای روسیه نخستین کسی که درصدد کشورگشایی از سوی ایران برآمد پتر کبیر بود که از یک سوی میخواست بر متصرفات آل عثمان دست بیازد و از طرف دیگر بر نواحی ایران مسلط شود. نقشهٔ اساسی وی این بود که روسیه را مرکز روابط اروپا و آسیا کند و بهمین جهت پس از آنکه کشورهای بالتیک را دست نشاندهٔ خود کرد درصدد شد بسوی دریاهای آسیا راهی بازکند و پس از جنگ با کشور عثمانی در سال ۱۷۱۱ میلادی (۱۱۲۳ قمری) بسوی ایران متوجه شد. شاه سلطان حسین صفوی جانشین ضعیف و درماندهٔ شاه سلیمان که در ۱۴ ذی‌الحجهٔ ۱۱۰۵ بسلطنت رسید و در ۱۱ محرم ۱۱۳۵ محمود افغان وی را از پادشاهی خلع کرد ناتوان‌تر از آن بود که بتواند مانع از جهانگیری پتر کبیر شود.
در سال ۱۷۱۵ میلادی (۱۱۲۷ قمری) آرتمی والینسکی[۱] را از دربار خود مأمور سفارت ایران کرد و برای وی دستوری از وزارت امور خارجهٔ تسار نوشتند که پتر کبیر خود برخی مطالب بخط خویش بر آن افزوده است و آنچه بخط اوست با حروف سیاه نموده میشود: در عبور از متصرفات ایران چه در خشکی و چه در دریا و عبور از همهٔ شهرها و بندرها و جاهای دیگر باید از وضع عمومی این نواحی کسب اطلاع کند و بداند رودهای بزرگی که به دریای خزر می‌ریزند کدامند و تا کجا در داخلهٔ این رودها می‌توان با کشتی رفت و آیا رودی نیست که از هند بیاید و درین دریا بریزد، در بندرها کشتی های جنگی و بازرگانی که شاه ایران درین دریا دارد کدامند، قلعها و استحکامات کدامند، مخصوصاً دربارهٔ گیلان تحقیق کند کوهها و راه‌های دشوارگذر که بنابر آنچه می‌گویند آن ناحیه را از ولایات دیگر ایران در کنار دریای خزر جدا می‌کنند کدامست.
درضمن پتر کبیر با واختانگ پادشاه گرجستان رابطه‌ای بهم زد و میخواست بوسیلهٔ او از اوضاع ارمنستان هم با خبر باشد و چون گرجیان و ارمنیان مسیحی بودند و گاهی که ترکان عثمانی بکشورشان می‌تاختند با آنها بدرفتاری میکردند و گاهی از ایرانیان هم بواسطهٔ اختلاف دینی ناراضی میشدند پتر کبیر درصدد بود رسما خود را پشتیبان و حامی نصارای گرجستان و ارمنستان معرفی کند.
درین میان افغانها بر اصفهان پایتخت ایران مستولی شدند و محمود افغان در ۱۱ محرم ۱۱۳۵ شاه سلطان حسین را خلع کرد و خود را بجای او بپادشاهی ایران رساند.
- ↑ Artemi Volynski
