کسانی که بحوادث زمان فتحعلی شاه بنگرند و نگاهی سطحی بر تاریخ آنروزگار بیفگنند شاید این اندیشه در دلشان راه یابد که فتحعلی شاه سیاست باز زبردست و حیله‌گری بوده، بدین معنی که کاملا ابن‌الوقت بوده است و بمقتضای زمان گاهی بدان متوسل میشده و بهر کس که در آنروز نیرویی درو می‌پنداشته متوسل میشده و می کوشیده است بطفیل او گلیم خود را از آب بدر برد. این نکته درست نیست زیراکه بواسطهٔ بیخبری از سیاست جهان همیشه وقتی بدان نیرو متوسل میشده که دیگر دیر شده بود و توسل بدان فایده نداشت. شاید هم این خطا نتیجهٔ تردید و وسواس او بوده است که سرانجام وقتی مصمم میشد که دیگر موقع آن کار گذشته بود و این زیانیست که همواره مردم سست رأی و مردد می‌برند و کسانی که ضعف اراده دارند در موقعی از وسواس و تردید بیرون می‌آیند و مصمم می‌شوند که دیگر کار از کار گذشته است.
نتیجه قاطع سلطنت فتحعلی شاه برای ایران این شد که اگر هم در نتیجه تاخت و تازهای صرع‌آمیز آقا محمد خان سرحدات ایران نسبت بپیش از آن توسعه‌ای گرفته و بدخواهان ایران در برخی از نواحی سرکوبی شده بودند و دوباره نام ایران رعبی در دلها افگنده بود همه این فواید در سلطنت فتحعلی شاه از دست رفت و ایران در دورهٔ تنزل و انحطاطی وارد شدکه تاکنون هرگز جبران نشده است و بهمین جهة می‌توان سلطنت فتحعلی شاه را آغاز دورهٔ نزول و وخیم‌ترین دورهٔ تاریخ ایران دانست.
اختلاف ایران و روسیه
در زمانهای تاریخی تا پایان قرن هجدهم میلادی (پایان قرن دوازدهم هجری) همیشه مرز طبیعی ایران از سوی شمال غربی رشته‌کوههای قفقاز بوده است. در حدود قرن سوم میلادی طوایف چادرنشین ترک که از ترکستان چین راه افتاده بودند تدریجاً همهٔ سواحل شمالی دریای خزر را گرفته و بسوی مغرب آندریا پیش رفته‌اند، اما از سوی مشرق رود جیحون و از سوی مغرب کوه‌های قققاز مانع از پیشرفت آنها شده است. بهمین جهت در پشت جیحون و در پشت کوه قفقاز مانده و با نژاد ایرانی همسایه شده‌اند. در آن زمان ایرانیان درصدد برآمده‌اند در برابر آنها دیواری در دو انتهای کشور شاهنشاهی ساسانی بسازند و همین کار چندین قرن ترکانرا مانع شده است که بخاک ایران وارد شوند، چنانکه در مشرق تنها در قرن چهارم هجری و در مغرب تنها در قرن هشتم هجری از موانع طبیعی گذشته و دست اندازی بخاک ایران کرده‌اند.
در سراسر این دوره که ترکان در شمال و قسمتی از مغرب دریای خزر ساکن بوده‌اند از سوی شمال و مغرب با طوایفی از نژاد آریایی همسایه بوده‌اند که تاریخ نویسان
