را درست کرده‌اند. همین مطلب در کلیات سعدی کهنه صدق آمده است چه با مقابله دو نسخه کلیات سعدی که یکی از هفتصد و پانزده (یا بیست و پنج)، درست بخاطر ندارم، نوشته شده و نویسنده گوید از روی خط بعدی نوشته است و متعلق بکتابخانهٔ آقای دکتر لقمان ادهم است و دیگری که کتابت آن صد سال پس از سعدی (ظاهراً اواخر قرن هشتم) و متعلق به آقای دکتر جلیل خان رئیس کتابخانهٔ معارف است، از همین قبیل تصرفات دیده می شود که شعر سعدی را بعدها اصلاح و تسهیل و تلطیف کرده‌اند از آن جمله در نسخهٔ آقای دکتر لقمان ادهم هست که:
| هر که تماشای روی چون سپرت کرد | روی سپر کرد پیش تیر ملامت | |||||
و در نسخه های بعد این شعر اصلاح و تلطیف شده و گوید:
| هر که تماشای روی چون قمرت کرد | سینه سپر کرد پیش تیر ملامت | |||||
ما کاری نداریم که شعرهای قدما را گاهی بدین سبب از خشونت و غلظت قدیمی خود بر کاشته و به مناسبت زمان آن را خوبتر و لطیفتر کرده‌اند چنانکه در شعر حافظ که گوید:
| بیا که فسحت این کارخانه کم شود | ز زهد همچو تویی باز فسق همچو منی | |||||
تصرف کرده (فسحت) را (رونق) کرده‌اند و زیباتر شده است و این مکرر دیده شده است که خود کهنگی شعر یا نثری را سوهان کاری کرده مطابق سلیقهٔ آیندگان در میآورد، لیکن مراد این است که دانسته شود نویسنده یا گوینده چه گفته و چه نوشته است و برای این مطلب نساخ باید بی‌اندازه امین و محتاط و فقط رونویس باشند و خوانندگان کتب هم از حاشیه‌نویسیهای نیمشب دست بردارند.
۱۲
