--( فصل دوازدهم )--
داستان گراکوسها
تا وقتیکه رومیان باخلاق قدیمهٔ خود باقی بودند اساس و ترتیب قدیم روم محفوظ بود اما چون اخلاق و صفات تغییر کرد آن اساس مهمل ماند. نجبا که اعضاء مجلس سنا و صاحبان اختیارات و مناصب بودند دست از درستی و دولتخواهی برداشتند زیرا که برای تجملات و شئونات خود محتاج بپول بودند لهذا قدرت و مشاغل خویش را وسیلهٔ تحصیل ثروت و مکنت قرار دادند. ولایات را چاپیدند رعایای روم را محل اخذ و اجحاف خویش نمودند و اموال دولت را بمصارف شخصی رسانیدند. از طرف دیگر رعایا از کار کردن در مزارع صرف نظر کردند و در شهر روم جمع شدند و چون آنجا وسیلهٔ معاش نداشتند از بزرگان پول میگرفتند و در انتخابات برای ایشان رای میدادند. لشکریان هم در محاربات رعایت حفظ وطن را کنار گذاشتند و غرضی جز جلب فایده و تحصیل غنایم نداشتند و گاهی اوقات بقدری از روم مهجور میماندند که غیر از سردار کسی را از اهل وطن نمیشناختند. درینصورت تسلط و صاحب‌اختیاری مجلس سنا اشکال پیدا کرده مردم دیگر تحمل اقتدار بزرگان را ننمودند و سرداران از اطاعت سنا سر پیچیدند و با یکدیگر کشمکش آغاز کردند. دورهٔ انقلابات شروع شد
