گفتار دوازدهم
جنگ در تبریز چگونه آغاز یافت؟..
در این گفتار سخن رانده میشود از جنگهای
تبریز، از آغاز آن تا هنگامیکه عین‌الدوله
بآنجا رسید و از دیگر رخدادهای آنزمان.
آغاز جنگ و بهم‌خوردن انجمنچنانکه دیدیم محمدعلیمیرزا برای تبریز نیز نقشه کشیده و بکار بستن آنرا بدست ملایان و سرکردگان آذربایجانی داده بود. از آنرو در اینجا نیز دولتیان و آزادیخواهان در برابر یکدیگر می‌ایستادند. روز سه‌شنبه دوم تیر ماه (۲۳ جمادی‌الاولی) که در تهران بمباران رخداد، در اینجا نیز دولتیان جنگ آغاز کرده بسر مجاهدان تاختند. همانا آنان با تهران راه میداشتند و از پیشامدهای آنجا آگاه میشدند، و این بود در هر دو شهر در یکروز بجنگ پرداختند. از تلگرافهایی که در دست میداریم یکی آنست که محمدعلیمیرزا بمیرهاشم فرستاده و از چیرگی خود مژده داده، و ما آنرا در پایین می‌آوریم:
«جناب مستطاب شریعتمدار آقا میرهاشم‌آقا سلمه‌الله تعالی با کمال قدرت فتح کردم مفسدین را گرفتار کرده سیدعبدالله را بکربلا فرستادم سید محمد را بخراسان ملک المنظمین و میرزاجهانگیر را سیاست کردم مفسدین تماماً محبوس شما هم با کمال قدرت مشغول رفع مفسدین باشید و از من هم هر نوع تقویت بخواهید حاضرم منتظر جواب هستم جنابان حجج‌الاسلام سلمهم‌لله را احوال پرسم همین تلگراف را بایشان نشان دهید. محمدعلیشاه قاجار»
این تلگراف روز دوم یا سوم بمباران فرستاده شده، و پیداست که پیش از آن تلگرافهایی در میانه می‌آمده و می‌رفته.
اگر بنقشه تبریز نگاه کنیم مهرانرود که از میان شهر میگذرد کویهای دوچی و سرخاب و ششکلان و باغمیشه در شمال آن نهاده. همه این کویها هوادار خودکامگی و در دست دولتیان میبود. از کویهای شمال رودخانه تنها امیرخیز هواخواه مشروطه میبود که اگر آنرا بکنار می‌گزاردیمی بستر رودخانه خط مرزی میانهٔ دولتیان و آزادیخواهان بشمار می‌رفت. و اینست بیشتر جنگها و خونریزیها در نزدیکیهای این رودخانه رخ داده است.
همان روز نخست نیز که دولتیان بجنگ پرداختند مناره‌های سیدحمزه و صاحب‌الامر[۱]
- ↑ سیدحمزه بارگاهی و صاحب‌الامر مسجدیست که هردو مناره‌های بلند میدارند.
