یکی از مآثر معظّم عهد ابد مهد همایون تالار و عمارت مبارکه موزه است که این اواخر صورت انجام و زیور اتمام یافته است و نظیر این بنای عالی از حیثیت رفعت و وسعت و لطف تناب و استحکام و حسن مکانت و مقام درین ازمنه و ادوار و قرون و اعصار در ممالک محروسه بلکه در اغلب امکنه و بلاد خارجه ساخته و آراسته نشده است تالار موزهٔ همایونی که طولاً چهل و سه ذرع و عرضا هیجده ذرع و مشتمل بر بیست طاق است در سمت شمال قصر زمستانی و باغ سلطنتی واقع شده همین که از دیوانخانه بزرک بدربار اعظم آمدند و از دربار اعظم از در معروف بسلام که در طرف مغرب قصر زمستانی است وارد عمارت مبارکه مزبوره شدند یک دریاچه مشاهده مینمایند که علی‌الدّوام چهار سنک آب از وسط آن فوران دارد از پهلوی دریاچه که کذشتند در طرف شمال محاذی همین دریاچه یک در بسیار عالی از فِلِّزست که از این دَر بواسطهٔ پلّه‌های مرمر عریض که باقسام کلدانهای چینی و ملخیت و مجسّمه‌های بسیار ممتاز مزیّن شده صعود نموده بسطحه میرسند در این سطحه حوضی از مرمر دیده میشود که بر سبیل استمرار آب از فوارهٔ آن جاریست ازین سطحه بواسطهٔ دو پلّه بسیار مزیّن دیکر بزیر یک طاق بسیار بلند عریضی ورود مینماید در طرف جنوب اینطاق تالار کلستان است که تخت طاووس معروف در آن کذاشته شده در طرف مغرب تالار موزه و در شمال کتابخانه و در سمت مشرق تالار عاج است که از این تالار بتالار بلور میروند و از تالار موسوم بنارنجستان و در حقیقت تالار نارنجستان از جداول و آب جاری و وضع متناسب و بنای بدیع و خضرت اشجار و فسحت و نزهت صفائی دارد که بوصف در نمی‌آید و غالباً در فصل زمستان که اعلیحضرت همایونی شاهنشاهی خلدالله ملکُه و سُلطانه در دارالخلافه باهره تشریف‌فرما میباشند در این قسمت قصر سلطنتی در تالار بلور و تالار نارنجستان اقامت میفرمایند و چون مقصود اصلی ما بیان وضع موزهٔ مبارکه است دیکر بشرح سایر عمارات مبارکات که در این قصر و باغ همایونی است نپرداخته و بمجملی از تفصیل ابنیه رفیعه طرف شمال اقتصار نمودیم
موزه باصطلاح اهالی فرهنک عبارتست از مکان و محلّی که مخزن آثار قدیمه و اشیاء بدیعه و نفایس و مستظرفات دنیاست و از هر تحفه و یادکاری که در آن مخزون و موضوع است اهل علم و اطلاع کسب فایدتی و کشف سری مینمایند و از احوال و اوضاع هر زمان و صنایع و حِرَف آن و رسوم و آداب معمولَه آن ایّام و عادات طوایف انام باخبر میکردند و میتوان کفت که موزه مقیاس شعور و میزان عقول و درجهٔ افهام اصناف و مرآت ادراک سلاسلست مشکلات لاینحَلْ در اینجا حَل میشود و بر معلومات تاریخی شهود اقامه مینماید این است که موزهٔ همایونی نیز بهمین وتیره خزینه ایست مشحون بزواهر جواهر کرانبها و طرایف و نفایس اشیاء و آثار جلیله علمیّه و مهمّات حربیّه قدیمه و آلات و ادوات متنوّعه و مصنوعات ازمنه سالفه و نتایج خیالات حکمای بزرکوار و تماثیل و تصاویر نکارنده‌های تمثیل و مانند روزکار و پرده‌های نقاشی کار نقاشهای مشهور و حاصل صنای کارخانهای معروف و ظروف چینی بسیار ممتاز کار چین
