راه استفاده‌هائی غیر از آنچه در قرون وسطی می‌کردند می‌نمایند.
به هر جهت از مائهٔ یازدهم میلادی به بعد، بازار تحقیقات علمی و حکمتی در اروپا نیز رونق گرفت، و قیل و قال مدرسه بلند شد، ولیکن اهل تحقیق همه طلاب علوم دینی بودند و مدارس در دیرها و کلیساها و درس و مباحثه برای نیل به درک و اثبات اصول دین و استحکام ایمان بود، و فنون علوم همه مقدمات محسوب و در دو مرحله طی می‌شد: اول رواج مباحثات علمی مرحلهٔ «ثلاثی»[۱] که عبارت بود از قواعد زبان[۲] و بلاغت[۳] و منطق[۴] دوم مرحلهٔ «رباعی»[۵] یعنی حساب و هندسه و موسیقی و نجوم، اما در این جمله مدت چندین قرن هرچه می‌گفتند همان تکرار حرفهای پیشینیان بود و تحقیق تازه نمی‌کردند، قرون وسطی برای اروپائیان به راستی دورهٔ ورزش ذهن و فکر بوده است. در آن مدت کسب استعداد نمودند. سپس از قریحهٔ فطری و قوهٔ مکتسب عجائب به ظهور آوردند. اسامی بسیاری از فضلاء و مدرسین و مؤلفین در آن دوره مذکور و مضبوط است، اما نام بردن افراد ایشان در اینجا ضرور نیست هر کدام شناختنی هستند در فصل آینده که برای بیان اجمالی از فلسفهٔ قرون وسطی و چگونگی آن تخصیص داده‌ایم، مذکور خواهیم داشت.
