سخن دراز شد برای رعایت حوصلهٔ خوانندگان و تناسب گنجایش کتاب از نهایت اختصار و ایجاز و ترک و حذف بسیاری از مطالب ناچار بوده‌ایم، ولیکن از تأمل در همین مختصر مقام بی‌نظیر ارسطو در نکته‌سنجی و موشکافی و برشته درآوردن و تنظیم انواع مختلف مطالب و معلومات تشخیص می‌شود و نباید فراموش کرد که او نخستین کسی است که علم و حکمت را منقسم و مبوب و مرتب نموده بسیاری از فنون را مانند منطق و تاریخ فلسفه و تاریخ طبیعی و علوم اجتماعی و دیگرها ابتکار و تأسیس کرده، و آنچه را از دیگران آموخته تکمیل و اصلاح نموده، و مدون ساخته است. و این که او را معلم اول لقب داده‌اند بسیار به‌جا بوده است، راست است که امروز فلسفهٔ ارسطو کهنه و مندرس و تعلیمات او در حکمت طبیعی یکسره باطل شده، و در فلسفهٔ اولی هم بر آراء او مناقشات بسیار وارد است، و نیز گفته‌اند ارسطو مدت چندین قرن سبب رکود علم و مانع ترقی آن گردیده است، ولیکن چون درست تأمل شود روشن می‌گردد که اگر این سخن راست باشد عیب آن حکیم نیست، بلکه هنر او است که با معلومات ناقص آن زمان به قوهٔ فکر و تعقل خویش طرحی در علم و حکمت ریخته که از آن‌رو پیروانش توانسته‌اند جمیع امور زمینی و آسمانی جهان را از مادی و محسوس یا مجرد و معقول توجیه نمایند، و عالم خلقت را بر اساسی فرض کنند چنان استوار و موزون و متناسب که مدت دوهزار سال طبع اکثر مردمان هوشمند بآن قانع شده و خود را محتاج ندیده‌اند که در آن اصول تجدید نظر نمایند، و گرنه حکما باید بیایند و بروند و هریک طرحی بریزند و فلسفه‌ای که میسازند اگر هوشمندانه باشد برای کاروان علم مانند کاروانسرا است که چندی در آن رفع حوائج موقتی خود را بکنند، سپس آن را ترک گفته به کاروانسرای دیگری بروند، و کاروانسرا توقفگاه دائمی نیست و فایده‌اش اینست که کاروان را بر پیمودن مراحل قادر میسازد تا به بینیم کاروان علم کی بمنزل اصلی میرسد این قدر هست که میدانیم هنوز راهی دراز در پیش دارد، و آنچه از این پس در سیر حکمت بیان خواهیم کرد این سخن را روشن خواهد نمود.
