اندازه که بعضی شکایت می‌کنند بدی غلبه ندارد، چنانکه هر کس عمری دراز کرده و گرم و سرد بسیار چشیده، با همهٔ دلتنگی که از روزگار داشته باشد اگر بنا شود عمر را از سربگیرد، بسی شادمان خواهد بود. آن اندازه نقص و عیب هم که در دنیا هست به خداوند منتسب نیست. آفریدگار فعلش مثبت است و وجودی است. و بدی و نقص امر عدمی است. مخلوق که بالطبع و ناچار محدود است؛ از نقص و عیب مبری نمی‌ماند و سیه‌روئی از ممکن هرگز جدا نمی‌شود، و بنابرین وجود شر ناگزیر است، و از کجا که سودمند نیست؟ و علم به حکیم و مهربان بودن خدا مقتضی است؛ که حکم کنیم به اینکه سودمند است، و با حکمت و مصلحت موافقت دارد. وانگهی عالم خلقت را رویهمرفته باید نگاه کرد، و موارد خاص را نباید میزان گرفت و در آن صورت دانسته می‌شود که خیر و شر جهان را چون درست بسنجیم؛ خیر غالب است. و آنچه در عالم آفرینش روی می‌دهد به بهترین وجه است.
هرچند اکثر حکمای پیشین هم این نظر را اظهار کرده بودند، که هر چیزی به جای خویش نیکو است، ولیکن در متأخران و محققانی که از ارباب دیانت نبوده‌اند، خاصه در اروپا کسی به اندازهٔ لایبنیتس در این باب بحث نکرده، و مبالغه ننموده است. چنانکه خوش‌بینی[۱] أو معروف و ضرب‌المثل شده، و بعضی از ظرفا به جد و به هزل سر به سر او گذاشته‌اند، و «آفرین بر نظر پاک خطا پوشش باد» گفته‌اند.
* * *
پیش از این گفته‌ایم: لایبنیتس در همهٔ رشته‌های معارف وارد
- ↑ Optmisme این خوش بینی را در زبان فرانسه به این
عبارت ادا می‌کنند که مثل شده است: «در این عالم که بهترین
عوالم ممکن‌الوجود است همه چیز به بهترین وجه است.»
Tout est pour le mieux dans le meilleur des mondès Possibles
