فصل اول
حکمای فرانسه در سدهٔ هفدهم
در سدهٔ هفدهم در فرانسه محققان بیشتر نظر به دکارت دارند، یا از او پیروی می‌کنند که این جماعت را «کارتزین»[۱] می‌گویند. یا در تحقیقات او بحث و گفتگو از رد و قبول می‌نمایند، و در هر حال فلسفهٔ مهم بدیعی نساخته‌اند که ما لازم بدانیم خود را بگفتگوی آن مشغول بداریم، و تنها از دو نفر نام می‌بریم که هر یک از جهتی قابل توجه می‌باشند.
پاسکال
نخست «بلز پاسکال»[۲] است که در سال ۱۶۲۳ زاده و در ۱۶۶۲ در سی و نه سالگی درگذشته است، و او از نادره‌های روزگار است. استعدادش برای علم مخصوصاً در ریاضیات چنان بود که در کودکی پیش از آنکه از استاد چیزی بیاموزد، و حتی قبل از آنکه اسامی اصطلاحی خطوط و اشکال را بداند، چندین قضیه از قضایای هندسهٔ اقلیدسی را از پیش خود کشف کرد، و هم در جوانی رساله‌ای در مشکلات علم هندسه و حساب نوشت، و آلت مخصوصی اختراع کرد که اهل محاسبه را از استعمال قلم و کاغذ و عملیات جمع و تفریق بی‌نیاز ساخت[۳] در تأسیس محاسبهٔ «مقادیر بی‌نهایت خرد»[۴] و همچنین محاسبهٔ «احتمالات»[۵] که امروز از شعب مهم علوم ریاضی است، و محاسبهٔ
