نیست که یکنفر آنرا ساخته و پرداخته باشد[۱] چنانکه عمارتی که یک معمار بر عهده گرفته و انجام داده غالباً زیباتر و مناسب‌تر از ساختمانهائی است که چندین کس خواسته‌اند اصلاح کنند و دیوارهای کهنه را که برای منظورهای دیگر ساخته شده بکار برده‌اند و همچنین شهرهای کهن که نخست دهکده بوده و بمرور زمان شهرهای بزرک شده غالباً نسبت بآبادیهای منظمی که یکنفر مهندس بسلیقه خود در بیابان طرح ریخته زشت و بدترکیب است. هر چند عمارت آنها را چون یکان یکان در نظر گیری بهمان آراستگی ساختمان‌های دیگر بلکه آراسته‌تر است ولیکن چون تنظیم و جمع آنها را با یکدیگر بنگری که یکی بزرک و دیگری کوچک و کوچه‌ها کج و ناهموار است، کوئی تصادف و اتفاق آنها را باین صورت در آورده و ارادهٔ مردم عاقل در آن دخیل نبوده است. با آنکه در شهرها همواره مأمورین مخصوس گماشته بودند تا در ساختمانهائی که مردم میکردند مراقبت کنند که مایهٔ زیبائی شهر و تفریح ناظرین باشد. پس چون این کیفیت را مشاهده کنیم یقین حاصل میشود که ساخته‌های دیگران را پرداختن و از آنها ابنیهٔ کامل ساختن آسان نیست. همچنین بخاطرم رسید اقوامی که سابقاً نیمه وحشی بوده و تدریجاً متمدن شده و قوانین خود را به مرور زمان بر حسب ضرورت و بواسطهٔ زحمات حاصله از منازعات و جنایات وضع کرده‌اند مانند مللی که از آغاز اجتماع پیروی از قوانین یکنفر مقنن عاقل نموده‌اند دارای انتظام نیستند[۲] چنانکه آراستگی دستگاه «دیانت حقه»[۳] که نظامات آن تنها بامر الهی داده شده نباید با دستگاههای دیگر طرف نسبت باشد و چون ما باید
- ↑ تمهید مقدمه است برای بیان اینکه چرا علوم سابقین را یک سره کنار گذاشته و خود در صدد تحصیل معرفت بر آمده است.
- ↑ عقیدهٔ عقلای امروز بکلی مخالف این نظر است و معتقدند که بهترین قوانین آنست که از روی تجربه و بر حسب ضرورت پیش آمد امور، وضع شود و ناشی از خیال بافی نباشد.
- ↑ مراد دین مسیح و بالخصوص دستگاه مذهب کاتولیک است.
