در پیرامون سند باد نامه
ایران در روزگار باستان دارای تمدنی درخشان بوده، علم و حکمت و ادبیات منظوم و منثور داشته است. ابن‌الندیم، ابوالفرج محمد بن اسحاق الوراق بغدادی، در الفهرست هفتاد کتاب را نام میبرد که از زبان پهلوی بعربی نقل شده و در سدهٔ چهارم هجری اصل و ترجمهٔ هر یک موجود و میان آنها بسیاری از نسخ علمی و اجتماعی و فلسفی بوده است که بفرمان شاهنشاهان ساسانی از یونانی و سنسکریت به پهلوی نقل کرده‌اند.
دورهٔ ساسانیان، که ۴۱۶ سال امتداد یافته است، در تاریخ علمی و ادبی و اجتماعی ایران اهمیتی بسزا دارد. اردشیر پاپکان دانشمندانی را برای آوردن کتابهای سودمند بکشور چین و شبه جزیرهٔ هند فرستاد. پسرش شاپور، که در جنگ با دولت روم پیروز شد، امپراتور واله ریئن Valérien را با لشکریانش اسیر کرده بایران آورد، از آمیزش با دانشمندانی که میان ایران بودند بفرهنگ غرب متمایل گشته، نخبهٔ کتب علمی و ادبی یونان و روم را خواست و فرمود بزبان پهلوی ترجمه کرده در مخزنی بگذارند که مستعدین طلاب استفاده و استنساخ کنند. انوشیروان دانشگاهی برای علوم ریاضی و طب و جراحی و گیاه شناسی در جندیشاپور تأسیس کرد. جمال‌الدین ابوالحسن علی بن یوسف الشیبانی القفطی میگوید: «جندیشاپور از روی قسطنطینیه در خوزستان پی افکنده شده بود[۱] و در بدو تأسیس دانشگاه سالی چند پزشکان رومی تعلیم طب و جراحی و گیاه‌شناسی میدادند». چون انوشیروان با دین و مذهب کسی کار نداشت دانشجویان سریانی از بلاد اطراف بجندیشاپور میآمدند و ترسایان نسطوری[۲] هم در دانشگاه آن شهر تدریس میکردند. فرهنگ هند بزبان پهلوی تعلیم داده میشد و علوم یونانی بلسان آرامی.[۳]
ادوارد برون Edward G. browne مستشرق انگلیسی، در تاریخ ادبیات ایران، مینویسد: «ولع انوشیروان بمباحثات دینی و مناظرات فلسفی و اطلاعات جامع علمی و ادبی
و تاریخی او و لذتی که ازین مجالس میبرد روزگار درخشان مأمون عباسی[۴] و مزایای
- ↑ نام این شهر «وه انتیوک شاپور» که به از انطاکیه است بوده، بدست اسیران رومی ساخته شده است
- ↑ کلیسای نسطوری در ایران بر کلیساهای دیگر برتری داشت.
- ↑ آرامیان مردمی بودند که میان شام و دجله سکنی داشتند، زبانشان دارای دو لهجه بود: شرقی و غربی. یا کلدانی و سریانی
- ↑ ابوالعباس عبد الله المامون در حجر تربیت ایرانیان بادانش (محمد بن خالد برمکی و برادرزادهٔ او جعفر بن یحیی) پرورش یافته، مادرش «مراجل» بانوی مجللهٔ ایرانی و از پوشنگ (که شهرچه‌ایست در ۶۴ کیلومتری هرات) بوده است.
