خیام در زبان ترکی
۱
از شعرای مشهور ترک؛ نفعی که در قصبه (حسن قلعه) از توابع (ارضروم) متولّد شده و باسلامبول مهاجرت کرده و در سال (۱۶۳۴ میلادی) بقتل رسیده، ظاهراً، اوّل کسی است که بزبان ترکی از خیام نامبرده و در یکی از قصاید فخریّه خود میگوید:–
| «حافظ و ابن یمینم غزل و قطعه ده؛ گر | ||||||
| سویله سم بلکه رباعی ده اولوردم خیام». | ||||||
یعنی: درغزلسرائی حافظ و در قطعه‌پردازی ابن یمین هستم و اگر میخواستم رباعی بسازم؛ شاید که خیام هم میشدم».
هرچند شاعر مشارالیه قرین هیچیک از سرامدان سخنی که نامبرده نبوده و چنانچه اندک شباهتی داشته باشد باز بخیام است؛ آنهم فقط اسماً؛ که نام هر دو (عمر) بوده است؛ ولیکن در عین حال، از شعرای طراز اول دورهٔ سلاطین عثمانی است قصاید آبداری دارد؛ شامل اشعار سنجیده و محکم. در غزلسرائی، میان شعرای ترکی زبان از درجه دوّم بشمار میرود. مجموعه‌ای نیز در هجا از خود باقی گذاشته؛ بنام (سهام قضا) مقام ارجمندی بین امائل و اقران داشته. بسلطان مراد رابع منتسب بوده و بصحبت او نایل آمده است. بهرصورت، این گفتار او دلیل آنست که خیام در میان شعرا و ادبای ترک هم شهرت بسزائی داشته، تا آنجا که شاعر بلندپروازی، مانند نفعی که با زبان سرخ سر سبز بر باد داده و خود را بی‌مهابا نظیر خواجه شمرده امکان و احتمال رسیدن خویش را بپایهٔ خیام با تردید و احتیاط ادعا کرده و اطمینان نداشته که با بذل جهد هم بدان مقام عالی برسد و الحقّ که انصاف داده است.
۲
مرحوم؛ معلّم فیضی که در آذربایجان ایران تولّد یافته و در دورهٔ جوانی
