را در سنهٔ ۵۰۰ دوازده ساله نشان میدهد با دور بودن او از خانواده و بدبستان رفتن وی مناسبتر بنظر میرسد؛ با ظنّ متآخم بیقین میتوان گفت که تاریخ تولّد او روز دوشنبه بیست و هفتم ماه شعبان سال چهارصد و هشتاد و هشت هجری قمری است؛ بنابراین در سال ۵۰۷ بیهقی جوانی هیجده نوزده ساله بوده و خیام، چنانکه در آخر مبحث (خیام و ماخذهای فارسی) شرح داده شده، در آن اوان متجاوز از نود سال داشته است و گفتگوئی که با بیهقی نموده از راه نوازش و تشویق جوان دانشجویی بوده و رفتاری هم که در آن اثنا خیام با بیهقی کرده، مؤیّد این معنی است؛ چه؟ جوابی که بیهقی بسؤال خیام از بیت حماسه داده خالی از اشکالی نبوده؛ زیرا ضمن جوابی که داده گفته است: «هوینی تصغیری است که تکبیر ندارد» و حال آنکه هوینی مصغر هونی[۱] است؛ چنانکه ابو زکریّا یحیی ابن علیّ معروف به (خطیب تبریزی) که در سال ۴۲۱ هجری قمری تولّد و در ۵۰۲ وفات یافته و از تلامیذ مبرّز ابوالعلاء معرّی بوده و خود نیز از ائمّهٔ لغت و اساتید علوم ادبی بشمار میرفته و آثار مشهور و معتبری از خود بیادگار گذاشته[۲] در شرحی که برای کتاب (حماسه) نوشته در تفسیر همان بیت «ولایرعون اکناف الهوینی... الخ» میگوید: «الهوینی تصغیر الهونی و الهونی تأنیث الأهون و یجوزان یکون الهونی فعلی اسماً مبنیّاً من الهیئة وهی الّسکون و لاتجعله تأنیث الأهون. والهدون السّکون والصّلح وقالوا فی معناه: انّهم، من عزّتهم و جُرأتهم لایرعون الّنواحی الّتی اباحتها المسالمة و وطأتها المهادنة ولکنّ الّنواحی المتحاماة کماقال ابوالّنجم: «تبقلّت من اوّل التبقّل بین رماحی مالک و نهشل».
یعنی: «هوینی مصغّر هونی است و هونی مؤنّث اهون. و جایز است که هونی بر وزن
- ↑ هوینی و هونی هر گاه با یا نوشته شود باید با الف خوانده شود؛ مانند صغری و کبری.
- ↑ خطیب تبریزی تألیفات زیادی دارد از قبیل شرحهای او بکتاب (حماسه) بسه جور؛ اصغر، اوسط و اکبر و شرح (سقط الزند) معری و شرح (القصاید العشر) و شرح (المفضلیات) و کتابهای (تهذیب غریب الحدیث) و (تهذیب اصلاح المنطق) و (الکافی فی علم العروض والقوافی) و (الملخض) راجع باعراب قرآن در چهار جلد و (مقدمات حسنه) وغیرها – برای تفصیل رجوع شود به (وفیات الاعیان) ابن‌خلکان.
