میشود که برخلاف تصوّر برخی از نویسندگان ترجمه حال خیام، او، رندی بی‌بند و بار یا دهری و طبیعی لامذهب و بی‌دین و ایمانی نبوده و لااقلّ با چنین احوالی از دنیا نرفته؛ زیرا بنا بروایت امام محمّد بغدادی که خود شاهد و ناظر قضیّه بوده او در آخر عمر خود نماز خوانده و خدا شناسی خویش را وسیلهٔ طلب آمرزش از درگاه او قرار داده است. و صحت این قضیّه وقتی تأیید و تقویت مییابد که معلوم و محقّق گردد که منظور بیهقی از (امام محمد بغدادی) ابن حمدون[۱] معروف بوده است؛ چه آنکه شخصی بدین نام که معاصر بیهقی هم باشد جز او بنظر نمیرسد. و او هـم کسی نیست که چنین موضوع بی‌اصل و اساسی را از خود ساخته و مبادرت بنقل آن نماید.
هرچند تاریخ ولادت ابوالحسن بیهقی مؤلّف همین کتاب (تنمّه صوان‌الحکمه) در صفحهٔ ۲۰۸ جلد پنجم (معجم الأدباءِ) ۴۹۹ چاپ شده؛ ولی معلوم است که در طبع این ارقام در مطبعه اشتباهی رو داده؛ زیرا خود او در اثر دیگرش (تاریخ بیهق) میگوید: «قتل فخرالملک در عاشورا بود سنه خمسمأه و من یاد دارم و در عهد کودکی در دبیرستانِ معلّم بودم به نیشابور» و بر فرض اینکه ولادت او را سال ۴۹۹ تصوّر کنیم ناچار باید قبول کرد که او در یک سالگی بمکتب میرفته که این هم غیرممکن است. و چون در معجم الأدباءِ از کتاب (مشارب الّتجارب) که اثر دیگر بیهقی است، نقل شده که تولّد وی روز شنبه بیست و هفتم ماه شعبان اتفاق افتاده و بر طبق مندرجات تقویم (وستنفلد) از سالهای مقدم و قریب به ۵۰۰ هجری قمری که تاریخ قتل فخرالملک است در دو سال ۴۸۸ و ۴۹۳ بیست و هفتم ماه شعبان مصادف با روز دوشنبه بوده و رقم ۴۸۸ با رقم ۴۹۹ بیشتر قابل اشتباه است و همان تاریخ ۴۸۸ هجری قمری که بیهقی
- ↑ بهاءالدین ابوالمعالی محمد ابن حسن بغدادی ملقب به (کافی‌الکفات) و معروف به (ابن‌حمدون) که در سال ۴۹۵ هجری قمری ولادت و در سنه ۵۶۲ وفات یافته، از ائمه لغت و مشاهیر ادبا و کتاب و از جملهٔ ندماءِ المستنجد بالله خلیفه عباسی بوده و کتابی بنام (التذکره) راجع بادبیات و نوادر در دوازده جلد تألیف کرده و چون خلیفهٔ نامبرده از پاره مندرجات آن متغیر گردیده اورا حبس کرده و او در زندان درگذشته است – قاموس الاعلام و لغتنامه دهخدا.
